ناوه‌ڕۆك
ناساندن
ناوبینی گەدە یان ناوبینی سەرەوە ( بە ئینگلیزی: upper endoscopy or gastrointestinal endoscopy، بە عەرەبی: تنظير الجهاز الهضمي) ناوبینی گەدە نەشتەرکارییەکە بەکاردێت بۆ پشکنینی ڕێڕەوی سەرەوەی هەرس. ئەمە بە یارمەتی کامێرایەکی بچووک ئەنجام دەدرێت کە لە کۆتایی بۆرییەکی درێژ و نەرمدایە، ئامێرێکە بەناوی ناوبین. پسپۆڕێک لە نەخۆشییەکانی کۆئەندامی هەرس (هەرس و گەدە) ناوبینی گەدە بەکاردەهێنێت بۆ دەستنیشانکردن و هەندێک جار چارەسەرکردنی ئەو حاڵەتانەی کە کاریگەری لە سەر بەشی سەرەوەی کۆئەندامی هەرس دروستدەکەن. بەشی سەرەوەی رێڕەوی هەرس سورێنچک، گەدە و سەرەتای ڕیخۆڵە باریکە (دوانزەگرێ) دەگرێتەوە.
پزیشک دەکرێت ڕێکارێکی ناوبینی پێشنیار بکات بۆ:
پشکنینی نیشانەکان: ناوبینی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە دیاریکردنی نیشانەکانی هەرس، وەک دڵەکزێ، هەستکردن بە نەخۆشی، ڕشانەوە، ئازاری سک، زەحمەتی خواردن قووتدان و خوێنبەربوونی ڕێڕەوی هەرس.
دەستنیشانکردن: ناوبینی دەرفەتێک پێشکەش دەکات بۆ وەرگرتن و کۆکردنەوەی نموونەی شانەکان (بایۆپسی) بۆ ئەنجامدانی پشکنین لەسەریان بە مەبەستی دیاریکردنی نەخۆشی و ئەو حاڵەتانەی کە لەوانەیە ببنە هۆی کەمخوێنی، خوێنبەربوون، هەوکردن یان سکچوون. هەروەها دەتوانێت هەندێک لە شێرپەنجەکانی کۆئەندامی هەرس بدۆزێتەوە.
چارەسەرکردن: ئامرازە تایبەتەکان دەتوانرێت لە ڕێگەی ناوبینەوە بگوازرێنەوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی کۆئەندامی هەرس. بۆ نموونە، ناوبینی دەتوانرێت بەکاربهێنرێت بۆ سوتاندنی لوولەی خوێنی خوێن لێ ڕۆشتوو بۆ وەستاندنی خوێنبەربوونەکە، هەروەها فراوانکردنی سورێنچکی تەسک، بڕینی گۆشتی زیادە یان لابردنی شتێکی بیانی.
هەندێک جار ناوبینی لەگەڵ پرۆسەکانی تر تێکەڵ دەکرێت، وەک سۆنەر. دەکرێت پڕۆبی سۆنەر ببەسترێتەوە بە ناوبینەوە بۆ دروستکردنی وێنەی دیواری سورێنچک یان گەدە. هەروەها ناوبینی و سۆنەر لەوانەیە یارمەتی دروستکردنی وێنەی ئەندامە قورسەکان بدەن، وەک پەنکریاس. ناوبینە نوێیەکان ڤیدیۆی پێناسەی بەرز بەکاردەهێنن بۆ ڕوونکردنەوەی وێنەی ڕوونتر .
زۆرێک لە ناوبینەکان بەکاردێن لەگەڵ تەکنەلۆژیایەک کە پێی دەوترێت وێنەگرتنی باندی تەسک. وێنەگرتنی باندی تەسک ڕووناکی تایبەت بەکاردەهێنێت بۆ یارمەتیدان لە باشتر دۆزینەوەی بارودۆخی پێش شێرپەنجە، وەک سورێنچکی بارێت (Barrett's esophagus).
