ناوه‌ڕۆك
ناساندن
دەرمانی دژە مشەخۆر یاخود دەرمانی دژە پاراسایت (بە ئینگلیزی: Anti parasitic drug، بە عەرەبی: المخدرات المضادة للطفيليات) دەرمانێکە دژ بە مشەخۆرەکان کاردەکات. واتا بەکاردەهێنرێت بۆ ڕووبەڕووبوونەوە و کۆنترۆڵکردن و چارەسەرکردنی هەوکردنە مشەخۆرییەکان.
دەرمانەکانی دژە مشەخۆر کۆمەڵێک دەرمانن کە بەکاردێن بۆ بەڕێوەبردن و چارەسەرکردنی هەوکردن لەلایەن مشەخۆرەکانەوە، لەوانە پڕۆتۆزوا یان مشەخۆرە تاکخانەکان، هێلمنس یان کرمەکان و ئێکتۆپاراسایت یان پاراسایتە دەرەکییەکان. دەرمانەکانی دژە مشەخۆر چەندین جۆری دەرمان لەخۆ دەگرن کە مەودایەکی فراوان لە نەخۆشییەکان دەگرێتەوە کە بەهۆی مشەخۆرەکانەوە دروست دەبن. ئەم چالاکییە ئاماژەکان و میکانیزمەکانی کردار و کاریگەرییە نەرێنییەکان و پێشێلکارییەکان بۆ پۆلە جۆراوجۆرەکانی دەرمانی دژە مشەخۆری وەک بریکاری بەنرخ لە بەڕێوەبردنی نەخۆشییەکانی وەک مەلاریا و کیسی سییەکان و گەڕی کاردەکەن.
هەوکردنی مشەخۆر چییە؟
هەوکردنی مشەخۆر هەر نەخۆشییەک یان حاڵەتێک کە بەهۆی مشەخۆرەکانەوە دروست دەبێت کە لە لەشدا دەژین و زاوزێ دەکەن و زۆردەبن. مشەخۆرەکان زیندەوەرێکن کە پێویستیان بە شتێکی دیکەی زیندوو هەیە (خانەخوێ) بۆ بەدەستهێنانی ئەو خۆراکانەی کە پێویستیان پێیەتی بۆ مانەوە.
هەوکردنی مشەخۆر زۆرجار دەبێتە هۆی نەخۆشی ڕیخۆڵە، لەگەڵ نیشانەکانی وەک سکچوون و ڕشانەوە. بەڵام هەروەها دەتوانن خوریشک، ڕەشبوون و هەوکردنی پێست دروستبکەن یان بەشەکانی تری جەستە تووش بکەن، وەک مێشک و سییەکان.
دەرمانی دژە مشەخۆر چۆن کار دەکات؟
دەرمانی دژە مشەخۆر جۆرێک دەرمانە کە بەکاردێت بۆ چارەسەرکردنی ئەو هەوکردنانەی کە بەهۆی مشەخۆرەوە دروست دەبن، کە زیندەوەری تاکە خانە یاخود فرە خانەیین. بە شێوەیەکی ئاسایی مایکرۆسکۆپین و هاوشێوەی شانشینی ڕووەک و ئاژەڵەکانن چونکە زیندەوەری ناوک ڕاستەقینەن، واتا بەم شێوەیە ناوکی خانەی ڕوونیان هەیە.
ناوی دەرمانەکانی دژە مشەخۆر چین؟
ناوی چەند دەرمانێکی باوی دژە مشەخۆرەکان بریتین لە:
- Arsobal
- Eflornithine
- Lampit
- Melarsoprol
- Nifurtimox
- Ornidyl
- Suramin
- Suramin sodium
جۆرەکانی دژە مشەخۆر
لەبەر ئەوەی دوو جۆری مشەخۆر هەیە مشەخۆری تاک خانە و مشەخۆری فرە خانە هەر بۆیە دوو جۆر دەرمانی دژە مشوخۆر هەیە. ئەو دەرمانە دژە مشەخۆرانەی دژی مشەخۆرە تاکخانەکانن هەروەها ئەو دەرمانە دژە مشەخۆرانەی دژی مشەخۆرە فرەخانەکانن. بێگومان میکانیزمی کارکردنی هەریەک لەم دەرمانانە جیاوازن لەبەرئەوەی یەکیان کار لەسەر خانەیەکی تاکخانە دەکات بەڵام ئەوی تریان کار لەسەر فرەخانەیەک دەکات.
