ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
جینۆسایدی نامیبیا، کە لە نێوان ساڵانی ١٩٠٤ تا ١٩٠٨ ڕوویدا، یەکێکە لە تاریکترین بەشەکانی مێژووی کۆڵۆنیالیزم لە ئەفریقا. ئەم ڕووداوە تراژیدییە، کە بە یەکەم جینۆسایدی سەدەی بیستەم دادەنرێت، بریتی بوو لە کۆمەڵکوژی بەرنامەڕێژکراوی گەلانی هێرێرۆ و ناما لەلایەن هێزەکانی ئیمپراتۆریەتی ئەڵمانیا لە ئەفریقای باشووری ڕۆژئاوا (نامیبیای ئێستا) نزیکەی ٨٠٪ی دانیشتوانی هێرێرۆ لەناوچوون، کە ژمارەیان لە پێش جینۆسایدەکەدا نزیکەی ٨٠،٠٠٠ کەس بوو. نزیکەی ٥٠٪ی دانیشتوانی ناما، کە ژمارەیان نزیکەی ٢٠،٠٠٠ کەس بوو، کوژران.
پێشینەی مێژوویی
کۆڵۆنیالیزمی ئەڵمانیا لە ئەفریقا
لە کۆتاییەکانی سەدەی نۆزدەیەم، ئەڵمانیا وەک هێزێکی نوێی ئیمپریالیستی دەرکەوت و دەستی کرد بە دامەزراندنی کۆڵۆنی لە ئەفریقا. لە ساڵی ١٨٨٤دا، ئەڵمانیا دەستی بەسەر ناوچەیەکی فراواندا گرت کە ئێستا بە نامیبیا دەناسرێت و ناوی لێنا ئەفریقای باشووری ڕۆژئاوای ئەڵمانیا. ئامانجی سەرەکی ئەڵمانیا لەم کۆڵۆنیکردنە بریتی بوو لە بەدەستهێنانی سەرچاوە سروشتییەکان، فراوانکردنی بازرگانی و نیشتەجێکردنی کۆچبەرانی ئەڵمانی.
حکومەتی ئەڵمانیا سیاسەتێکی توندی جێبەجێ کرد بۆ کۆنترۆڵکردنی خەڵکی خۆجێیی و دەستبەسەرداگرتنی زەوی و سامانەکانیان. ئەمەش بووە هۆی دروستبوونی ناڕەزایەتی و دژایەتی لەلایەن گەلانی خۆجێییەوە، بەتایبەت هێرێرۆ و ناما کە گەورەترین گرووپە ئیتنیکییەکانی ناوچەکە بوون.
گەلانی هێرێرۆ و ناما
هێرێرۆ گەلێکی کۆچەری و شوانکارە بوون کە لە ناوەڕاستی نامیبیای ئێستادا دەژیان. ئەوان خاوەنی کولتوورێکی دەوڵەمەند و سیستەمێکی کۆمەڵایەتی پێشکەوتوو بوون. ناماش گەلێکی دیکەی خۆجێیی بوون کە لە باشووری نامیبیا نیشتەجێ بوون و بە شێوەیەکی سەرەکی خەریکی ڕاوکردن و کۆکردنەوەی خۆراک بوون.
هەردوو گەل بەرەنگاری سیاسەتەکانی کۆڵۆنیالیزمی ئەڵمانیا بوونەوە، بەڵام لە سەرەتادا هەوڵیان دا لە ڕێگەی دانوستان و ڕێککەوتنەوە کێشەکان چارەسەر بکەن. بەڵام، کاتێک ئەڵمانەکان بەردەوام بوون لە زەوتکردنی زەوی و سەرچاوەکانیان، هەردوو گەل بڕیاریان دا دەست بدەنە چەک و بەرگری لە خۆیان بکەن.
هۆکارەکانی جینۆساید
ناکۆکی نێوان کۆڵۆنیالیستەکان و خەڵکی خۆجێیی
ناکۆکی نێوان کۆڵۆنیالیستە ئەڵمانییەکان و گەلانی هێرێرۆ و ناما لە چەندین فاکتەرەوە سەرچاوەی گرتبوو:
- زەوتکردنی زەوی: ئەڵمانەکان بە شێوەیەکی سیستماتیک دەستیان بەسەر باشترین زەوی و لەوەڕگاکاندا دەگرت، کە سەرچاوەی سەرەکی ژیان و ئابووری هێرێرۆ و ناما بوون.
