ناوه‌ڕۆك
ناساندن
چۆنیەتی نووسینی دەقێک بۆ وتارێکی سەرنجڕاکێش و لەبیرنەکراو (بە عەرەبی: كيفية كتابة نص لمقالة مثيرة للاهتمام ولا تنسى، بە ئینگلیزی: How to write a text for an interesting and memorable essay)، بێگومان هەموو کەسێک چیرۆکێکی هەیە بۆ گێڕانەوە و پەیامێکی هەیە بۆ ئەوەی هاوبەشی پێ بکات، بە شێوەیەکی بەربڵاوو وتاردان و بڵاوکردنەوەی دەقە کەسییەکان لە کۆتاییەکانی ساڵانی ٢٠٠٠ دەستی پێکرد، جۆرێکی دیاریکراوی وتارە کەسییەکان بووژانەوەی جەماوەریی بەخۆیەوە بینی، کە ئەم وتارانە لە سروشتدا زۆر کەسی و دانپێدانان بوون، زۆرجار بە جۆرێک لە جۆرەکانی TMI.
شێوازی نووسینی دەق و وتارەکانت پێویستە چۆن بێت؟
• سەرەتا بە نووسینی پلانێکی ورد دەست پێ بکە.
• دڵنیابە لەوەی وتارەکەت پێکهاتەیەکی ڕوون و دیاری بیرکردنەوەیەکی گشتی هەیە.
• هەوڵبدە هەر خاڵێک کە دەیخەیتە ڕوو بە وەرگێڕانێک پشتگیری بکەیت.
• هەوڵبدە وتار و دەقەکەت بە پرسیارێک دەدت پێ بکە و لە پێشەکی و کۆتاییدا وەڵامی پرسیارەکە بدەرەوە.
• لەبیرت بێت کە داهێنەرانە وتار و دەقەکەت پێشکەش بکەیت بۆ ئەوەی سەرنجڕاکێش بێت.
وتار و دەقێکی باش پێویستە چی شتێکی هەبێت؟
• دووبارە کردنەووەی تێزەکەت.
• خاڵە سەرەکییەکانت کۆبکەرەوە یان کورتیان بکەرەوە.
• کۆنتێکستی ئارگومێنتەکەت ڕوون بکەرەوە.
دەربارەی توخمەکانی وتارێکی سەرکەووو فێرببە
ئەنجامەکە بەشێکی زۆر گرنگی وتارەکەتە، هەرچەندە هەندێک جار وەکو کۆکردنەوەی هەموو ئەو بەشانە مامەڵەی لەگەڵ دەکرێت کە پێشتر لەناو کاغەزەکەدا جێیان نەبووەتەوە، بەڵام ئەنجامی وتارەکەت شایەنی مامەڵەیەکی باشە چونکە دوا شتە کە خوێنەر دەیبینێت، بۆیە مەیلی ئەوەی هەیە لە یادەوەری خوێنەردا بچەسپێت. هەروەها شوێنێکی زۆر باشە بۆ ئەوەی خوێنەر بە تەواوی بیربخەیتەوە کە بۆچی بابەتەکەت گرنگە. دەرەنجام واتا "کۆتا بڕگە" کە ئەمە گرنگترین بەشی کارکردنە لە توێژینەوەکەتدا.
هەنگاوەکانی نووسینی وتار و دەقێکی سەرنجڕاکێش چییە؟
یەکەم/ تێبگە کە وتارێکی کەسی چییە؟
لە سێ پسپۆڕی جیاواز بپرسە وتارێکی کەسی چییە و بە ئەگەرێکی زۆرەوە سێ وەڵامی جیاوازت دەست دەکەوێت. ئایا پێکهاتەیان هەیە؟ ئایا دەبێت باس لە جۆرێکی دیاریکراوی بابەت بکەن؟ هەروەها وتاری کەسی چەندین پێناسەی بۆ کراوە وەک:
- وتارێکی کەسی بریتییە لە بەرهەمێکی کورتی ناخەیاڵیی ژیاننامەیی کە بە هەستکردن بە ئینتیما و شێوازی گفتوگۆیی تایبەتمەند. هەروەها پێی دەوترێت بەیاننامەی کەسی.
- جۆرێکە لە ناخەیاڵییە داهێنەرەکان، وتارە کەسییەکان هیچ شتێک نییە کە نەتوانیت پێی بیکەیت و لە وتارە کەسییەکاندا هیچ بابەتێک قەدەغە نییە و هیچ پێکهاتەیەک دیاری نەکراوە.
