ناوه‌ڕۆك
ناساندن
پاسپۆڕت، گەشتنامە یان تێپەڕنامە (بە ئینگلیزی: Passport، بە عەرەبی: جواز السفر) بەڵگەنامەیەکی فەرمی گەشتکردنە کە لەلایەن حکوومەتێکەوە دەردەچێت و ناسنامەی کەسێکی تێدایە. کەسێک کە پاسپۆرتی هەبێت، دەتوانێت بە ئاسانی گەشت بکات بۆ وڵاتانی دەرەوە و بگەڕێتەوە، هەروەها دەستی بە هاوکاری کونسوڵی بگات. پاسپۆرت ناسنامەی کەسی و ڕەگەزنامەی خاوەنەکەی دەسەلمێنێت.
پاسپۆرتەکان ناوی تەواو، وێنە، شوێن، بەرواری لەدایکبوون، واژۆ و بەرواری بەسەرچوونی پاسپۆرتەکەی تێدایە. لە کاتێکدا کە پاسپۆرتەکان بە شێوەیەکی گشتی لەلایەن حکوومەتە نیشتمانییەکانەوە دەردەچن، هەندێک حکوومەتی ژێر نیشتمانی دەسەڵاتیان هەیە پاسپۆرت بدەن بەو هاوڵاتیانەی کە لە سنوورەکانیاندا نیشتەجێن.
زۆرێک لە گەلان پاسپۆرتی بایۆمەتری دەردەکەن یان پلانیان هەیە دەریبکەن کە مایکرۆچیپێکی جێگیرکراوی تێدایە، ئەمەش وایکردووە کە بە ئامێر بخوێنرێتەوە و ساختەکردنیان قورسە.
خاوەن پاسپۆرت بە شێوەیەکی ئاسایی مافی ئەوەی هەیە بچێتە ناو ئەو وڵاتەی کە پاسپۆرتەکەی دەرکردووە، هەرچەندە ڕەنگە هەندێک کەس کە مافی پاسپۆرتیان هەیە هاوڵاتی تەواو نەبن و مافی نیشتەجێبوونیان هەبێت بۆ نموونە هاووڵاتی ئەمریکی یان هاووڵاتی بەریتانی.
پاسپۆرت بۆ خۆی هیچ مافێک لەو وڵاتەدا دروست ناکات کە سەردانی دەکرێت یان وڵاتی دەرهێنەر بە هیچ شێوەیەک پابەند ناکات، وەک پێشکەشکردنی هاوکاری کونسوڵی.
مێژووی پاسپۆرتی مۆدێرن
پاسپۆرتی مۆدێرن وەک ئەوەی ئەمڕۆ دەیزانین دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای سەدەی بیستەم. لە ساڵی ١٩٢٠ کۆمەڵەی گەلان ڕێکخستنێکی ستانداردی بۆ پاسپۆرتەکان داڕشت کە وێنە و زانیاری تری ناسینەوەی لەخۆگرتبوو. ئەم ڕێکخستنە ستانداردە لەلایەن زۆرێک لە وڵاتانی جیهانەوە وەرگیرا، یارمەتیدەر بوو بۆ دامەزراندنی پاسپۆرتی مۆدێرن وەک ئامرازێکی سەرەکی بۆ گەشتە نێودەوڵەتییەکان. لەم دەیان ساڵەی دوای ئەوە پاسپۆرت گرنگتر بووە بۆ گەشتکردن، پەرەی سەندووە بۆ ئەوەی چەندین تایبەتمەندی دەستەبەری لەخۆبگرێت بۆ ڕێگریکردن لە ساختەکاری و دڵنیابوون لە سەلامەتی و ئاسایشی گەشتیاران. ئەمڕۆ پاسپۆرت لەلایەن زۆربەی وڵاتانی جیهانەوە دەردەچێت و ئامرازێکی سەرەکییە بۆ گەشتە نێودەوڵەتییەکان.
جۆرەکانی پاسپۆرت
پاسپۆرت چەندین جۆری هەیە کە هەریەکێکیان بۆ مەبەستی جیاواز بەکاردەهێنرێن، جۆرەکانی پاسپۆرت بریتین لە:
پاسپۆرتی ئاسایی: باوترین جۆری پاسپۆرتە کە دەدرێت بە هاووڵاتیان بۆ گەشتە نێودەوڵەتییەکان.
پاسپۆرتی دیپلۆماسی: ئەم جۆرە پاسپۆرتە بە دیپلۆماتکاران و بەرپرسانی تری حکومی بۆ سەفەری فەرمی دەدرێت.
پاسپۆرتی فەرمی: ئەم جۆرە پاسپۆرتە دەدرێت بە فەرمانبەرانی حکوومەت بۆ گەشتی فەرمی.
پاسپۆرتی فریاگوزاری یان پاسپۆرتی باری لەناکاو: ئەم جۆرە پاسپۆرتە لە بارودۆخی نائاساییدا دەردەچێت، وەک کاتێک پاسپۆرتی گەشتیارێک لە دەرەوەی وڵات وندەبێت یان دەدزرێت.
پاسپۆرتی بەکۆمەڵ: ئەم جۆرە پاسپۆرتە دەدرێت بە کۆمەڵێک کەس وەک تیمی وەرزشی یان گرووپی گەشتیاری کە پێکەوە گەشت دەکەن.