- کاری زۆرەملێ: خەڵکی خۆجێیی ناچار دەکران بە بێ بەرامبەر یان بە کرێیەکی زۆر کەم کار بۆ کۆڵۆنیالیستەکان بکەن.
- جیاکاری ڕەگەزی: سیستەمێکی توندی جیاکاری ڕەگەزی پیادە دەکرا کە مافە سەرەتاییەکانی لە خەڵکی خۆجێیی زەوت کردبوو.
- گۆڕانکاری کولتووری: هەوڵی بەزۆر سەپاندنی کولتوور و ئایینی ئەوروپی بەسەر خەڵکی خۆجێییدا دەدرا.
ڕاپەڕینی هێرێرۆ و ناما
لە ئەنجامی ئەم ناکۆکیانەدا، لە ساڵی ١٩٠٤دا گەلی هێرێرۆ ڕاپەڕینێکی گەورەیان دەستپێکرد. ئەوان توانیان لە سەرەتادا سەرکەوتنی گەورە بەدەست بهێنن و چەندین شوێنی ستراتیژی داگیر بکەن. بەڵام، دوای چەند مانگێک، هێزە ئەڵمانییەکان توانیان کۆنترۆڵی دۆخەکە بکەنەوە دەست خۆیان.
دوای ئەوە، لە ساڵی ١٩٠٥دا، گەلی ناماش ڕاپەڕین. ئەم ڕاپەڕینانە بوونە بیانوویەک بۆ دەسەڵاتدارانی ئەڵمانی تاکو سیاسەتێکی توندی سەرکوتکردن و لەناوبردن پەیڕەو بکەن.
ڕەوتی جینۆساید
فەرمانی جینۆساید
لە ٢ی ئۆکتۆبەری ١٩٠٤دا، جەنەراڵ لۆتار فۆن ترۆتا، فەرماندەی هێزەکانی ئەڵمانیا لە ئەفریقای باشووری ڕۆژئاوا، فەرمانێکی دەرکرد کە بە "فەرمانی لەناوبردن" ناسراوە. ئەم فەرمانە بە ڕاشکاوی داوای لەناوبردنی تەواوی گەلی هێرێرۆی دەکرد. بەشێک لە فەرمانەکە بەم شێوەیە بوو:
"لەناو سنوورەکانی ئەڵمانیادا(نامیبیا)، هەموو هێرێرۆیەک، چ بە چەک یان بێ چەک، چ لەگەڵ مەڕومالات یان بێ مەڕومالات، دەبێت گوللەباران بکرێن. من چیتر ژن و منداڵ وەرناگرم، بەڵکو دەیاننێرمەوە بۆ ناو گەلەکەیان یان فەرمان دەدەم بە گوللەبارانکردنیان."
ئەم فەرمانە بووە دەستپێکی پرۆسەیەکی سیستماتیکی لەناوبردن کە دواتر گەلی ناماشی گرتەوە.
شێوازەکانی جێبەجێکردنی جینۆساید
هێزەکانی ئەڵمانیا چەندین شێوازیان بەکارهێنا بۆ جێبەجێکردنی جینۆسایدەکە:
- کوشتنی ڕاستەوخۆ: هێزەکانی ئەڵمانیا بە شێوەیەکی سیستماتیک هێرشیان دەکردە سەر گوندەکانی هێرێرۆ و ناما و دانیشتوانەکەیان دەکوشت، بێ جیاوازی نێوان ژن، پیاو و منداڵ.
- دوورخستنەوە بۆ بیابان: زۆربەی هێرێرۆکان بەرەو بیابانی کاڵاهاری ڕاونران، کە لەوێ بە هۆی برسێتی و تینوێتییەوە مردن. هێزەکانی ئەڵمانیا سەرچاوە ئاوییەکانیان ژەهراوی دەکرد و ڕێگریان لە گەڕانەوەی هێرێرۆکان دەکرد.
- کەمپەکانی کۆکردنەوە: ئەو کەسانەی کە دەستگیر دەکران، دەخرانە ناو کەمپی کۆکردنەوەوە کە لە ڕاستیدا کەمپی مەرگ بوون. لەم کەمپانەدا، زیندانییەکان ناچار دەکران کاری قورس بکەن و لە برسان و نەخۆشی دەمردن.
