ناوه‌ڕۆك
سەرەتا
دەرزی لێدان (بە ئینگلیزی: injection، بە عەرەبی: حقنة) بریتییە لە کرداری تێکردنی ماددەیەکی شل بەتایبەتی دەرمان بۆ ناو جەستە لەڕێگەی سرنجەوە. دەرزی لێدان یەکێکە لە باوترین پرۆسەکانی چاودێری تەندروستی، کە ساڵانە بەلایەنی کەمەوە ١٦ ملیار کەس لە وڵاتە تازە گەشەکردووەکان و تازەپێشكەوتووەكاندا بەڕێوەدەبرێن. لەو ژمارەیە، ٩٥٪ بەکاردێن بۆ چاودێری چارەسەر یان وەک چارەسەرێک بۆ نەخۆشییەک، ٣٪ بۆ دابینکردنی کوتانن و ئەوەی دیکە بۆ مەبەستی تر بەکاردێت، لەوانە خوێن گواستنەوە.
دەرزی لێدان بە چەندین ڕێگا پۆلێن دەکرێت، لەوانە جۆری ئەو شانەیەی کە دەرزی لێدەدرێت، ئەو شوێنەی لەش کە دەرزییەکەی بۆ دیزاین کراوە بۆ بەرهەمهێنانی کاریگەری و ماوەی کاریگەرییەکان. بەبێ گوێدانە پۆلێنکردنەکە، دەرزییەکان هەڵدەستن بە کونکردنی پێستەکە، بەم شێوەیە پێویستی بە ژینگە و ڕێوشوێنی پاک هەیە بۆ کەمکردنەوەی مەترسی ناساندنی نەخۆشییەکان بۆ ناو لەش. هەموو دەرزییەکان بە شێوەی ناڕیخۆڵەیی دادەنرێن، کە خۆی بەدوور دەگرێت لە یەکەم مێتابۆلیزمی تێپەڕبوون کە لەوانەیە کاریگەری لەسەر دەرمانێک هەبێت کە لە ڕێگەی ڕێڕەوی ڕیخۆڵەوە دەمژرێت.
ڕێگاکانی دەرزی لێدان
پێدانی دەرمان بە چەند شێوازێکە، یەکێک لەو ڕێگایانە دەرزی لێدانە، ئەمەش دابەش دەبێت بۆ چەند بەشێک:
- لەڕێگەی ماسوولکە، عضەڵە Intramuscular)I.M) ماددەیەک دەگەیەنێتە قووڵایی ماسولکەیەک، کە بە خێرایی لەلایەن بۆرییەکانی خوێنەوە دەمژرێن بۆ کۆئەندامی سوڕان.
- لەڕێگەی خوێنهێنەرەکان Intravenous)I.V) بریتییە لە دانانی دەرزیەک بۆ ناو خوێنبەرەکە، ڕێگەدان بە گەیاندنی ماددەیەک ڕاستەوخۆ بۆ ناو خوێن.
- دەرزی ژێرپێست (چینی چەوری ژێرپێست) Subcutaneous)S.C) ماددەیەک لە ڕێگەی دەرزیەک دەکرێتە ژێر پێست. هەڵمژینی دەرمانەکە لەم شانەیە هێواشترە لە دەرزی ناو ماسولکە. لەبەر ئەوەی پێویست ناکات دەرزییەکە بچێتە ئاستی ماسولکەکەوە، دەتوانرێت دەرزییەکی تەنکتر و کورتتر بەکاربهێنرێت. دەرزی ژێر پێست لەوانەیە بەکاربهێنرێت لە شانە چەورییەکانی پشت قۆڵی سەرەوە، سک، یان لە ڕان.
- دەرزی ناو پێست Intradermal )I.D) ماددەیەک دەگوازرێتەوە بۆ پێست، چینەکەی پێست لە سەرووی چینە چەورییەکەی ژێر پێستەکەوەیە، بەڵام لە ژێر ئێپیدێرمیس یان چینی سەرەوەیە. ئەم ڕێگایە بەزۆری بەکاردێت بۆ پشکنینی هەستیاری.
