ناوه‌ڕۆك
ناساندن
ئازاری جومگە (بە ئینگلیزی: Joint pain، بە عەرەبی: آلام المفاصل) ئازاری جومگەکان دەتوانرێت لە چەند بەشێکی جەستەدا هەستی پێبکرێت. تەمەن، کێش، برینەکانی پێشوو، زۆر بەکارهێنانی جومگەکان و حاڵەتە پزیشکیەکانی تر دەتوانن هۆکاری ئازاری جومگەکان بن.
ئازاری جومگە چییە؟
ناڕەحەتی جومگەکان باوە و بەزۆری لە جومگەکانی دەست، پێ، ڕان، ئەژنۆ، یان پشت هەست پێدەکرێت. ئازار دەکرێت بەردەوام بێت یان بێت و بڕوات. هەندێک جار جومگەکە لەوانەیە هەست بە ڕەقبوون یان ئازار یانیش برین بکات. هەندێک نەخۆش سکاڵا دەکەن لەسەر سوتاندن، پتلێدان، یان هەستکردن بە مچوڕکە.
لەگەڵ ئەوەشدا، جومگەکە لەوانەیە لە بەیانیاندا هەست بە ڕەقبوون بکات، بەڵام هەست بە باشتربوون بکات لەگەڵ جوڵە و چالاکی. لەگەڵ ئەوەش زۆر چالاکی دەتوانێت ئازارەکە خراپتر بکات.
ئازاری جومگەکان لەوانەیە کاریگەری لەسەر کرداری جومگە هەبێت، و دەتوانێت توانای کەسەکە سنووردار بکات بۆ ئەنجامدانی ئەرکە سەرەتاییەکان. ئازاری جومگەکان دەتوانێت کاریگەری لەسەر جۆری ژیان هەبێت. پێویستە چارەسەر تەنها تەرکیز نەکاتە سەر ئازار، بەڵکو لەسەر چالاکی و کارەکان بێت.
کێ زیاتر تووشی ئازاری جومگەکان دەبێت؟
ئازاری جومگەکان کاریگەری لەسەر ئەو کەسانە دەبێت کە:
- پێشتر بریندار بوون لە جومگەیەکیان.
- دووبارە بەکارھێنان و زیاد لە پێویست بەکارھێنانی ماسولکە.
- هەوکردنی جومگە یان نەخۆشی درێژخایەنی تریان هەیە.
- خەمۆکی و دڵەڕاوکێ و فشاری دەروونییان هەیە.
- کێشی زۆریان هەیە.
- خراپی باری تەندروستییان هەیە.
هەروەها تەمەن هۆکارێکە بۆ جومگە ڕەقبوون و ئازاربەخشەکان. دوای چەند ساڵێک لە بەکارهێنان و ماندووکردنی جومگەکان، کێشەکان دەکرێت لە کەسانی تەمەن مامناوەند یان گەورەتردا دروست ببێت.
نیشانەکانی ئازاری جومگەکان چین؟
نیشانەکانی ئازاری جومگەکان لە سووکەوە بۆ ناچالاککردن هەن. بەبێ کرکراگە، ئێسکەکان ڕاستەوخۆ لە دژی یەکتر دەجوڵێن کاتێک جومگەکان دەجوڵێن. نیشانەکان لەوانەیە بریتیبن لە:
- هەڵئاوسان.
- ڕەقبوون یان گەورەبوونی جومگەکان.
- ئیفلیجی.
- ژاوەژاوی جومگەکان، یان کرتەکردن، پتلێدان، یان لێدانی دەنگەکان لە کاتی جوڵاندنی جومگە.
- جووڵەی ئازاربەخش.
- کێشە لە چەمانەوە یان ڕاستکردنەوەی جومگە.
- لەدەستدانی جووڵە.
- سووربوون و گەرمبوون و هەڵئاوسانی جومگە (پێویستە بە خێرایی لەلایەن پزیشکەوە هەڵسەنگاندنی بۆ بکرێت).