وتارە کەسییەکان بیرکردنەوە و ئەزموونە تایبەتییەکانی نووسەر بە ڕاستییە گشتگیرەکانەوە دەبەستنەوە. بەڵام وتارە کەسییەکان تەنیا گێڕانەوەی ڕووداوەکان نین چونکە ئەوە زیاتر دەکەوێتە بواری بیرەوەری یان ژیاننامەدا. ئەوان بەو شێوەیە کۆتایی دێنن کە نووسەر بە جۆرێک فێربووە، گۆڕاوە، یان گەشەی کردووە و زۆرجار هەندێک ڕاستی یان تێڕوانین دەخەنە ڕوو کە خوێنەر تەحەدا دەکات بۆ ئەوەی دەرەنجامەکانی خۆی دەربهێنێت.
دووەم/ هەوڵبدە بابەتێکی سەرنجڕاکێش بدۆزەرەوە
باشترین بابەتەکانی وتار زۆرجار بە قووڵی پەیوەندییان پێوە دەکرێت هەرچەندە چیرۆکەکە خۆی تایبەتە بە ئەزموونی نووسەر، بەڵام هەندێک ڕاستی گشتگیر هەیە کە تەنها لە ژێر ڕووی ڕووکارەوە قسەمان لەگەڵ دەکات. بابەتەکانی وەک ڕووبەڕووبوونەوەی ترسێک، عاشقبوون، زاڵبوون بەسەر بەربەستێک، دۆزینەوەی شتێکی نوێ، یان هەڵبژاردنی قورس ڕووبەڕووی هەست و ڕووداوەکان دەبنەوە کە لە ژیانی هەموو کەسێکدا ڕوودەدەن.
سێیەم/ بە قەڵغانێکی بەهێز دەست پێ بکە
وەک هەر جۆرە نووسینێک، زۆر گرنگە خوێنەر لە یەکەم تێکست و پەڕەی نووسینەکەتەوە یان تەنانەت ڕستەی یەکەمەوە ڕابکێشیت. واتا دەبێت نووسێنێک ئامادە بکەیت کە خوێنەر بێپچڕان تا کۆتای بابەتە کەسییەکە لەگەڵت بێت و هەست و دەروونی بەرەو لای نووسینەکەت ڕابکێشێت.
چوارەم/ هەوڵبدە هێڵکارییەک دروست بکە
تەنها شتێک کە پێویستە بۆ تێگەیشتن لە گرنگی هێڵکارییەک، گوێگرتنە لە کەسێک کە خەباتی کردووە بۆ گێڕانەوەی چیرۆکێکی کەسی. زۆرجار وا دیارە چیرۆکەکە هیچ خاڵێکی ڕاستەقینەی نییە، هێڵکارییەک یارمەتیت دەدات بیرکردنەوەکانت ڕێکبخەیت پێش ئەوەی پابەندیان بکەیت بە دەقەوە. قەڵغانی کردنەوەی خۆت و ئەو لێدوانەی کە دەیکات لەبەرچاو بگرە، پاشان نەخشەی ڕێزبەندی ڕووداوەکان یان خاڵە سەرەکییەکان کە پشتگیری دەکەن. هەروەک چۆن چیرۆکێکی خەیاڵی باش، وتارەکەت دەبێ کردارێکی بەرزبوونەوەی هەبێت. لەگەڵ هەر پەرەگرافێکدا گرەوەکان بەرز بکەرەوە تا دەگەیتە لوتکە یان خاڵی وەرچەرخان. پلان دابنێ بۆ زیادکردنی ئەنجامێک کە وەڵامێکی سۆزداری لە خوێنەرەکەتدا ورووژێنێت.
پێنجەم/ دەکرێت سەرنج و تێڕوانینەکانت دیاریکراو بێت
هەوڵ مەدە لەسەر بابەتێکی گشتی بنووسیت، ڕەنگە وتارەکەت بە باشی باسی بابەتێکی گشتی بێت، بەڵام پێویستە لە واقعی ژیانی خۆت باس بکەیت و بیخەیتە ڕوو کە بە تەواوی بۆ تۆ کەسییە. هەوڵبدە باسی ئەوە بکەیت کە تۆ چی ئەزموونێکت بینیووە و چی کارێکی قورست تێپەڕ کردووە و بەچی گەشتوویت و چی لێهاتوویەکت هەیە.
