ناوه‌ڕۆك
ناساندن
مشکی تاقیگە (بە ئینگلیزی: Mus musculus، بە عەرەبی: الفئران) ئامرازێکی توێژینەوەی گرنگە بۆ مۆدێلکردنی پێشکەوتن و گەشەکردنی نەخۆشی مرۆڤ لە تاقیگەدا. سەرەڕای جیاوازی لە قەبارە و ڕوخساریان، مشکەکان هاوشێوەیەکی بۆماوەیی جیاوازیان هەیە لەگەڵ مرۆڤ، و توانای زاوزێکردن و پێگەیشتنیان بە خێرایی وایان لێدەکات لە شیردەرە کارامە و ئابوورییەکان بن بۆ لێکۆڵینەوەی زانستی.
لە ماوەی سەدەی ڕابردوودا، مشک گەشەی کردووە بۆ یەکەم سیستەمی مۆدێلی شیردەرەکان بۆ توێژینەوەی بۆماوەیی. زاناکان لە مەودایەکی فراوان لە بواری بایۆمیدیکەڵەوە (بایۆلۆجی پزیشکی) ڕاکێشراون بۆ مشک بەهۆی نزیکبوونەوەی بۆماوەیی و فیزیۆلۆجی لەگەڵ مرۆڤ، هەروەها ئەو ئاسانییەی کە دەتوانرێت جینۆمەکەی دەستکاری بکرێت و شیکردنەوەی بۆ بکرێت.
هەرچەندە کەڕووەکان و کرم و مێش مۆدێلێکی زۆر باشن بۆ لێکۆڵینەوە لە سووڕی خانە و زۆرێک لە پرۆسەکانی گەشەکردن، مشکەکان ئامرازێکی زۆر باشترن بۆ لێکۆڵینەوە لە بەرگری، دەردانی ناوەکی، دەمار، دڵ، ئێسکە پەیکەر و سیستەمە فیزیۆلۆجییە ئاڵۆزەکانی تر کە شیردەرەکان هاوبەشی دەکەن. وەک مرۆڤ و زۆرێک لە شیردەرەکانی دیکە، مشکەکان بە شێوەیەکی سروشتی نەخۆشی دروست دەکەن کە کاریگەری لەسەر ئەم سیستەمانە هەیە، لەوانە شێرپەنجە، خوێنبەربوون، بەرزی پەستانی خوێن، شەکرە، نەخۆشی ئێسک و ئاوی ڕەشی چاو. لەگەڵ ئەوەشدا، هەندێک نەخۆشی کە تووشی مرۆڤ دەبن بەڵام بە شێوەیەکی ئاسایی تووشی مشک نابن، وەک بەکیس بوونی ڕیشاڵی و ئەلزەهایمەر، دەتوانرێت بە دەستکاریکردنی جینۆمی مشک و ژینگە دروست ببێت. زیادکردنی سەرنجڕاکێشی مشک وەک مۆدێلێک بۆ توێژینەوەی بایۆلۆجی پزیشکی بریتییە لە تێچوونی کەمی بەخێوکردنی ئاژەڵەکە و توانای ئەوەیە کە بە خێرایی زاوزێ بکات و هەموو نۆ هەفتە جارێک زاوزێ بکات.
زاناکان چەندین زانیارییان لەڕێگەی ئەنجامدانی تاقیکردنەوە بە بەکارهێنانی مشکی تاقیگە بەدەستهێناوە. بۆ نموونە، مشکی تاقیگە ڕۆڵێکی گرنگی بینیوە لە دروستکردنی دەرمانەکانی: دڵ، نوێبوونەوەی دەمار، چاکبوونەوەی برین، شەکرە و چاندنی ئەندامەکان. هەروەها گرنگی زۆری هەیە بۆ دڵنیابوونەوە لە سەلامەتی دەرمان و کوتان. زاناکان بۆ زانینی چۆنیەتی گەشەکردن و زۆربوون و بڵاوبوونەوەی نەخۆشییەک پێویستیان بە مۆدێلێکی زیندوو و بەرجەستە هەیە. بۆ نموونە، بەتەنها جیاکردنەوەی ڤایرۆسی ئێچ ئای ڤی، کە هۆکاری نەخۆشی ئایدزە و دانانی ئەم ڤایرۆسە لە تیوبێک هیچ زانیارییەکی پێویست دەست ناکەوێت لە چۆنیەتی تووشبوون بە نەخۆشییەکە و بڵاوبوونەوەی. بۆیە ئەنجامدانی توێژینەوە لەسەر مشکەکان و بەکارهێنانی وەک مۆدێلێک؛ بەرچاوڕوونی زیاتری لە تێگەیشتن لە هۆکاری نەخۆشییەکان بەخشیووە.
ئەو هۆکارە گرنگانەی کە وادەکەن مشکی تاقیگە زۆر بەکاربهێنرێت
١. هەرچەندە مشک و مرۆڤ لەڕووی شێوەوە دوورن لەیەک، بەڵام لێکچونێکی زۆر هەیە لەنێوان جیناتەکانیان، بەهۆی ئەمەشەوە لە توێژینەوەکاندا تاقیکردنەوەیان لەسەر ئەنجام دەدرێت.
٢. بەڕێژەیەکی زۆر بەردەستن چونکە زۆر بەخێرای دووهێند دەبن کە سێ هەفتە جارێکە.
٣. لەڕووی قەبارەوە بچوکن بەمەش ڕووبەرێکی کەم و خۆراکێکی کەمیان پێویستە بۆ بەخێوکردن.
٤. کاتی نێوان لەدایکبوونی مشکێک و توانای دووهێندەبوونی کورتە. هەروەها سووڕی ژیانیشیان کورتە کە ئەمەش هۆکارێکە بۆ بینینی تەواوی سیفات و کاریگەرییەکانیان لەلایەن زاناکانەوە.
٥. ڕێژەیەکی زۆر لە نەخۆشییەکان هاوبەشە لەنێوان مرۆڤ و مشکە تاقیگەییەکان ئەمەش بۆ تاقیکردنەوە لەبارەی ئەو نەخۆشیانەوە گرنگی زۆری هەیە.
٦. بەئاسانی دەتوانرێت گۆڕانکاری لەجیناتی مشکە تاقیگەییەکان بکرێت ئەمەش هاوکارییەکی باشە بۆ زاناکان تاوەکو بتوانن توێژینەوە لەسەر ئەو نەخۆشییانە بکەن کە پەیوەستن بە جیناتەکانەوە.
٧. ئەو مشکانەی بەرگرییان لاوازە دەتوانرێت بەکاربهێنرێن وەکو خانەخوێ بۆ گەشەکردنی هەندێک نەخۆشی وەکو: شێرپەنجە و شەکرە.
٨. لەڕووی ئابوورییەوە نرخێکی گونجاوییان هەیە.
