شەڕی ساپان-جەنگی دووەمی جیهانی

پێشەکی

شەڕی ساپان یەکێک لە گرنگترین شەڕەکانی بەرەی زەریای هێمن لە جەنگی جیهانی دووەم بوو. ئەم شەڕە بەشێک بوو لە ستراتیژی گشتی هاوپەیمانان بۆ نزیکبوونەوە لە خاکی سەرەکی ژاپۆن و لاوازکردنی توانای بەرگری ئەو وڵاتە. ساپان، وەک دوورگەیەکی ستراتیژی لە دوورگەکانی ماریانا، ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە پلانەکانی هەردوو لایەنی شەڕەکەدا. ئەم شەڕە نەک تەنها بە هۆی گرنگی جوگرافی و سەربازییەوە، بەڵکو بە هۆی قوربانییە زۆرەکانی و کاریگەرییە درێژخایەنەکانی لەسەر ڕەوتی جەنگ، گرنگییەکی تایبەتی هەیە.

شەڕی ساپان چی بوو

شەڕی ساپان شەڕێکی گەورە و خوێناوی بوو لە نێوان هێزەکانی ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا و هێزەکانی ژاپۆن. ئامانجی سەرەکی ئەمریکا داگیرکردنی دوورگەی ساپان بوو، کە یەکێک بوو لە گرنگترین بنکە سەربازییەکانی ژاپۆن لە دوورگەکانی ماریانا. ئەم شەڕە بەشێک بوو لە ستراتیژی "بازبازێن" (Island Hopping) کە ئەمریکا پەیڕەوی دەکرد بۆ نزیکبوونەوە لە خاکی سەرەکی ژاپۆن. شەڕەکە بە یەکێک لە خوێناویترین و سەختترین شەڕەکانی بەرەی زەریای هێمن دادەنرێت.

کەی و لە کوێ ئەم شەڕە ڕوویدا

شەڕی ساپان لە ١٥ی حوزەیرانی ١٩٤٤ دەستی پێکرد و تا ٩ی تەممووزی هەمان ساڵ بەردەوام بوو. شوێنی شەڕەکە دوورگەی ساپان بوو، کە یەکێکە لە دوورگەکانی ماریانا لە زەریای هێمندا. ساپان نزیکەی ١٥٠٠ میل لە خۆرهەڵاتی فیلیپین و ١٢٠٠ میل لە باشووری تۆکیۆ هەڵکەوتووە.

هۆکارەکانی ئەم شەڕە چی بوون

چەند هۆکارێکی سەرەکی لە پشت ئەنجامدانی شەڕی ساپان هەبوون:

١. گرنگی ستراتیژی: ساپان بنکەیەکی گرنگی سەربازی ژاپۆن بوو و داگیرکردنی دەبووە هۆی لاوازکردنی بەرگری ژاپۆن لە ناوچەکەدا.

٢. نزیکبوونەوە لە ژاپۆن: داگیرکردنی ساپان دەرفەتی بۆ ئەمریکا دەڕەخساند کە فڕۆکە بۆمبهاوێژە قورسەکانی (B-29) بەکاربهێنێت بۆ هێرشکردنە سەر خاکی سەرەکی ژاپۆن.

٣. کۆنترۆڵی زەریای هێمن: داگیرکردنی ساپان یارمەتی ئەمریکای دەدا کۆنترۆڵی زیاتری بەسەر ناوچەی زەریای هێمندا هەبێت.

٤. لاوازکردنی هێزی دەریایی ژاپۆن: ئەم شەڕە بەشێک بوو لە هەوڵەکانی ئەمریکا بۆ لاوازکردنی هێزی دەریایی ژاپۆن.

میکانیزم و ستراتیژی سەربازی لایەنەکان چۆن بوو

میکانیزم و ستراتیژی سەربازی لە شەڕی ساپاندا بەم شێوەیە بوو:
١. هێرشی دەریایی و ئاسمانی ئەمریکا: سوپای ئەمریکا سەرەتا هێرشێکی گەورەی دەریایی و ئاسمانی ئەنجامدا بۆ لاوازکردنی بەرگری ژاپۆن.

