ناوه‌ڕۆك
ناساندن
تەکنۆکرات (بە عەرەبی: تكنوقراط، بە ئینگلیزی: Technocrat)، زاراوەیەکی بە ڕەچەڵەک یۆنانییە لە دوو بەش پێکهاتوە: تەکنۆ، بە واتای لێهاتوویی، کرات، بە واتای دەسەڵات یان حوکمڕانی بەم پێیە، مەبەست لێی هێزی لێهاتوویی یان حوکمی لێهاتووییە کە ئاماژە بە گۆڕانکاری لە هەڵبژاردنی بڕیاردەران لەسەر بنەمای جەماوەریی و هەڵبژاردنیان لەسەر بنەمای لێهاتوویی و زانیاری زانستییان لە بوارە جیاوازەکاندا دەکات، بۆ ئەوەی بڕیاردان لە ڕاستگۆیی و شێوازی زانستی نزیکتر بێت، نەک لەسەر بنەمای بۆچوون و ئارەزووی کەسی.
مێژووی تەکنۆکراسی
چەمکی تەکنۆکراسی دەگەڕێتەوە بۆ ویلیام هێنری سمیس، ئەندازیارێکی ئەمریکیە لە کالیفۆڕنیا، کە لە وتارەکەیدا لە ساڵی ١٩١٩دا بە ناوی تەکنۆکراسی – ڕێگا و ئامرازەکانی بەدەستهێنانی دیموکراسی پیشەسازی، کە لە گۆڤاری بەڕێوەبردنی پیشەسازیدا بڵاوکرایەوە، دەستەواژەی تەکنۆکراسی ناساند. سمیس ئەم زاراوەیەی بەکارهێناوە بۆ ئاماژەکردن بە دیموکراسی پیشەسازی، کە خزمەتکارانی وەک ئەندازیار و زاناکان لە ڕێگەی کۆمپانیاکان لە پرۆسەی بڕیارداندا جێگیر دەکرێن. هەروەها ئابووریناس و کۆمەڵناسی ئەمریکی تۆرشتاین ڤێبلێن وەک باوکی تەکنۆکراسی ناسێندرا کاتێک بابەتێکی بە ناوی ئەندازیاران و سیستەمی نرخ لە ساڵی ١٩٢١ بڵاوکردەوە. ئەو پێی وابوو کە پێشکەوتنە تەکنەلۆژییەکان دەبێتە پێشەنگێک بۆ ڕێکخستنی سۆسیالیستی کاروباری ئابووری. ڤێبلێن پێشبینی خراپبوونی سروشتی سیستەمی کارگەی بازرگانی کرد، چونکە بەهۆی داهێنانی نوێی زانا و ئەندازیاری پێویست دەبێت. وەک داکۆکیکارێکی سەرەتایی لە تەکنۆکراسی، ڤێبلێن وەک یەکێک لە ئەندامانی هاوپەیمانی تەکنیکی ناوزەد کرا، کە ئەندامەکانی لە ئەندازیار و زانا و تەکنۆکراتەکانی دیکەی شاری نیویۆرک پێکهاتبوون.
لە سەردەمی قەیرانی ئابووریی گەورەدا لە سەرەتای ساڵانی ١٩٣٠دا، تەکنۆکراسی بابەتێکی بەرژەوەندی گشتی بوو، چونکە بانگەواز دەکرا تەکنۆکراتەکان ڕۆڵێکی سەرەکی بگێڕن لە یارمەتیدانی ئابووری بۆ چاکبوونەوە لە کاریگەرییەکانی قەیرانەکە. بەڵام بەرژەوەندی گشتی بۆ تەکنۆکراسی لە ناوەڕاستی ساڵانی ١٩٣٠دا دابەزی دوای دەرکەوتنی چەمکێکی نوێ کە بە ڕێککەوتنی نوێ ناسراوە، کە سەرۆک فرانکلین ڕۆزڤێڵت بۆ بەرەنگاربوونەوەی قەیرانی ئابووریی گەورە ناساند. ڕێککەوتنی نوێ بریتی بوو لە زنجیرەیەک چاکسازی لە کارە گشتیەکان و چاکسازی دارایی کە سەرۆک ڕۆزڤێڵت لە نێوان ساڵانی ١٩٣٣ بۆ ١٩٣٩دا هێنایە ئاراوە بۆ یارمەتیدانی ئابووری بۆ چاکبوونەوە لە قەیرانی ئابووریی گەورە.