پاسپۆرتی خێزانی: ئەم جۆرە پاسپۆرتە بەو خێزانانە دەدرێت کە پێکەوە گەشت دەکەن، زانیاری هەموو ئەندامانی خێزانەکە لەسەر یەک پاسپۆرت نووسراون.
پاسپۆرتی کاتی: ئەم جۆرە پاسپۆرتە بۆ ماوەیەکی دیاریکراو دەردەچێت، وەک گەشتێکی کورتخایەن.
پاسپۆرتی پەنابەران: ئەم جۆرە پاسپۆرتە بەو پەنابەرانە دەدرێت کە توانای وەرگرتنی پاسپۆرتیان نییە لە وڵاتی خۆیانەوە.
وردەکاری و تایبەتمەندی
پاسپۆرتەکان وردەکاری و تایبەتمەندی جۆراوجۆریان تێدایە، لەوانە ناوی خاوەنەکەی، بەرواری لەدایکبوون، وێنە و واژۆ. هەروەها زانیاری لەسەر وڵاتی دەرهێنەر و ژمارەی پاسپۆرت و بەرواری بەسەرچوونی پاسپۆرتەکە لەخۆدەگرێت. سەرەڕای ئەوەش، پاسپۆرتەکان لەوانەیە زانیاری دەربارەی ڕەگەزنامە، پیشە و زانیاری پەیوەندی فریاگوزاری خاوەنەکەی تێدابێت. پاسپۆرتەکان دەبێت هەندێک تایبەتمەندی هەبێت بۆ ئەوەی کارا بن، وەک ئەوەی بە ئامێر بخوێنرێتەوە و مەرجەکانی قەبارەیەکی تایبەتی هەبێت. هەروەها ڕەنگە پاسپۆرتەکان تایبەتمەندی ئاسایشی تێدابێت، وەک چەندین نیشانە و ڕێوشوێنی تر بۆ ڕێگریکردن لە ساختەکاری و دڵنیابوون لە سەلامەتی و ئاسایشی گەشتیارانی نێودەوڵەتی.
سنووردارکردنی بەکارهێنان
پاسپۆرت چەندین سنووردارکردنی هەیە بۆ بەکارهێنانی. هەبوونی پاسپۆرت ماف بە گەشتیار نادات بچێتە هەر وڵاتێک بێجگە لەو وڵاتەی پاسپۆرتەکەی بۆ دەرکردووە، زۆرێک لە وڵاتان بەشێوەیەکی ئاسایی داوا لە سەردانکەران دەکەن ڤیزا وەربگرن، هەر وڵاتێکیش مەرجی جیاوازی هەیە بۆ پێدانی ڤیزا.
هەروەها پاسپۆرت کاتی بەسەرچوونی هەیە، دوای ئەوە چیتر ناتوانرێت بۆ گەشتکردن بەکاربهێنرێت. سەرەڕای ئەوەش، هەندێک وڵات داوا دەکەن کە پاسپۆرتێک بۆ ماوەیەکی دیاریکراو لە دەرەوەی بەرواری پلان بۆ داڕێژراوی گەشتیارەکە کارا بێت. هاوکات دەکرێت پاسپۆرتەکان سنووردار بن لە بەکارهێنانیان بە پشتبەستن بە ڕەگەزنامەی گەشتیارەکە یان هۆکارەکانی تر، وەک مەرجی ڤیزا یان سنووردارکردنی گەشتکردن.
گرنگە پێش بەروارەکانی گەشتەکەت پێشوەختە پێداویستییە تایبەتەکانی ئەو وڵاتانە بپشکنیت کە پلانت هەیە سەردانیان بکەیت بۆ ئەوەی دڵنیا بیت لەوەی کە بەڵگەنامەی گونجاوت هەیە و پاسپۆرتەکەت بۆ ماوەی گەشتەکەت کارا دەبێت.
گرنگی هەبوونی پاسپۆرت
هەبوونی پاسپۆرت لەبەر چەند هۆکارێک گرنگە. پێش هەموو شتێک پاسپۆرت جۆرێکە لە ناسنامە کە ڕێگەت پێدەدات گەشتێکی نێودەوڵەتی بکەیت. بەبێ پاسپۆرت لەوانەیە نەتوانیت بچیتە ناو وڵاتێکی بیانی یان دەربچیت، یان لەوانەیە ڕووبەڕووی دواکەوتن و کێشەی بەرچاو ببیتەوە لە ئەنجامدانی ئەو کارەدا. سەرەڕای ئەوەش، دەتوانرێت پاسپۆرت وەک فۆرمێکی ناسنامە لە چوارچێوەی تردا بەکاربهێنرێت، وەک لە کاتی پێشکەشکردنی داواکاری بۆ کارێک یان کردنەوەی هەژمارێکی بانکی.
لە کۆتاییدا پاسپۆرت بەڵگەنامەیەکی گرنگە کە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە پاراستنی سەلامەتی و ئاسایشت لە کاتی گەشتکردندا، بەو پێیەی دەتوانرێت بەکاربهێنرێت بۆ دڵنیابوون لە ناسنامە و ڕەگەزنامەت لەکاتی ڕوودانی باری لەناکاودا. گرنگە پاسپۆرتەکەت سەلامەت و نوێ بێت، هەروەها ئاگاداری مەرجە تایبەتەکان بیت بۆ گەشتکردن بۆ ئەو وڵاتانەی کە پلانت هەیە سەردانیان بکەیت.