مەترسییەکان
ناوبینی پرۆسەیەکی زۆر سەلامەتە. ئاڵۆزییە دەگمەنەکان بریتین لە:
خوێنبەربوون: مەترسی ئاڵۆزییەکانی خوێنبەربوون لەدوای ناوبینی زیاد دەکات ئەگەر پرۆسەکە لابردنی پارچە شانەیەک لەخۆ بگرێت بۆ ئەنجامدانی پشکنین لە سەری (وەرگرتنی نموونەی شانەیی) یان چارەسەرکردنی کێشەی کۆئەندامی هەرسکردن بێت. لە حاڵەتە دەگمەنەکاندا، ئەم جۆرە خوێنبەربووبە لەوانەیە پێویستی بە گواستنەوەی خوێن هەبێت.
هەوکردن: زۆربەی ناوبینییەکان لە پشکنین و وەرگرتنی نموونەی شانەیی پێکهاتووە و مەترسی هەوکردنیان کەمە. مەترسی هەوکردن زیاد دەکات کاتێک پرۆسەی زیاتر ئەنجام دەدرێت وەک بەشێک لە ناوبینی. زۆربەی هەوکردنەکان کەمن و دەتوانرێت بە دژە بەکتریا چارەسەر بکرێن. پزیشک دەکرێت پێش نەشتەرکارییەکە دژە بەکتریات پێ بدات ئەگەر پێیوابوو مەترسی هەوکردنت زیاتر بێت.
بوونی دەردراوی ڕێڕەوی هەرس: دڵۆپێک لە ڕیخۆڵە باریکە یان بەشێکی دیکەی ڕێڕەوی هەرسکردنی سەرەوە لەوانەیە پێویستی بە نەخۆشخانە هەبێت و هەندێک جار نەشتەرکاری بۆ چاککردنەوەی ئەم دۆخە. مەترسی ئەم ئاڵۆزییە زۆر کەمە لە نزیکەی ١ لە هەر ٢.٥٠٠ بۆ ١١.٠٠٠ ناوبینی ڕێڕەوی هەرس ڕوودەدات. مەترسییەکە زیاد دەکات ئەگەر ڕێوشوێنی زیاتر ئەنجام بدرێت، وەک فراوانکردن بۆ فراوانبوونی سورێنچک.
کاردانەوەیەک بۆ ئارامکەرەوە یان بێهۆشکردنەکە: ناوبینی گەدە بەزۆری لەگەڵ ئارامکردنەوە یان بێهۆشکردن ئەنجام دەدرێت. جۆری بێهۆشکردن یان هێورکردنەوە پشت دەبەستێت بە کەسەکە و هۆکاری پرۆسەکە. مەترسی کاردانەوەیەک هەیە بۆ هێورکردنەوە یان بێهۆشکردن، بەڵام مەترسییەکە کەمە.
دەتوانیت مەترسی ئاڵۆزییەکان کەم بکەیتەوە بەوەی بە وریاییەوە ڕێنماییەکانی دابینکەری چاودێری تەندروستی جێبەجێ بکەیت بۆ ئامادەکاری ناوبینی، وەک خۆ گرتنەوە لە خواردن و خواردنەوە و ڕاگرتنی هەندێک دەرمان.
ئەو نیشانانەی کە لەوانەیە ئاڵۆزی دروست بکەن
ئەو نیشانانەی کە پێویستە چاودێری بکەیت دوای ئەنجامدانی ناوبینی گەدە بریتین لە:
- تا
- ئازاری سنگ
- هەناسە کورتی
- پیسایی خوێناوی، ڕەش یان زۆر تۆخ بێت
- زەحمەتی قووتدان
- ئازاری سک یان پێچەی سک
- ڕشانەوە بەتایبەتی ئەگەر ڕشانەوەکە خوێناوی بێت یان لە شوێنی قاوە بچێت
دەستبەجێ پەیوەندی بکە بە پزیشکەوە یان بڕۆ بۆ یەکەی فریاکەوتن ئەگەر هەر یەکێک لەم نیشانانەت هەبوو.
چۆن خۆت ئامادە دەکەیت؟
پزیشک ڕێنمایی تایبەتت پێدەدات بۆ ئامادەکاری کرداری ناوبینی گەدە. لەوانەیە داوات لێ بکرێت بە:
نەخواردن و خواردنەوە پێش ناوبینی: بە شێوەیەکی ئاسایی پێویستە واز لە خواردنی خۆراکی ڕەق بهێنیت بۆ ماوەی هەشت کاتژمێر و واز لە خواردنەوەی شل بهێنیت بۆ ماوەی چوار کاتژمێر پێش ئەنجامدانی ناوبینی. ئەمەش بۆ دڵنیابوون لەوەی کە سکت بەتاڵە بۆ نەشتەرکارییەکە.
