ڕیاکتەری ناوەکی بەرهەمهێنانی وزەی کارەبا لە ئەتۆمەوە

پێشەکی

ڕیاکتەری ناوەکی یەکێکە لە گرنگترین داهێنانەکانی سەدەی بیستەم کە ڕۆڵێکی بەرچاوی هەبووە لە گۆڕینی شێوازی بەرهەمهێنانی وزەدا. ئەم تەکنەلۆژیایە توانای بەرهەمهێنانی بڕێکی زۆری وزەی هەیە بە کەمترین دەرکردنی گازی کاربۆن، کە ئەمەش وای کردووە ببێتە سەرچاوەیەکی گرنگی وزە لە زۆرێک لە وڵاتانی جیهاندا. لەم ڕاپۆرتەدا، ئێمە چاوێک بە مێژوو، پرەنسیپی کارکردن، جۆرەکان، سوود و زیانەکانی ڕیاکتەری ناوەکیدا دەخشێنین.

مێژووی ڕیاکتەری ناوەکی

بیرۆکەی بەکارهێنانی وزەی ناوەکی بۆ مەبەستی ئاشتیانە لە ساڵانی ١٩٤٠ـەکاندا سەری هەڵدا، دوای ئەوەی زانایان توانییان کۆنترۆڵی کارلێکی زنجیرەیی ناوەکی بکەن. یەکەم ڕیاکتەری ناوەکی کە کارەبای بەرهەمهێنا لە ساڵی ١٩٥١ لە ئەمریکا دروست کرا. لە دەیەکانی دواتردا، وڵاتانی وەک ڕووسیا، بەریتانیا و فەڕەنسا دەستیان کرد بە دروستکردنی ڕیاکتەری ناوەکی خۆیان. لە ساڵی ١٩٥٤ـدا، یەکەم وێستگەی ناوەکی کە بە شێوەیەکی بەردەوام کارەبای بەرهەم دەهێنا لە ئۆبنینسک لە یەکێتی سۆڤیەت کرایەوە.

پرەنسیپی کارکردنی ڕیاکتەری ناوەکی

ڕیاکتەری ناوەکی لەسەر بنەمای کەرتبوونی ناوەکی کار دەکات. لەم پرۆسەیەدا، ناوکی ئەتۆمە قورسەکان (بە زۆری یۆرانیۆم-٢٣٥ یان پلۆتۆنیۆم-٢٣٩) دەکەرتێنرێن و وزەیەکی زۆر ئازاد دەکەن. ئەم کەرتبوونە بە هۆی بۆمبارانکردنی ناوکەکان بە نیوترۆنەوە ڕوودەدات. کاتێک ناوکێک دەکەرتێت، چەند نیوترۆنێکی تر ئازاد دەبن کە دەبنە هۆی کەرتبوونی ناوکی تر، و بەم شێوەیە کارلێکێکی زنجیرەیی دروست دەبێت. ئەم پرۆسەیە گەرمییەکی زۆر دروست دەکات کە دواتر بۆ بەرهەمهێنانی کارەبا بەکاردێت.

جۆرەکانی ڕیاکتەری ناوەکی

چەندین جۆری سەرەکی ڕیاکتەری ناوەکی هەن، لەوانە:

• ڕیاکتەری ئاوی کوڵاو (BWR)

لەم جۆرەدا ئاو ڕاستەوخۆ لە ناو ڕیاکتەرەکەدا دەکوڵێت.

 ڕیاکتەری ئاوی فشار (PWR)

لەم جۆرەدا ئاو لەژێر فشارێکی بەرزدا دەمێنێتەوە بۆ ئەوەی نەکوڵێت.

 ڕیاکتەری گازی پێشکەوتوو (AGR)

ئەم جۆرە کاربۆن دایۆکساید بەکاردێنێت وەک ساردکەرەوە.

 ڕیاکتەری خێرا (FBR)

ئەم جۆرە نیوترۆنی خێرا بەکاردێنێت بۆ کەرتکردن و دەتوانێت سووتەمەنی زیاتر بەرهەم بهێنێت لەوەی بەکاری دێنێت.

بەرهەمهێنانی کارەبا لە ڕیاکتەری ناوەکی

پرۆسەی بەرهەمهێنانی کارەبا لە ڕیاکتەری ناوەکیدا

• گەرمی بەرهەمهاتوو لە کەرتبوونی ناوەکی ئاو گەرم دەکات.

• ئاوی گەرم دەگۆڕێت بۆ هەڵم.

• هەڵم دەچێتە ناو توربینەوە و دەیسوڕێنێتەوە.

• توربینەکە جەنەرەیتەرێک دەسوڕێنێتەوە کە کارەبا بەرهەم دەهێنێت.

• هەڵمەکە ساردەکرێتەوە و دەگەڕێتەوە بۆ شێوەی شلە و دووبارە بەکاردێتەوە.

سوودەکانی وزەی ناوەکی

وزەی ناوەکی چەندین سوودی هەیە:

• بەرهەمهێنانی بڕێکی زۆری کارەبا بە کەمترین دەرکردنی گازی گەرمخانەیی.

• بەردەوامی لە بەرهەمهێنانی وزە بە درێژایی ٢٤ کاتژمێر.

• پێویستی بە بڕێکی کەمی سووتەمەنی هەیە بەراورد بە سەرچاوەکانی تری وزە.

• هاندەرە بۆ پەرەپێدانی تەکنەلۆژیای پێشکەوتوو.

کێشە و مەترسییەکانی وزەی ناوەکی

لەگەڵ سوودەکانیدا، وزەی ناوەکی چەند کێشە و مەترسییەکیشی هەیە:

• مەترسی ڕووداوی ناوەکی وەک ئەوەی لە چێرنۆبڵ و فوکوشیما ڕوویدا.

• بەڕێوەبردن و خەزنکردنی پاشماوەی ڕادیۆئەکتیڤ بۆ ماوەیەکی زۆر درێژ.

• تێچووی بەرزی دروستکردن و چاککردنەوەی وێستگە ناوەکییەکان.

• مەترسی بڵاوبوونەوەی چەکی ناوەکی.

دەرئەنجام

ڕیاکتەری ناوەکی سەرچاوەیەکی گرنگی وزەیە کە دەتوانێت ڕۆڵێکی بەرچاو ببینێت لە دابینکردنی وزەی پاک بۆ داهاتوو. هەرچەندە کێشە و مەترسی تایبەت بە خۆی هەیە، بەڵام پێشکەوتنە تەکنەلۆژییەکان و گۆڕانکارییە کەشوهەواییەکان وا دەکەن کە وزەی ناوەکی هەر وەک بژاردەیەکی گرنگ بمێنێتەوە لە ستراتیژی وزەی زۆرێک لە وڵاتاندا.