- توندوتیژی سێکسی: ژنانی هێرێرۆ و ناما بە شێوەیەکی سیستماتیک دەکەوتنە بەر دەستدرێژی سێکسی.
- تاقیکردنەوەی پزیشکی: هەندێک لە زیندانییەکان وەک بابەتی تاقیکردنەوەی پزیشکی بەکاردەهێنران، کە زۆرجار دەبووە هۆی مردنیان.
ئەم شێوازانە بەردەوام بوون تا ساڵی ١٩٠٨، کاتێک حکومەتی ئەڵمانیا فەرمانی ڕاگرتنی ئەم کردەوانەی دەرکرد، بەڵام تا ئەو کاتە زۆربەی هێرێرۆ و ناماکان لەناوچووبوون.
ئەنجامەکانی جینۆساید
کاریگەرییە دیمۆگرافییەکان
جینۆسایدی نامیبیا کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر پێکهاتەی دانیشتوانی ناوچەکە هەبوو. بە پێی زۆربەی سەرچاوەکان:
- نزیکەی ٨٠٪ی دانیشتوانی هێرێرۆ لەناوچوون، کە ژمارەیان لە پێش جینۆسایدەکەدا نزیکەی ٨٠،٠٠٠ کەس بوو.
- نزیکەی ٥٠٪ی دانیشتوانی ناما، کە ژمارەیان نزیکەی ٢٠،٠٠٠ کەس بوو، کوژران.
کاریگەرییە کۆمەڵایەتی و ئابوورییەکان
جینۆسایدەکە کاریگەری قووڵی لەسەر پێکهاتەی کۆمەڵایەتی و ئابووری نامیبیا هەبوو:
- لەناوچوونی کولتوور: بە لەناوچوونی بەشێکی زۆری دانیشتوان، بەشێکی گەورە لە کولتوور، زمان و نەریتەکانی هێرێرۆ و ناما لەناوچوون.
- گۆڕانکاری ئابووری: سیستەمی ئابووری نەریتی هێرێرۆ و ناما، کە پشتی بە ئاژەڵداری دەبەست، بە تەواوی تێکشکا. زۆربەی زەوییەکانیان کەوتە دەست کۆڵۆنیالیستەکان.
-لەدەستدانی سەربەخۆیی: ئەو کەسانەی کە مانەوە، زۆربەیان ناچار بوون وەک کرێکار بۆ کۆڵۆنیالیستەکان کار بکەن، کە ئەمەش بووە هۆی لەدەستدانی سەربەخۆیی ئابووری و کۆمەڵایەتیان.
- کاریگەری دەروونی: تراومای جینۆسایدەکە بۆ چەندین نەوە بەردەوام بوو و کاریگەری نەرێنی لەسەر تەندروستی دەروونی و کۆمەڵایەتی ئەو گەلانە هەبوو.
دانپێدانان
بۆ ماوەیەکی درێژ، حکومەتی ئەڵمانیا خۆی لە دانپێدانان بە جینۆسایدی نامیبیا دەدزییەوە. بەڵام لە ساڵی ٢٠٠٤دا، وەزیری گەشەپێدانی ئەڵمانیا بۆ یەکەم جار داوای لێبوردنی کرد لە گەلانی هێرێرۆ و ناما.
لە ساڵی ٢٠١٥دا، حکومەتی ئەڵمانیا بە فەرمی ئەو ڕووداوانەی بە جینۆساید ناساند. لە ٢٨ی مایۆی ٢٠٢١دا، حکومەتی ئەڵمانیا بە فەرمی دانی بە تاوانی جینۆسایددا نا و ڕایگەیاند کە بڕی ١.١ ملیار یۆرۆ وەک قەرەبوو بۆ پرۆژەکانی گەشەپێدان لە نامیبیا تەرخان دەکات.
ئەنجام
جینۆسایدی نامیبیا یەکێکە لە تاریکترین بەشەکانی مێژووی مرۆڤایەتی. ئەم ڕووداوە نیشانی دەدات کە چۆن دەسەڵاتی کۆڵۆنیالی و بیرۆکەی بالادەستی ڕەگەزی دەتوانێت ببێتە هۆی کارەساتی گەورە. هەروەها، ئەم ڕووداوە گرنگی بەردەوامبوون لە لێکۆڵینەوە و بیرهێنانەوەی مێژووی کۆڵۆنیالیزم و کاریگەرییەکانی دەردەخات.