واز لە بەکارهێنانی هەندێک دەرمان بهێنە: پێویستە واز لە بەکارهێنانی هەندێک دەرمانی تەنککردنی خوێن بهێنیت لە ڕۆژانی پێش ناوبینی، ئەگەر بکرێت. تەنککەرەکانی خوێن لەوانەیە مەترسی خوێنبەربوونت زیاد بکەن ئەگەر هەندێک نەشتەرکاری ئەنجام بدرێت لە کاتی ناوبینی. ئەگەر نەخۆشی بەردەوامت هەیە، وەک نەخۆشی شەکرە، نەخۆشی دڵ یان بەرزی پەستانی خوێن، پزیشک ڕێنمایی تایبەتت پێدەدات سەبارەت بە دەرمانەکان.
بە پزیشک بڵێ دەربارەی هەموو ئەو دەرمان و تەواوکەرە خۆراکیانەی کە وەریان دەگریت پێش ئەنجامدانی ناوبینی گەدە.
ڕێکارەکانی ئەنجامدانی ناوبینی گەدە
لە کاتی ناوبینیدا
- لە کاتی نەشتەرکاری ناوبینی گەدە، داوات لێدەکرێت لەسەر مێزێک لەسەر پشتت یان لەسەر لای خۆت پاڵکەویت. کاتێک پرۆسەکە دەست پێدەکات.
- زۆر جار مۆنیتەرەکان بە جەستەوە دەبەسترێنەوە. ئەمە ڕێگە بە تیمی چاودێری تەندروستی دەدات کە چاودێری هەناسەدان و پەستانی خوێن و لێدانی دڵ بکەن.
- دەکرێت دەرمانێکی ئارامکەرەوە وەربگریت. ئەم دەرمانە، کە لە ڕێگەی خوێنبەرێکەوە دەدرێت لە قۆڵی پێشەوە، یارمەتیت دەدات پشوو بدەیت لە کاتی ئەنجامدانی کردارەکان.
- دەکرێت دەرمانێک لە دەمتدا بەکاربهێنرێت. سپرایەکی بێهۆشکەری گەرووت پێدەدرێت کە ئامادەکاری بۆ دانانی بۆری درێژ و نەرم (ئامێری ناوبین) دەکات. لەوانەیە داوات لێبکرێت کە پاسەوانی پلاستیکی دەم لە دەم بکەیت بۆ ئەوەی دەمت کراوە بێت.
- ئینجا ناوبینەکە دەخرێتە ناو دەمت. پزیشک دەکرێت داوات لێ بکات کە قووتی بدەیت کاتێک تێدەپەڕێت بۆ ناو قوڕگت. لەوانەیە هەست بە هەندێک فشار بکەیت لە قوڕگدا، بەڵام نابێت هەست بە ئازار بکەیت. ناتوانیت قسە بکەیت دوای ئەوەی ناوبینەکە تێدەپەڕێت بۆ ناو قوڕگ، هەرچەندە دەتوانیت دەنگ دروست بکەیت. ناوبینەکە تێکەڵ بە کرداری هەناسەدان نابێت.
کاتێک ناوبینەکە دەگاتە خوارەوەی سورێنچک
- کامێرایەکی بچووک لە سەرەوە وێنەکان دەگوازێتەوە بۆ مۆنیتەرێکی ڤیدیۆیی لە ژووری تاقیکردنەوە.
- پزیشک چاودێری ئەم مۆنیتۆرەکە دەکات بۆ گەڕان بەدوای هەر شتێکی ئاسایی لە ڕێڕەوی هەرسکردنی سەرەوە. ئەگەر شتێکی نائاسایی لە ڕێڕەوی هەرسکردندا دۆزرایەوە، وێنەکان دەتوانرێت بگیرێن بۆ پشکنینی دواتر.
