ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
فیزیای ئاماری یەکێکە لە گرنگترین لقەکانی فیزیا کە سەروکاری لەگەڵ شیکردنەوەی سیستەمە فیزیاییە ئاڵۆزەکاندا هەیە بە بەکارهێنانی ڕێگا ئامارییەکان. ئەم بوارە هەوڵدەدات ڕەفتاری سیستەمە گەورەکان بە شێوەیەکی گشتی لێکبداتەوە لە ڕێگەی تێگەیشتن لە کارلێکی نێوان پارچە بچووکەکانی ئەو سیستەمانە. فیزیای ئاماری پردێکە لە نێوان دنیای مایکرۆسکۆپی و ماکرۆسکۆپی و یارمەتیمان دەدات لە تێگەیشتن لە دیاردە سروشتییەکان لە ئاستی گەردیلەوە تا ئاستی گەردوونی.
مێژووی فیزیای ئاماری
فیزیای ئاماری لە سەدەی نۆزدەیەمدا گەشەی کرد کاتێک زانایان هەوڵیاندا ڕوونکردنەوەیەکی تیۆری بۆ یاساکانی تێرمۆداینەمیک بدۆزنەوە. لودڤیگ بۆڵتزمان ڕۆڵێکی سەرەکی گێڕا لە دامەزراندنی ئەم بوارەدا کاتێک تیۆری کینەتیکی گازی پەرەپێدا. جەیمس کلێرک ماکسوێڵ و جۆزیا ویلارد گیبس بەشداری گرنگیان کرد لە گەشەپێدانی بنەماکانی فیزیای ئاماریدا. لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا پێشکەوتنی میکانیکی کوانتەمی و تیۆری ڕێژەیی گرنگییەکی زیاتری بە فیزیای ئاماری بەخشی.
بنەماکانی فیزیای ئاماری
فیزیای ئاماری لەسەر چەند بنەمایەکی سەرەکی دامەزراوە. یەکەم ئەوەی کە سیستەمە فیزیاییەکان پێکهاتوون لە ژمارەیەکی زۆر پارچەی بچووک وەک گەردیلە یان مۆڵیکیول. دووەم ڕەفتاری ئەم پارچە بچووکانە بە یاسا فیزیاییە بنەڕەتییەکان دیاری دەکرێت. سێیەم بەکارهێنانی ئامار و ئەگەر بۆ وەسفکردنی ڕەفتاری گشتی سیستەمەکان. چوارەم پەیوەندیدانی تایبەتمەندییە مایکرۆسکۆپییەکان بە خاسیەتە ماکرۆسکۆپییەکانەوە.
گرنگترین چەمکەکان لە فیزیای ئاماریدا
لەم بەشەدا باس لە گرنگترین چەمکەکانی فیزیای ئاماری دەکەین. یەکێک لە چەمکە سەرەکییەکان ئێنترۆپییە کە پێوانەی ناڕێکی لە سیستەمێکدا دەکات. هاوسەنگی تێرمۆداینەمیکی چەمکێکی تری گرنگە کە باس لە دۆخی کۆتایی سیستەمێک دەکات. دابەشبوونی بۆڵتزمان گرنگە بۆ وەسفکردنی چۆنیەتی دابەشبوونی وزە لە نێو پارچەکانی سیستەمێکدا. تێگەیشتن لە قۆناغەکانی گۆڕان و گواستنەوە لە نێوان دۆخە جیاوازەکان گرنگییەکی تایبەتی هەیە لە فیزیای ئاماریدا.
کاربردەکانی فیزیای ئاماری
فیزیای ئاماری کاربردی فراوانی هەیە لە زۆر بواری جیاوازدا. لە فیزیای ڕەقدا بۆ لێکۆڵینەوە لە تایبەتمەندییەکانی ماددە وەک سوپەرناوەندی و فێرۆمەگناتیزم بەکاردێت. لە فیزیای پلازمادا یارمەتی تێگەیشتن لە ڕەفتاری گازی ئایۆنیزەکراو دەدات. لە ئەستێرەناسیدا بۆ لێکدانەوەی دیاردەکانی وەک ڕەشەکون و تەقینەوەی سوپەرنۆڤا بەکاردێت. هەروەها لە بوارەکانی وەک کیمیای فیزیایی بایۆفیزیک و تەنانەت ئابووریشدا کاربردی هەیە.
پەیوەندی فیزیای ئاماری لەگەڵ بوارەکانی تری زانست
فیزیای ئاماری پەیوەندی بەهێزی هەیە لەگەڵ چەندین بواری تری زانستدا. لەگەڵ بیرکاریدا پەیوەندییەکی قووڵی هەیە بەتایبەت لە بواری ئەگەر و ئاماردا. لەگەڵ کۆمپیوتەر ساینسدا لە بواری ئەلگۆریتمە ئامارییەکان و مۆدێلکردنی کۆمپیوتەریدا هاوکاری هەیە. لە زانستی ماددەدا بۆ لێکۆڵینەوە لە خاسیەتەکانی ماددە بەکاردێت. لە کیمیادا بۆ تێگەیشتن لە کارلێکە کیمیاییەکان و لە بایۆلۆژیدا بۆ شیکردنەوەی پرۆسە ژیانییەکان سوودی لێوەردەگیرێت.
ئاڵنگارییەکان و ئاسۆکانی داهاتوو
سەرەڕای پێشکەوتنە گەورەکان فیزیای ئاماری ڕووبەڕووی چەندین ئاڵنگاری دەبێتەوە. یەکێک لەوانە تێگەیشتنە لە سیستەمە نا-هاوسەنگەکان کە لە سروشتدا زۆر باون. هەروەها لێکۆڵینەوە لە سیستەمە ئاڵۆزەکان وەک تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان و ئابووری ئاڵنگارییەکی ترە. لە داهاتوودا چاوەڕوان دەکرێت فیزیای ئاماری ڕۆڵێکی گرنگتر ببینێت لە بوارەکانی وەک زانستی داتا و دەستکردی هۆشمەند. هەروەها لە تێگەیشتن لە دیاردە ئاڵۆزەکانی وەک گۆڕانی کەش و هەوا و پەتا جیهانییەکاندا دەتوانێت یارمەتیدەر بێت.
کۆتایی
فیزیای ئاماری بوارێکی گرنگ و فراوانی زانستە کە ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە تێگەیشتنمان لە جیهانی دەوروبەرمان. ئەم زانستە توانیویەتی پردێک دروست بکات لە نێوان دنیای بچووک و گەورەدا و یارمەتیمان بدات لە تێگەیشتن لە یاسا سروشتییەکان. لە داهاتوودا چاوەڕوان دەکرێت فیزیای ئاماری بەردەوام بێت لە گەشەکردن و کاریگەری لەسەر بوارەکانی تری زانست و ژیانی ڕۆژانەمان. ئەم زانستە دەتوانێت ڕۆڵێکی گرنگ ببینێت لە چارەسەرکردنی کێشە گەورەکانی سەردەم وەک گۆڕانی کەش و هەوا و دۆزینەوەی سەرچاوەی وزەی نوێ. بۆیە گرنگە خوێندنەوە و لێکۆڵینەوە لەم بوارەدا بەردەوام بێت بۆ ئەوەی بتوانین سوود لە دەستکەوتەکانی وەربگرین بۆ پێشخستنی ژیان و چارەسەرکردنی کێشەکان.