دژە مشەخۆرەکان کاریگەرن لە چارەسەرکردنی نەخۆشییەکانی وەک ترایپانۆسۆمیاسسی ئەفریقی (نەخۆشی خەوتن) کە بەهۆی مشەخۆری تاک خانەی ترایپانۆسۆمیا بروسییەوە ڕوودەدات هەروەها نەخۆشی چاگا (نەخۆشییەکی هەوکردنی مشەخۆرییەوە کە بەهۆی مشەخۆری تریپانۆسۆما کروزیەوە ڕوودەدات).
تریپانۆسۆمیاسی ئەفریقی نەخۆشی خەوتنە کە بەهۆی مشەخۆری تاک خانەی تریپانۆسۆما بروسیەوە دروست دەبێت، کە لە ڕێگەی مێشەوە دەگوازرێتەوە و بە نیشانەکانی وەک:
- تا
- سەرئێشەی توند
- توڕەیی
- ماندووبوونی زۆر (ماندوێتی)
- هەوکردنی لیمفە گرێکان
- ئازاری ماسولکەکان و ئازاری جومگەکان
- تێکچوونی شێوازی خەو
دەرمانەکانی دژە مشەخۆر دەرمانی تەنها ڕەچەتەین و بە شێوەی جۆراوجۆری ژەمی وەک حەب و کەپسۆڵ بەردەستن، کە بە شێوەیەکی ئاسایی ڕۆژانە سێ جار لەگەڵ خۆراکدا بەکاردێن. هەروەها دەکرێت ئەم دەرمانانە وەک پاودەرێک بەردەستبن بۆ ئامادەکردنی چارەسەرێکی دەرزیکراو.
نموونەی دژە مشەخۆرە تاکخانەکان
- دژە مالاریا بۆ چارەسەرکردنی مشەخۆرەکانی مالاریا بەکاردەهێنرێت. لە نموونەی دەرمانەکانی دژە مالاریا بریتین لە Chloroquine و Amodiaquine. بەیەکەوە لە چارەسەرکردنی هەر پێنج جۆرەکەی مشەخۆری مالاریادا سوود دەبینن.
- دژە بابیسۆ بۆ چارەسەرکردنی مشەخۆرەکانی بابیسۆ بەکاردێت. بابیسۆ مشەخۆرێکە هاوشێوەی مەلاریا و لە ڕێی گەنە دەگوێزرێتەوە. دوو جۆری هەیە کە دەکرێت بە بەکارهێنانی دژە مشەخۆرەکانی atovaquone و azithromycin و clindamycin لەگەڵ quinine چارەسەربکرێن.
- دژە ئەمیباکان دەرمانی دژە مشەخۆرەکانی ئەمیبیان. ئەمیناکان مشەخۆری تاکخانەن و دەبنە هۆی هەوکردنە ئەمیبییەکان لە نموونەیان ئینتامیبا هستۆلایتیکایە. دژە مشەخۆرەکانی chloroquine و Metronidazole و tinidazole لە چارەسەرکردنە ئەمیبییەکان بەکاردەهێنرێن.
- دژە جیاردیا بۆ چارەسەرکردنی هەوکردن بە مشەخۆری جیاردیا لامبلیا بەکاردەهێنرێن، کە یەكێک لە هەوکردنە باوەکانی مشەخۆرە تاکخانەکانە. دەرمانەکانی metronidazole و tinidazole و furazolidone و albendazole وەک دژە جیاردیایەک بەکاردێن.