- پەستانی هەوای نەرم لەوانەیە بخرێتە ناو سورێنچکەوە بۆ ئەوەی ڕێڕەوی هەرسکردن بکرێتەوە. ئەمەش ڕێگە بە ناوبینەکە دەدات بە ئازادی بجوڵێت. هەروەها ڕێگە دەدات کە پێچەکانی ڕێڕەوی هەرس ئاسانتر پشکنینیان بۆ بکرێت. لەوانەیە هەست بە فشار یان پڕی بکەیت لە هەوای زیادکراو.
- دەکرێت پزیشک ئامێری نەشتەرکاری تایبەت تێپەڕێنێت بەناو ناوبینەکە بۆ کۆکردنەوەی نموونەی شانەیەک یان لابردنی گۆشتی زیادە. ئەمەش بە یارمەتی ڤیدیۆیەک ئەنجام دەدرێت بۆ ڕێنماییکردنی ئامێرەکان.
- کاتێک کردارەکە تەواو دەبێت، ناوبینەکە بە هێواشی لە ناو دەمتدا دەهێنرێتە دەرەوە. کرداری ناوبینی بە شێوەیەکی ئاسایی ١٥ بۆ ٣٠ خولەک دەخایەنێت.
دوای ئەنجامدانی ناوبینی
دواتر دەبردرێیت بۆ شوێنێکی چاکبوونەوە بۆ دانیشتن یان بە بێدەنگی مانەوە دوای ناوبینییەکە. لەوانەیە بۆ ماوەی کاتژمێرێک بمێنیتەوە. لەم ماوەیەدا تیمی چاودێری تەندروستی دەتوانێت چاودێریت بکات، هەروەها ئارامکەرەوەکە دەست دەکات بە نەمانی کاریگەرییەکەی.
کاتێک لە ماڵەوەیت، لەوانەیە چەند نیشانەیەکی سووکی ناڕەحەتیت هەبێت دوای ئەنجامدانی ناوبینی، وەک:
- هەڵئاوسان و غازات
- گرژبوونی ماسولکەکانی ناو سک
- قورگ ئێشە
ئەم نیشانانە بە تێپەڕبوونی کات باشتر دەبن. ئەگەر نیگەران بیت یان زۆر ناڕەحەت بوویت دەتوانیت پەیوەندی بکەیت بە کارمەندی تەندروستییەوە.
پلان بۆ چاکبوونەوەت دابنێ
زۆربەی ئەو کەسانەی کە تووشی ناوبینی گەدە دەبن، دەرمانی ئارامکەرەوە وەردەگرن بۆ ئەوەی پشوو بدەن و ئاسوودەتریان بکەن لە کاتی نەشتەرکارییەکەدا. پلانی پێشوەختە دابنێ بۆ چاکبوونەوەکەت لە کاتێکدا ئارامکەرەوەکە وەردەگریت. لەوانەیە هەست بە هۆشیاری دەروونی بکەیت، بەڵام یادەوەری و کاتی کاردانەوە و حوکمەکەت لەوانەیە لاواز بێت. کەسێک بدۆزەرەوە کە بتبات بۆ ماڵەوە هەروەها لەوانەیە پێویست بکات ڕۆژێک پشوو لە کار وەربگریت. هەر بەهۆی وەرگرتنی دەرمانی ئارامکەرەوە و بێهۆشییەوە بۆ ماوەی ٢٤ کاتژمێر هیچ بڕیارێکی گرنگ و کەسی و دارایی مەدە.
ئەنجامەکان
ئەو کاتەی ئەنجامەکانی ناوبینی وەردەگریت، پشت دەبەستێت بە بارودۆخەکەت. بۆ نموونە، ئەگەر ناوبینی ئەنجام درا بۆ گەڕان بەدوای برینێک، لەوانەیە ڕاستەوخۆ دوای نەشتەرکارییەکەت ئەنجامەکان ببینیت. بەڵام ئەگەر نموونەی شانەیەک کۆکرایەوە (بایۆپسی) لەوانەیە پێویستت بە چەند ڕۆژێک بێت بۆ وەرگرتنی ئەنجامەکان لە تاقیگەدا. پرسیار لە پزیشکەکەت بکە کەی دەتوانیت چاوەڕێی ئەنجامەکانی ناوبینییەکەت بکەیت.