هۆکارە شیاوەکان
باوترین هۆکارەکانی ئازاری جومگەکان بریتین لە:
سەوەفان (Osteoarthritis): جۆرێکی باوی هەوکردنی جومگەکانە، بە تێپەڕبوونی کات ڕوودەدات کاتێک کە کرکراگەی پارێزەر لە نێوان ئێسکەکاندا تەنک دەبێتەوە. لەو کاتەدا جومگەکان بە ئازار و ڕەق دەبن. سەوەفان بە هێواشی گەشە دەکات و بە زۆری لە تەمەنی ناوەڕاستدا ڕوودەدات.
نەخۆشی جومگەی ڕۆماتید (Rheumatoid arthritis): نەخۆشییەکی درێژخایەنە کە دەبێتە هۆی هەوکردن و ئازار لە جومگەکاندا. زۆرجار جومگەکان شێواو دەبن (زۆرجار ڕوودەدات لە پەنجەکان و مەچەک).
نەخۆشی میری و دەردە پاشا (Gout): نەخۆشییەکی ئازاربەخشە کە تێیدا کریستاڵەکانی لەش لەناو جومگەکەدا کۆدەبنەوە و ئەمەش دەبێتە هۆی ئازار و هەوکردنی زۆر. ئەم هەوکردنە بەزۆری بە گشتی لە کەسانی گەورەدا ڕوودەدات. بەهۆی زیادەڕۆییەوە بە زۆری لە پەنجە گەورەی پێدادا ڕوودەدات.
هەوکردنی کیسی نێوان جومگەکان (Bursitis): بەهۆی زۆر بەکارهێنانەوەیە. بەزۆری لە جومگەکانی شان، ڕان، ئەژنۆ و مەچەک ڕوودەدات.
هەوکردنی ڤایرۆسی، برین، یان تا: لەوانەیە جووڵەی جومگەکان ئازاربەخش بکات.
برینەکان: وەک ئێسکە شکاوەکان یان شکاوی دڕکە پەتک.
هەوکردنی ژێ (Tendinitis): بریتییە لە هەوکردنی ژێیەکان، یان ئەو باندانەی کە ئێسک و ماسولکەکان بەیەکەوە دەبەستنەوە. بە شێوەیەکی ئاسایی لە ئانیشک، پاژنە و شان دەبینرێت.
یان بە شێوەیەکی گشتی بەهۆی زۆر بەکارهێنانەوە دروست دەبێت.
چاودێری و چارەسەرکردن
ئازاری جومگەکان چۆن چارەسەر دەکرێت؟
هەرچەندە لەوانەیە چارەسەرێک بۆ ئازارەکە نەبێت، بەڵام دەتوانرێت چارەسەر بکرێت بۆ کەمکردنەوەی نەخۆشییەکە. هەندێک جار ئازارەکە لەوانەیە بە بەکارهێنانی دەرمانی زیاد لە کۆنترۆڵ نەمێنێت، یان بە ئەنجامدانی ڕاهێنانی سادەی ڕۆژانە. هەندێک جار، ئازارەکە لەوانەیە کە تەنها بە دەرمان یان نەشتەرکاری چاک بکرێتەوە.
دیارترین چارەسەرییەکان بریتین لە:
چارەسەری سادە لە ماڵەوە, وەک بەکارهێنانی پارچەی گەرمکردنەوە یان سەهۆڵ لەسەر ناوچە تووشبووەکان، لەوانەیە پێشنیار بکرێت بۆ ماوەیەکی کورت، چەند جارێک لە ڕۆژێکدا. هەروەها خۆتەڕکردن لە گەرماوێکی گەرمدا لەوانەیە ئاسوودەیی پێشکەش بکات.
ڕاهێنان، کە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ گەڕاندنەوەی هێز و کار. پیاسەکردن، مەلەکردن، یان وەرزشێکی دیکەی کاریگەری نزمی هەوایی باشترینە. ئەو کەسانەی کە بەشداری لە چالاکییە وەرزشییە قورسەکان یان چالاکییە وەرزشییەکان بە گشتی دەکەن لەوانەیە پێویستیان بەوە هەبێت کە قەبارە کەم بکەنەوە یان دەست بکەن بە ڕۆتینێکی وەرزشی کاریگەری کەم. هەروەها ڕاهێنانی درێژکردنەوەی نەرم یارمەتیدەر دەبێت. سەردانی پزیشک بکە پێش دەستپێکردن یان بەردەوام بوون لە هەر ڕاهێنانێک.