- دژە ترایپانۆسۆمیا دەرماێکی دژە مشەخۆری تاکخانەیە و لە دژی هەردوو ترایپانۆسۆمیا بروزی و تریاپانۆسۆمیا کروزی کاردەکەن کە دەبنە هۆی نەخۆشی خەوتن یان ترایپانۆسۆمیای ئەفریقی لەگەڵ نەخۆشی چاگا یان ترایپانۆسۆمیای ئەمریکی یەک بەدوای یەکا.
- دژە لیشمانیا بۆ چارەسەرکردنی هەوکردن بە مشەخۆری تاکخانەی لیشمانیا بەکاردەهێنرێت. Sodium stibogluconate یەک لە دەرمانە هەڵبژێردراوەکانە بۆ چارەسەرکردنی هەوکردنە لیشمانیاییەکان.
- دژە تۆکسۆپلازما دەرمانێکی تری دژە مشەخۆری تاکخانەیە و دی تۆکسۆپلازما گۆندی کاردەکات کە هۆکاری تووشبوون بە دەردە پشیلەیە. Sulfadiazine لەگەڵ pyrimethamine یەکەم چارەسەرین بۆ رووبەڕووبوونەوەی تۆکسۆپلازما. دواتر دەکرێت دەرمانەکانی تری دژە مشەخۆری وەک sulfamethazine و sulfamerazine بەکاربهێنرێن.
- دژە ترایکۆمۆناس جۆرێکی ترە لە دەرمانەکان کە لە دژی مشەخۆری ترایکۆمۆناس فەجیناڵس کاردەکات کە مشەخۆرێکی تاکخانەییە. دەرمانی metronidazole بە شێوەیەکی سەرەکی لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئەم جۆرە پاراسایتەی ترایکۆمۆناس بەکاردەهێنرێت.
نموونەی دژە مشەخۆرە فرەخانەکان (دژە کرمەکان)
دەرمانی دژە کرمەکان کە مشەخۆری فرەخانەن کاردەکەن لە دژی کرمەکان بۆ کۆنترۆڵکردن و چارەسەرکردنی ئەو هەوکردنانەی لە کرمەکانەوە سەرچاوەیان گرتووە. پۆلێنی دەرمانی دژە کرمەکان دەکرێت بە گوێرەی جۆری کرمەکە هەروەها بەپێی پێکهاتەی کیمیایی دەرمانەکان.
- دژە سیستۆد دەرمانێکی دژە مشەخۆرن دژی کرمەکانی وەک تێنیا ساجیناتا و تێنیا سۆلیۆم و دایفلیۆبۆسریۆم لاتەم کاردەکەن کە کۆمەڵێکی مشەخۆری فرەخانەن لە پۆلێنی سیستۆدەکان بەپێی تایبەتمەندییەکانیان. دەرمانەکانی niclosamide و Praziquantel دەکرێت کاریگەربن لە ڕووبەڕووبوونەوەی ئەو مشەخۆرە سیستۆدانەی کە باسمان کردن.
- دژە نیماتۆد پۆلێکی دەرمانی دژە مشەخۆرن کە دژ بە نیماتۆدەکان کاردەکەن. نیماتۆدەکان پۆلێنێکی مشەخۆرە فرەخانەکانن. نموونەی هەوکردن بەم جۆرە مشەخۆرانە ئەسکارسس و ترایکوریاسس و کرمی دەرزیلەیی و کرمی گۆیی دەگرێتەوە. کە دەرمانی هەڵبژێردراو بۆیان بریتییە لە Albendazole. بەڵام نیماتۆدەکانی وەک فیلاریاسس دەرمانی هەڵبژێردراویان بریتییە لە Diethylcarbamazine.
- دژە تریماتۆد ئەمانیش پۆلێکی تری دژە مشەخۆرەکان کە بەرامبەر مشەخۆرە فرەخانەکان کاردەکەن لە پۆلێنی تریماتۆدەکان وەک چیستۆسۆما و پاراگۆنیمەس. دەرمانی هەڵبژێردراوی سەرەکییان بریتییە لە Praziquantel هەروەها دەرمانەکانی metrifonate, oxamniquine, و bithionol دەکرێت لە درێژەی چارەسەرییەکە بەکاربهێنرێت.