بزووتنەوەی تەکنۆکراسی
بزووتنەوەی تەکنۆکراسی بزووتنەوەیەکی ناسیاسییە و لە سەرەتای سەدەی بیستەمەوە لە ئەمریکا دەستی پێکردووە. بزووتنەوەکە لەلایەن هاوارد سکۆت و ماریون کینگ هابێرت لە ساڵانی ١٩٣٠ دامەزرا. پێشنیاریان کرد کە حکومەت بە کەسانی تەکنۆکراتی وەک زانا و ئەندازیاران بگۆڕدرێن کە خاوەنی لێهاتوویی و ئەزموونی پێویست بن بۆ بەڕێوەبردنی ئابووری. ئەوان دەیانگوت کۆمەڵگایەک کە شارەزایانی تەکنیکی سەرۆکایەتی بکەن، بەرهەمدارتر و عەقڵانیتر دەبێت. بزووتنەوەی تەکنۆکراسی ڕەخنەی لە سیستەمی نرخ گرت و وتی کە توانای کردەوەی کاریگەر نییە. تەکنۆکراتەکان پێشنیاریان کرد کە سیستەمی نرخەکان قۆناغ بە قۆناغ کۆتایی پێبهێنرێت و یەکەیەکی پێوانەکراو وەکو ئێرگس یان جوول لە شوێنیدا بگۆڕدرێت.
چەندین ڕێکخراوی تەکنۆکرات لە دوای جەنگی جیهانی یەکەم دامەزران، وەکو ئامێرە نوێیەکان و سۆڤیەتی تەکنیکیەکان. بەڵام ڕێکخراوەکان بۆ ماوەیەکی زۆر درێژەیان نەکێشا. پێش جەنگی جیهانی دووەم، ڕێکخراوە تەکنۆکراتەکان لە کەنەدا قەدەغە کرابوون بەهۆی ئەوەی گوایە دژایەتیان لەگەڵ شەڕەکەدا کردووە. قەدەغەکردنەکە لە ساڵی ١٩٤٣ هەڵگیرا کاتێک ڕێکخراوەکان بەڵێنی پابەندبوونیان بە هەوڵەکانی جەنگ دا بە پێشنیارکردنی بەرنامەیەکی ناونوسینی کۆی گشتی بۆ شەڕەکە.
حکومەتی تەکنۆکرات چییە؟
لەسەرەتادا پێویستە بزانین چۆن حکومەتەکان لە سیستەمی پەرلەمانیدا پێکدەهێنرێن، لەو وڵاتانەدا کە ساڵانێکە سەقامگیرن بە پێچەوانەی سیستەمی سەرۆکایەتییەوە، کە تێیدا سەرۆک دەسەڵاتی هەڵبژاردنی ئەندامانی کابینەکەی هەیە. سیستەمی پەرلەمانی دەسەڵاتی هەڵبژاردنی وەزیرەکان و پەسەندکردنی کابینە بە پەرلەمانی هەڵبژێردراو دەبەخشێت. سەرکەوتن لە هەڵبژاردنی کابینەیەک لەلایەن پەرلەمانەوە زۆرجار پێویستی بە هاوپەیمانی ژمارەیەک لایەن هەیە بۆ پێکهێنانی زۆرینەی دەنگ کە بتوانن ڕازی بن بە قبوڵکردنی ئەو کابینە وەزارییەی کە پێشنیاریان بۆ کراوە.