هەروەها لەوانەیە پێشنیاری دابەزاندنی کێش بکرێت، ئەگەر پێویست بکات، بۆ کەمکردنەوەی فشار لەسەر جومگەکان.
ئەسیتامینۆفین (Tylenol) یان دەرمانی دژە هەوکردن (ibuprofen)، لەوانەیە یارمەتی کەمکردنەوەی ئازارەکە بدەن. هەردوو دەرمانەکە بەردەستن، بەڵام ژەمی بەهێزتر لەوانەیە پێویستی بە ڕەچەتەی پزیشکی هەبێت. ئەگەر مێژووی برینەکانی گەدەت هەیە، نەخۆشی گورچیلە، یان نەخۆشی جگەر، لەگەڵ پزیشک پشکنین بکە بۆ ئەوەی بزانیت ئایا ئەمە بژاردەیەکی باشە بۆت یاخود نا.
چارەسەرە بابەتییەکان، وەک چەورکردن یان جێلەکان کە دەتوانرێت بسوڕێنرێنەوە بە ناو پێست لە ناوچەی جومگە تووشبووەکە، لەوانەیە یارمەتی کەمکردنەوەی ئازار بدات. دەکرێت بێ ڕەچەتە بەردەستبن و دەکرێت پزیشک ڕەچەتەی بۆ بنووسێت.
تەواوکەری خۆراک، وەک گلوکۆساماین، دەکرێت یارمەتی کەمکردنەوەی ئازار بدات. لە پزیشک بپرسە پێش ئەوەی هەر تەواوکەرێک زیاد بکات.
ئەگەر ئەم دەرمان و چارەسەرانە ئازارەکە کەم نەکەنەوە، پزیشکەکە لەوانەیە ئەمانە بنووسێت:
- یارمەتییەکانی پاڵپشتی، وەک گۆچان، دارشەق، یان ئامێری ئۆرتۆتیک لە پێڵاودا، دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە پشتگیریکردنی جومگە و ڕێگەدان بە ئاسانی جووڵە.
- پزیشک، چارەسەرکاری جەستەیی یان پیشەیی، یان کارمەندی کۆمەڵایەتی دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە بژاردەی گونجاوی بەردەست.
- چارەسەری جەستەیی یان پیشەیی لەگەڵ بەرنامەی وەرزشی هاوسەنگ، دەتوانێت هەنگاو بە هەنگاو یارمەتی کەمکردنەوەی ئازار بدات و جووڵە باشتر بکات
- دەرمانی دژەخەمۆکی لەوانەیە بەکاربهێنرێت بۆ یارمەتیدانی باشترکردنی خەو بۆ نەخۆشێک کە ئازاری جومگەکانی هەیە.
- ستێرۆیدەکان زۆرجار بە دەرزی دەدرێن بۆ ناو جومگەکە، کە دەتوانن کەمکردنەوەی ئازار و هەوکردنی کورتخایەن دابین بکەن.
- دەرمانە هێورکەرەوەکان (Painkilling drugs) ئەو دەرمانانەی یارمەتی کەمکردنەوەی ئازار دەدەن.
تکایە تێبینی ئەوە بکە کە دەرمان، تەنانەت ئەوانەی کە بێ ڕەچەتە بەردەستن، بە شێوەیەکی جیاواز کاریگەری لەسەر خەڵک دروست دەکەن. ئەو دەرمانانەی یارمەتی کەسێک دەدەن لەوانەیە بۆ کەسێکی تر هەمان کار نەکەن. دڵنیابە لەوەی کە بە وریاییەوە ڕێنماییەکانی پزیشک جێبەجێ دەکەیت کاتێک هەر دەرمانێک وەردەگریت و پێی بڵێ ئەگەر هیچ لایەنێکی خراپی هەبێت.
چی بکرێت بۆ کەمکردنەوەی ئازاری جومگەکان؟
لەوانەیە نەشتەرکاری بژاردەیەک بێت ئەگەر ئازاری جومگەکە درێژخایەن بێت و بە دەرمان و چارەسەری جەستەیی و وەرزش کەم نەبێتەوە. تکایە لەگەڵ پزیشک گفتوگۆ بکە بۆ ئەوەی دڵنیا بیت لەوەی کە نەشتەرکارییەکە بۆ تۆ سوودی دەبێت.
