دانیمارک لە جەنگی دووەمی جیهانی

پێشەکی

دانیمارک، وەک وڵاتێکی بچووکی سکەندەناڤی، ئەزموونێکی تایبەتی هەبوو لە جەنگی جیهانی دووەمدا. ئەم وڵاتە سیاسەتێکی جیاوازی پەیڕەو کرد لە بەراورد لەگەڵ زۆربەی وڵاتە داگیرکراوەکانی تری ئەوروپا، کە ناسرا بە سیاسەتی "هاوکاری". ئەزموونی دانیمارک نموونەیەکی سەرنجڕاکێشە لە چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ داگیرکاری و پاراستنی خەڵک لە کاتی قەیرانی گەورەدا.

دۆخی دانیمارک لە سەرەتای جەنگ

لە سەرەتای جەنگدا، دانیمارک هەوڵی دەدا بێلایەن بمێنێتەوە. وڵاتەکە خاوەنی سوپایەکی بچووک بوو و لە ڕووی جوگرافییەوە زۆر نزیک بوو لە ئەڵمانیا.

داگیرکردنی دانیمارک

لە 9ی نیسانی 1940، ئەڵمانیای نازی هێرشی کردە سەر دانیمارک. بەهۆی نابەرامبەری هێزەوە، دانیمارک تەنها چەند کاتژمێرێک بەرگری کرد پێش ئەوەی خۆی بەدەستەوە بدات.

سیاسەتی هاوکاری

دوای داگیرکردن، حکومەتی دانیمارک سیاسەتی "هاوکاری" لەگەڵ داگیرکەران پەیڕەو کرد. ئەم سیاسەتە بریتی بوو لە هاوکاریکردنی سنوورداری داگیرکەران بۆ پاراستنی سەروەری ناوخۆیی و خەڵکی دانیمارک. ئەم سیاسەتە ڕێگەی دا بە دانیمارک کە تا ڕادەیەک سیستەمی سیاسی و یاسایی خۆی بپارێزێت.

بزووتنەوەی بەرگری

سەرەڕای سیاسەتی فەرمی "هاوکاری"، بزووتنەوەیەکی بەرگری بەهێز لە دانیمارک دروست بوو. ئەم بزووتنەوەیە چالاکی جۆراوجۆری ئەنجام دەدا، لەوانە کۆکردنەوەی زانیاری بۆ هاوپەیمانان و تێکدانی کارەکانی داگیرکەران.

ڕزگارکردنی جوولەکەکان

یەکێک لە گەورەترین سەرکەوتنەکانی دانیمارک لە ماوەی جەنگدا ڕزگارکردنی زۆربەی جوولەکەکانی بوو. لە ئۆکتۆبەری 1943دا، کاتێک ئەڵمانەکان بڕیاریان دا جوولەکەکان دەستگیر بکەن، خەڵکی دانیمارک بە شێوەیەکی بەرفراوان یارمەتی جوولەکەکانیان دا بۆ هەڵاتن بۆ سوید.

دۆخی ژیان لە ژێر داگیرکاریدا

سەرەڕای سیاسەتی "هاوکاری"، ژیان لە ژێر داگیرکاریدا دژوار بوو. کەمی خۆراک و سووتەمەنی هەبوو، و ئازادییەکان سنووردار کرابوون. بەڵام بە بەراورد لەگەڵ زۆربەی وڵاتە داگیرکراوەکانی تر، دۆخی دانیمارک باشتر بوو.

کاریگەری جەنگ لەسەر دانیمارک

جەنگ کاریگەری لەسەر ئابووری و کۆمەڵگای دانیمارک هەبوو. بەڵام بەهۆی سیاسەتی "هاوکاری"یەوە، وێرانکاری کەمتر بوو لە چاو زۆربەی وڵاتانی تری داگیرکراو. سەرەڕای ئەمە، کۆمەڵگای دانیمارکی دابەش ببوو لە نێوان ئەوانەی پشتگیری سیاسەتی "هاوکاری"یان دەکرد و ئەوانەی دژی بوون.

بنیاتنانەوەی دانیمارک دوای جەنگ

دوای کۆتایی هاتنی جەنگ، دانیمارک دەستی کرد بە پرۆسەی بنیاتنانەوە. وڵاتەکە سوودی لە یارمەتی پلانی مارشاڵ وەرگرت و بە خێرایی گەشەی ئابووری کرد. دانیمارک بووە ئەندام لە نەتەوە یەکگرتووەکان و ناتۆ و ڕۆڵێکی چالاکی گێڕا لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا.

ڕزگاربوونی دانیمارک

دانیمارک لە 5ی ئایاری 1945 بە تەواوی لە دەستی نازییەکان ڕزگار بوو، کاتێک هێزەکانی ئەڵمانیا لە دانیمارک خۆیان بەدەستەوە دا. ئەم ڕۆژە وەک ڕۆژی ڕزگاری (Befrielsen) لە دانیمارک یاد دەکرێتەوە و بە فەرمی کۆتایی هاتنی داگیرکاری نازییەکان و دەستپێکی سەردەمێکی نوێ بۆ وڵاتەکە دادەنرێت

ئەنجام

ئەزموونی دانیمارک لە جەنگی جیهانی دووەمدا نموونەیەکی تایبەتە لە چۆنیەتی مامەڵەکردن لەگەڵ داگیرکاری بە شێوەیەک کە کەمترین زیان بە خەڵک بگات. سەرەڕای ڕەخنەکان لە سیاسەتی "هاوکاری"، دانیمارک توانی زۆربەی جوولەکەکانی ڕزگار بکات و تا ڕادەیەک سەروەری ناوخۆیی خۆی بپارێزێت. دوای جەنگ، دانیمارک توانی بە خێرایی خۆی بنیات بنێتەوە و ببێتە یەکێک لە پێشەنگەکانی دیموکراسی و خۆشگوزەرانی لە جیهاندا.