٢. پیادەکردنی هێز: لە ١٥ی حوزەیران، هێزەکانی دەریایی ئەمریکا (Marines) و سوپای وشکانی دەستیان کرد بە پیادەبوون لە کەنارەکانی ساپان.

٣. بەرگری قایمی ژاپۆن: هێزەکانی ژاپۆن بەرگرییەکی توندیان کرد و لە ئەشکەوت و پەناگە سروشتییەکان کەڵکیان وەرگرت.

٤. شەڕی چڕ لە ناوچە شاخاوییەکان: بەشێکی زۆری شەڕەکە لە ناوچە شاخاوییەکانی دوورگەکەدا بەڕێوە چوو.

٥. بەکارهێنانی تانک و تۆپخانە: هەردوو لا بە شێوەیەکی بەرفراوان کەڵکیان لە تانک و تۆپخانە وەرگرت.

٦. هێرشی خۆکوژی ژاپۆنییەکان: لە کۆتایی شەڕەکەدا، ژاپۆنییەکان دەستیان کرد بە ئەنجامدانی هێرشی خۆکوژی (بانزای) بۆ ڕێگرتن لە پێشڕەوی ئەمریکییەکان.

دەرەنجامەکانی ئەم شەڕە چی بوون

شەڕی ساپان چەندین دەرەنجامی گرنگی هەبوو:
١. سەرکەوتنی ئەمریکا: لە کۆتاییدا، هێزەکانی ئەمریکا توانیان دوورگەی ساپان داگیر بکەن و کۆنترۆڵی بکەن.

٢. زیانی گیانی زۆر: نزیکەی ٣٠٠٠٠ سەربازی ژاپۆنی و ٣٠٠٠ سەربازی ئەمریکی لەم شەڕەدا کوژران. هەروەها نزیکەی ٢٢٠٠٠ هاووڵاتی ژاپۆنی گیانیان لەدەستدا.

٣. خۆکوشتنی بەکۆمەڵی هاووڵاتیانی ژاپۆنی: بە هۆی پڕوپاگەندەی ژاپۆنییەوە، هەزاران هاووڵاتی ژاپۆنی خۆیان کوشت لە ترسی ئەوەی کە لەلایەن ئەمریکییەکانەوە ئەشکەنجە بدرێن.

٤. دەستپێکردنی هێرشەکان بۆ سەر خاکی سەرەکی ژاپۆن: داگیرکردنی ساپان ڕێگەی خۆشکرد بۆ دەستپێکردنی هێرشە ئاسمانییەکان بۆ سەر خاکی سەرەکی ژاپۆن.

٥. لاوازبوونی هێزی دەریایی ژاپۆن: شەڕی ساپان بووە هۆی لەدەستدانی ژمارەیەکی زۆر لە کەشتی و فڕۆکەکانی ژاپۆن.

٦. گۆڕانکاری لە حکومەتی ژاپۆن: شکستی ساپان بووە هۆی ڕووخانی حکومەتی تۆجۆ لە ژاپۆن.

٧. کاریگەری دەروونی: سەرکەوتنی ئەمریکا لە ساپان کاریگەرییەکی دەروونی گەورەی لەسەر هەردوو لا هەبوو، ورەی ئەمریکییەکانی بەرز کردەوە و ورەی ژاپۆنییەکانی دابەزاند.

لە کۆتاییدا، شەڕی ساپان وەرچەرخانێکی گرنگ بوو لە جەنگی زەریای هێمندا. ئەم شەڕە نەک تەنها بووە هۆی گۆڕینی هاوسەنگی هێز لە ناوچەکەدا، بەڵکو ڕێگەی خۆشکرد بۆ کۆتاییهێنان بە جەنگ لە ماوەیەکی کەمتر لە ساڵێکدا. هەروەها، ئەم شەڕە وەک نموونەیەک لە قوربانی و توندوتیژی جەنگ لە یادەوەری هەردوو لادا مایەوە.