چەندین نەشتەرکاری جیاواز هەیە لەوانە:
ناوبینی جومگە یان ئارثرۆسکۆپی (Arthroscopy): نەشتەرکارییەکە کە تێیدا نەشتەرکاری دوو یان سێ بڕینی بچووک لە گۆشتدا ئەنجام دەدات لەسەر جومگەکە و دەچێتە ناو جومگەکەوە بە بەکارهێنانی ناوبینێک، کە ئامێرێکی تەنکی جوڵۆکە بۆ چاککردنەوەی کرکراگە یان لابردنی تەڵەزمی ئێسک لە ناو یان لە نزیک جومگەکە بەکاردێت.
جێگۆڕکێی جومگە: ئەگەر چارەسەری دیکە یارمەتیدەر نەبێت، ئەوکات نەشتەرکاری پێویست دەبێت بۆ گۆڕینی جومگە. سەرەتا ئەو کرکراگەیەی کە کۆتاییەکانی ئێسکەکان پاڵپشت دەکات و دەیپارێزێت وردە وردە بەرەو دواتر دەچێت. ئەمە دەتوانرێت ئەنجام بدرێت بۆ جومگەکانی ئەژنۆ و شان.
ئەم نەشتەرکارییە بەشێک لە ئێسکی نەخۆشەکە لادەبات و لە جومگەیەکی دەستکرد لە کانزا یان پلاستیک دایدەناتەوە. ئەم نەشتەرکارییە ئەنجامێکی باشی هەبووە و زۆربەی نەخۆشەکان هەست بە کەمکردنەوەی ئازاری درێژخایەن دەکەن دوای ئەم جۆرە نەشتەرکارییە.
کەی پێویستە سەردانی پزیشک بکەم؟
ئەگەر ئازار دەستێوەردان لە چالاکییە ئاساییەکانی ژیانی ڕۆژانە بکات، کاتی ئەوە هاتووە قسە لەگەڵ پزیشک بکەیت دەربارەی ئازار و کێشەکانی جومگە. گرنگە بەخێرایی هۆکاری ئازارەکە دەستنیشان بکرێت و دەست بە چارەسەر بکرێت بۆ کەمکردنەوەی ئازار و پاراستنی جومگە تەندروستەکان.
پێویستە سەردانی پزیشک بکەیت ئەگەر:
- ئازار لەگەڵ بوونی تا بوو.
- لەدەستدانی نائاسایی کێش (دە پاوەند یان زیاتر).
- ئازار ڕێگەت لێدەگرێت بۆ ڕۆیشتن و جووڵە بە شێوەیەکی ئاسایی.
لە کاتی چاوپێکەوتنەکەدا، پزیشک چەندین پرسیار دەکات بۆ ئەوەی بزانێت هۆکاری ئازارەکە چییە. نەخۆشەکە دەبێت ئامادە بێت بۆ وەڵامدانەوەی پرسیارەکان دەربارەی برینەکانی پێشووی جومگە، کەی ئازاری جومگەکە دەستی پێکرد، مێژووی خێزانی بۆ ئازاری جومگەکان و جۆری ئەو ئازارەی کە ئەزموونی کردووە.
پشکنین بۆ جومگە تووشبووەکە دەکرێت بۆ ئەوەی بزانرێت ئایا ئازار یان جووڵەی سنووردار هەیە. هەروەها پزیشک بەدوا نیشانەکانی برینداربوونی ماسولکەکان و ژێیەکان و بەستەری دەوروبەری جومگەکە دەگەڕێت.
ئەگەر پێویست بکات، پزیشکەکە لەوانەیە داوای تیشکی ئێکس یان پشکنینی خوێن بکات. تیشکی ئێکس دەتوانێت نیشانی بدات ئەگەر تێکچوونی جومگەکان، شلە لە جومگەکەدا، ئاوزەنگی ئێسکەکان، یان کێشەی تر هەبێت کە لەوانەیە بووبێتە هۆی ئازارەکە. پشکنینی خوێن یارمەتیدەر دەبێت بۆ پشتڕاستکردنەوەی دەستنیشانکردن یان ڕەتکردنەوەی نەخۆشییەکانی تر کە لەوانەیە هۆکاری ئازارەکەبن.
