پاکتاوی مەزن لە یەکێتی سۆڤیەت

پێشەکی

پاکتاوکردنی مەزن یەکێک بوو لە تاریکترین و دڕندانەترین بەشەکانی مێژووی یەکێتی سۆڤیەت. ئەم هەڵمەتە بەرفراوانە لە ساڵانی ١٩٣٧-١٩٣٨ لەلایەن جۆزێف ستالین ئەنجامدرا و بووە هۆی گرتن، ئەشکەنجەدان، دوورخستنەوە و کوشتنی سەدان هەزار کەس. ئەم ڕاپۆرتە تیشک دەخاتە سەر جۆراوجۆرە گرنگەکانی ئەم ڕووداوە و کاریگەرییە درێژخایەنەکانی لەسەر کۆمەڵگای سۆڤیەت.

پێناسە و سەرەتا

پاکتاوکردنی مەزن، کە هەروەها بە "یەزیدۆڤشچینا" ناسراوە، بریتی بوو لە زنجیرەیەک کردەوەی سەرکوتکارانە کە لەلایەن ڕژێمی ستالین ئەنجامدرا. ئەم هەڵمەتە بە مەبەستی لەناوبردنی هەموو جۆرە دژایەتییەک، چ ڕاستەقینە بێت یان خەیاڵی، لە ناو حزبی کۆمۆنیست، سوپا و کۆمەڵگادا ئەنجامدرا. پاکتاوکردنەکە بە شێوەیەکی سیستماتیک و بەرنامە بۆ داڕێژراو جێبەجێ کرا، کە بووە هۆی گۆڕانکارییەکی قووڵ لە پێکهاتەی کۆمەڵایەتی و سیاسی یەکێتی سۆڤیەت.

پاشخانی مێژوویی

دوای مردنی ڤلادیمیر لینین لە ساڵی ١٩٢٤، جۆزێف ستالین بە شێوەیەکی بەرچاو دەسەڵاتی خۆی لە ناو حزبی کۆمۆنیست زیاد کرد. لە ساڵانی ١٩٣٠، ستالین دەستی کرد بە چڕکردنەوەی دەسەڵات و لەناوبردنی ئەو کەسانەی کە بە هەڕەشە بۆ سەر دەسەڵاتەکەی دەزانین. پاکتاوکردنی مەزن لووتکەی ئەم هەوڵانە بوو.

هۆکارەکانی پاکتاوکردن

چەندین هۆکار لە پشت پاکتاوکردنی مەزنەوە هەبوون. یەکەم، ستالین دەیویست دەسەڵاتی ڕەهای خۆی بسەپێنێت و هەر جۆرە دژایەتییەک لەناو ببات. دووەم، ئەو هەستی بە هەڕەشە دەکرد لەلایەن ئەندامە کۆنەکانی حزبی بۆلشەڤیک کە ڕەنگە وەفاداری تەواویان بۆ ئەو نەبێت. سێیەم، ستالین دەیویست کۆمەڵگایەکی نوێ دروست بکات کە تەواو گوێڕایەڵی ئەو بێت.

شێوازەکانی جێبەجێکردن

پاکتاوکردنەکە بە چەندین شێواز جێبەجێ کرا. گرتنی بەکۆمەڵ، لێکۆڵینەوەی توندوتیژ، دادگایی ساختە و ئیعدامکردن لە شێوازە باوەکان بوون. NKVD (پۆلیسی نهێنی سۆڤیەت) ڕۆڵێکی سەرەکی هەبوو لە جێبەجێکردنی ئەم کردەوانەدا. هەروەها سیستەمێکی کۆتا دانرا کە بەپێی ئەوە بەرپرسانی ناوچەیی دەبوو ژمارەیەکی دیاریکراو لە "دوژمنانی گەل" بگرن و بکوژن.

قوربانیان و کاریگەرییەکان

قوربانیانی پاکتاوکردنەکە لە هەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵگا بوون. سیاسەتمەداران، سەربازان، ڕۆشنبیران، هونەرمەندان و هاوڵاتیانی ئاسایی کەوتنە بەر شاڵاوی گرتن و کوشتن. ئەمە بووە هۆی لەناوچوونی بەشێکی زۆر لە چینی ڕۆشنبیر و کەسایەتییە لێهاتووەکانی سۆڤیەت، کە کاریگەرییەکی نەرێنی درێژخایەنی لەسەر پێشکەوتنی وڵات هەبوو.

دادگاییە نمایشییەکان

یەکێک لە دیارترین لایەنەکانی پاکتاوکردنی مەزن، دادگاییە نمایشییەکان بوون. لەم دادگاییانەدا، کە بە شێوەیەکی بەرفراوان بڵاودەکرانەوە، کەسایەتییە ناسراوەکان ناچار دەکران دان بە تاوانی نەکردە دابنێن. ئەم دادگاییانە بۆ چاوترساندن و پەیامدان بە کۆمەڵگا بەکاردەهێنران.

ڕۆڵی NKVD

NKVD (کۆمیساریای گەل بۆ کاروباری ناوخۆ) ڕۆڵێکی سەرەکی هەبوو لە جێبەجێکردنی پاکتاوکردنەکەدا. ئەم دەزگایە، لەژێر سەرکردایەتی نیکۆلای یەزۆڤ، بەرپرسیار بوو لە گرتن، لێکۆڵینەوە و ئیعدامکردنی قوربانیان. NKVD بە توندوتیژی و بێبەزەیی ناسرابوو.

کۆتاییهاتن و ئەنجامەکان

پاکتاوکردنی مەزن لە کۆتایی ساڵی ١٩٣٨دا کۆتایی هات. ستالین خۆی لە یەزۆڤ و چەندین بەرپرسی دیکەی NKVD دوورخستەوە و تاوانی زیادەڕۆیی خستە ئەستۆی ئەوان. بەڵام، سیستەمی سەرکوتکردن بەردەوام بوو، ئەگەرچی بە شێوەیەکی کەمتر بەرفراوان.

میراتی پاکتاوکردنی مەزن

پاکتاوکردنی مەزن کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر کۆمەڵگای سۆڤیەت بەجێهێشت. ئەم ڕووداوە بووە هۆی دروستبوونی کەشێکی ترس و بێمتمانەیی کە بۆ چەندین دەیە بەردەوام بوو. هەروەها بووە هۆی لاوازبوونی توانای وڵات لە بوارە جیاوازەکاندا بەهۆی لەناوچوونی ژمارەیەکی زۆر لە کەسایەتییە لێهاتووەکان. لە ئێستادا، پاکتاوکردنی مەزن وەک یەکێک لە تاوانە گەورەکانی سەدەی بیستەم و نموونەیەکی بەرچاوی سەرکوتکردنی سیاسی دەناسرێت.