- سیستەمیک (Systemic) لەوانەیە بەکاربهێنرێت کاتێک کەسێک ناتوانێت دەرمان بە دەم وەربگرێت، یان کاتێک دەرمانەکە ناتوانرێت بمژرێت لە ڕێڕەوی ڕیخۆڵەوە بۆ ناو خوێن. ئەو دەرمانانەی کە لە ڕێگەی دەرزی سیستەماتیکەوە بەڕێوەدەبرێن دەچنە ناو سووڕی خوێنەوە، بە شێوەیەکی ڕاستەوخۆ یان ناڕاستەوخۆ، بەم شێوەیە کاریگەری دەبێت لەسەر تەواوی لەش.
- دەرزی ناو ئێسک (Intraosseous) بریتییە لە کرداری بەڕێوەبردنی دەرمان لە ڕێگەی دەرزییەکەوە کە دەخرێتە ناو مۆخی ئێسکی ئێسکێکی گەورەوە.
- دیپۆت (Depot) بریتییە لە دەرزییەک کە زۆربەی کات ژێر پێستە، چینی چەوری ژێرپێستە یان ناو ماسوولکەیە کە دەرمانێک لە بارستەیەکی ناوخۆییدا دادەنێت کە پێی دەوترێت دیپۆت، کە بەرە بەرە لەلایەن شانەی دەوروبەرەوە دەمژرێت.
- چەقاندن (Implant) بەکاردەهێنرێت بۆ دانانی ڕەق یان نیمچە ڕەق بۆ ناو لەش کە دەرمانێک بە هێواشی دەردەچێت بە تێپەڕبوونی کات. ئەم ئامێرانە بە شێوەیەکی گشتی دیزاین کراوە بۆ ئەوەی کاتی بن و بگۆڕدرێن، و لە کۆتاییدا لادەبرێن لە کۆتایی بەکارهێنانەکەیان یان کاتێک جێگۆڕکێیان بۆ دەکرێت.
- لۆکەڵایزد یان شوێنەکی (Localized).
- دەرزی لێدان لە سکەوە (Intraperitoneal)
- دەرزی سپاینەڵ بۆ ناو شلەی بڕبڕەکان (intrathecal fluid)، (C.S.F,Cerebral spinal fluid).
- دەرزی بۆ ناودڵ (Intracardiac and intraarterial).
هەریەک لەم ڕێگایانە گرنگی و تایبەتی خۆیان هەیە و باوترینیان ڕێگەی ماسولکە، خوێنهێنەرەکان، چینی چەوری ژێرپێست و ڕاستەوخۆ ژێر پێستە و ڕێگاکانی دیکە زیاتر لە بەشی ICU و CCU بەکاردەهێنرێن.
سوودەکانی دەرزی لێدان
- بۆ کەسێک گەدەی تەواو نەبێت.
- نەخۆشێک هێڵنج و ڕشانەوەی هەبێت.
- بۆ نەخۆشێک کە بێهۆش بێت.
- نەخۆشێک کە توانای قووتدانی دەرمانی نەبێت لە ڕێگەی دەمەوە، بە هەر هۆکارێک بێت.
زیانەکانی دەرزی لێدان کە ئەگەری ڕوودانی هەیە
دەبێت کردارێکی پاکژ بێت، چونکە لەوانەیە ببێتە هۆی هەوکردن.
بوونی ئازار، نائاسوودەیی و هەڵئاوسان لە ناوچەی دەرزی لێدانەکە.
هەڵئاوسانی خوێنهێنەر و بریندارکردنی بە هۆی دەرمانی بە هێزەوە.
لە دەرزی I.M ئەگەر خوێن هات ئەوە پێویستە دەرمانەکە داخڵ نەکەین چونکە ئەگەری هەیە بەر لولەیەکی خوێن یان بەر دەماری هەستەوەر کەوتبێت و ئەمە دەبێتە هۆی شەلەل یان لە جوڵە کەوتن.