ڕێککەوتنی هاوپەیمانان بریتییە لە پێدانی پۆستی سەرۆک وەزیران بەو لایەنانە، کە لە بەرامبەردا یەکێک لە ئەندامەکانیان وەک سەرۆکی ئەو وەزارەتە دیاری دەکەن. جگە لەوەش، ڕێککەوتنی هاوپەیمانی لە زۆربەی حاڵەتەکاندا بەڵام بە تایبەتی نا، پۆستی سەرۆکوەزیران بە گەورەترین لایەنی ئەو هاوپەیمانییە دەدات. زۆرجار لە ماوەی هەڵبژاردنەکاندا ژمارەیەکی ڕوون دێتە ئاراوە بۆ ئەوەی ئەو پۆستە وەربگرێت. بەڵام لە ڕوانگەی تەکنیکییەوە حکومەتی تەکنۆکراتەکان حکومەتێکە کە وەزیرەکانی بە پیشەیی و ڕەفتاری سیاسی تایبەتمەند نین بەڵکو هەندێک جار دەبینین کە وەزیرەکان بە هیچ شێوەیەک سەر بە لایەنە هاوپەیمانەکان نین و لەبری ئەوە نوێنەرایەتی تاکەکان دەکەن کە شارەزان بەو لێهاتوویی و توانایانەی کە وەزارەتەکەیان پێویستی پێیەتی بۆ دڵنیابوون لە کارەکانی بەرهەمدار و بەردەوام لە گەشەپێدانیدا.
نموونەی ئەمەش دەبێتە وەزیری دارایی، کەسێک کە پێشینەی زانستە ئابووری و بەکارهێنانی پراکتیکی لە بانکە نێودەوڵەتییەکان یان ناوخۆییەکان هەبێت، بێ ئەوەی مێژووی وەرگرتنی پۆستەکان لە ڕێگەی هەڵبژاردنی حزبییەوە یان تەنانەت بەشداریکردن لە پرۆسەکانی هەڵبژاردن و داوای کردبێت. واتە لە ڕوانگەی زانستی سیاسییەوە، دەسەڵاتی تەکنۆکراتیک لەسەر بنەمای ئەرکێکی جەماوەری نییە، بەڵکو لەسەر هەڵبژاردنی سەرکردە سیاسییەکانە کە ڕۆڵی تەکنۆکراتی ئەنجام دەدەن و ئەم هەڵبژاردنەش لەسەر بنەمای پسپۆڕی تەکنیکی و ئەزموونە. ئەمەش بە سێ شێوە دەردەبڕدرێت:
- یەکەم: توانای تەکنۆکرات بۆ پێشکەشکردنی ئامۆژگاری و داتا و زانیاریی پێویست بۆ بڕیاردان، لە لایەن ئەوانەی دەسەڵاتیان لەدەستە.
- دووەم: توانای تەکنۆکرات بۆ ئەنجامدان و جێبەجێکردنی ئەو ئەرکانەی کە پێی سپێردراوە بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی سیاسەت.
- سێیەم: دەبێت دەسەڵات و پشتیوانی ماددی بدرێتە تەکنۆکرات بۆ ئەوەی یارمەتی بدات لە جێبەجێکردنی سیاسەتی گشتی.
لایەنە نەرێنییەکانی تەکنۆکراسی؟
١-تەکنۆکراسی پێچەوانەی دیموکراسییە: پرەنسیپی تەکنۆکراسی دژایەتی دیموکراسی لە واقیعدا دەکات. حکومەتە تەکنۆکراتەکان پێیان باشترە کەسانێک هەڵبژێرن کە شارەزایی تەکنیکییان هەبێت نەک ئەو کەسانە هەڵبژێرن کە لەلایەن زۆرینەی دانیشتووانەوە هەڵدەبژێردرێن.
٢-پەراوێزخستنی توێژێکی بەرفراوانی دانیشتوان: تەکنۆکراسی بەها بە بۆچوون و دیدگای تەکنۆکراتەکان دەدات و بەرزیان دەکاتەوە بەجۆرێک نزیکی دەکاتەوە لە ئەرستۆکراسی، هاوکات بۆچوون و دیدگای خەڵکی گشتی پەراوێز دەخات.
٣- بڕیاردان بە دابڕان لە پێداویستیەکانی کۆمەڵگە: تەکنۆکراتەکان لەسەر بنەمای داتا و میتۆدی زانستی بڕیارەکانیان دەدەن، جا لەگەڵ کۆمەڵگادا بگونجێت یان نا، هاوکات دەنگدەران مەیلیان بۆ هەڵبژاردنی ئەو سیاسەتمەدارانە هەیە کە بڕیارەکانیان لەسەر بنەمای خواست و پێداویستییەکانی خەڵکی کۆمەڵگا.