نموونەی دژە پاراسایتە دەرەکییەکان
لە نموونەی پاراسایتە دەرەکییەکان ئەسپێ و گەنە و کێچ و هتد. کە دوور نییە ببنە هۆی بڵابوون و تووشبوون بە هەوکردن. هەربۆیە لە دۆزینەوەی دژە مشەخۆرەکان گرنگیدراوە بە دۆزینەوەی دەرمانی دژ بە مشەخۆرە دەرەکییەکان بۆ ڕێگریکردن لە تووشبوونەکانی ئەم جۆرە لە مشەخۆر.
چۆنیەتی کارکردنیان
دەرمانەکانی دژە مشەخۆر کاردەکەن بەم ڕێگایانەی خوارەوە:
- دەرمانەکانی دژە مشەخۆر مشەخۆرەکان لەناودەبات یان ڕێگری لە گەشەکردن و توانای زاوزێکردنیان دەکات.
- دەرمانەکان زیان بە دی ئێن ئەیی مشەخۆرەکە دەگەیەنن بۆ سنووردارکردنی بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەکە.
- هەروەها دەرمانی دژە پاراسایت یاخود دژە مشەخۆر ڕێگری لە ڕێڕەوێکی بنچینەیی زیندەچالاکی وزە دەکەن (ڕێگری لە چالاکی مشەخۆری دێ هایدرۆجێناسی دەکەن) لە شانشینی مشەخۆرە تاک خانەکان، بەم شێوەیە وایان لێدەکەن نەتوانن گەشە بکەن و زاوزێ بکەن.
کاریگەرییە لاوەکییەکانی دەرمانی دژە مشەخۆر چین؟
کاریگەرییە لاوەکییە باوەکان بریتین لە:
- سکچوون
- هەڵامەت
- ڕشانەوە
- ئازاری سک
- کەمبوون یان لەدەستدانی حەزی خواردن
کاریگەرییە لاوەکییە دەگمەنەکانی تر بریتین لە:
- سەرگێژبوون (هەستکردن بە لاوازی، بێهێزی، یان ناجێگیری)
- کەمخوێنی (بەهۆی کەمی خڕۆکە سوورەکانی خوێنەوە)
- کەمی ژمارەی خڕۆکە سپییەکانی خوێن
- کەمی ژمارەی پەڕەکانی خوێن
- بەرزی پەستانی خوێن (بەرزە پەستانی خوێن)
- زیانی دڵ
- دەردە نەخۆشی مێشک (زیان یان نەخۆشییەک کە کاریگەری لەسەر مێشک هەیە)
- ئازاری دەمارەکان لە توندڕەویدا
- زیادبوونی میزکردن
- شۆک (نەخۆشییەکی مەترسیدار بۆ ژیان لە ئەنجامی نەبوونی لێشاوی خوێن لە تەواوی جەستەدا ڕوودەدات)
- ئەترۆفی چاو (نەخۆشییەک کە کاریگەری لەسەر دەمارە بیناییەکان هەیە کە هاندەرەکان لە چاوەوە دەگوازێتەوە بۆ مێشک)
- زیانی گورچیلە
ئەو زانیارییانەی لێرەدا هەیە بە مەبەستی داپۆشینی هەموو کاریگەرییە لاوەکییە شیاوەکان، ئاگادارکردنەوەکان، کارلێککردنی دەرمان، کاردانەوەی هەستیاری، یان کاریگەرییە نەرێنییەکان.
لەگەڵ پزیشک یان تاقیگە پشکنین ئەنجام بدە بۆ ئەوەی دڵنیا بیت لەوەی کە ئەم دەرمانانە هیچ زیانێکیان نییە کاتێک لەگەڵ دەرمانەکانی تردا وەردەگیرێن و بەکاردەهێنرێن. هەرگیز واز لە بەکارهێنانی دەرمانەکانی دژە مشەخۆر مەهێنە و هەرگیز ژەمەکەت یان ڕێژەکەت مەگۆڕە بەبێ ڕاوێژکردن بە پزیشک.
