ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
جینۆسایدی ئۆرۆمۆ یەکێکە لە تاریکترین بەشەکانی مێژووی ئەسیوبیا کە لە نێوان ساڵانی ١٨٨٠ و ١٩٠٠ ڕوویدا. لەم ماوەیەدا، ئیمپراتۆر مەنەلیکی دووەم هەڵمەتێکی بەرفراوانی دژی گەلی ئۆرۆمۆ ئەنجامدا کە بە کوشتن، ڕاگواستن و لەناوبردنی کولتووری ئەم گەلە کۆتایی هات. ئەم ڕووداوە وەک یەکێک لە یەکەمین جینۆسایدەکانی سەدەی بیستەم دادەنرێت. ئەم هەڵمەتە بە "فەتحی باشوور" ناسراوە کە تێیدا بە دەیان هەزار کەس کوژران
پێشینەی مێژوویی
ئۆرۆمۆکان گەورەترین گرووپی ئیتنیکین لە ئەسیوبیا و بەشێکی گەورەی خاکی وڵاتەکەیان داگیرکردووە. پێش هەڵمەتەکەی مەنەلیک، ئۆرۆمۆکان سیستەمێکی سیاسی و کۆمەڵایەتی تایبەت بە خۆیان هەبوو کە بە "گادا" ناسرابوو. ئەم سیستەمە دیموکراتییە کۆنە بەشێکی گرنگ بوو لە ناسنامەی ئۆرۆمۆ. سیستەمی گادا لەسەر بنەمای دابەشکردنی دەسەڵات و بەڕێوەبردنی کۆمەڵگا بە شێوەیەکی دادپەروەرانە دامەزرابوو. ئۆرۆمۆکان خاوەنی کولتوور و زمانێکی دەوڵەمەند بوون و بە درێژایی مێژوو توانیبوویان سەربەخۆیی خۆیان بپارێزن.
هۆکارەکانی جینۆسایدەکە
هۆکارە سەرەکییەکانی ئەم جینۆسایدە بریتی بوون لە:
فراوانخوازی ئیمپراتۆریەتی ئیسیۆپیا: مەنەلیکی دووەم هەوڵی دەدا سنوورەکانی ئیمپراتۆریەتەکەی فراوان بکات و دەسەڵاتی خۆی بەسەر هەموو ناوچەکانی ئیسیۆپیادا بسەپێنێت.
هەوڵدان بۆ یەکخستنی وڵات لەژێر دەسەڵاتی ناوەندی: مەنەلیک دەیویست هەموو گرووپە ئیتنیکییەکان لەژێر دەسەڵاتی یەک حکومەتی ناوەندیدا کۆبکاتەوە.
بەرژەوەندی ئابووری لە داگیرکردنی زەوی و سامانی ئۆرۆمۆکان: ناوچەکانی ئۆرۆمۆ دەوڵەمەند بوون بە سەرچاوە سروشتییەکان و زەوی بەپیت، کە سەرنجی دەسەڵاتدارانی ڕاکێشابوو.
جیاوازی کولتووری و ئایینی نێوان ئۆرۆمۆکان و دەسەڵاتدارانی ئیسیۆپیا: زۆربەی ئۆرۆمۆکان موسوڵمان یان خاوەن باوەڕی نەریتی بوون، لە کاتێکدا دەسەڵاتدارانی ئیسیۆپیا مەسیحی بوون.
ڕەوتی ڕووداوەکان
جینۆسایدەکە بە چەند قۆناغێکدا تێپەڕی:
داگیرکردنی ناوچەکانی ئۆرۆمۆ لەلایەن هێزەکانی مەنەلیکەوە: لەم قۆناغەدا، سوپای مەنەلیک بە توندوتیژییەکی زۆرەوە هێرشی کردە سەر ناوچەکانی ئۆرۆمۆ و داگیری کردن.
کوشتنی بە کۆمەڵی ئۆرۆمۆکان و وێرانکردنی گوندەکانیان: سەدان هەزار ئۆرۆمۆ کوژران و گوندەکانیان سووتێنران و وێران کران.
کۆیلەکردن و ڕاگواستنی بەشێکی زۆر لە دانیشتووانی ئۆرۆمۆ: ژمارەیەکی زۆر لە ئۆرۆمۆکان وەک کۆیلە فرۆشران یان بۆ ناوچەکانی تر ڕاگوێزران.
قەدەغەکردنی زمان و کولتووری ئۆرۆمۆ: بەکارهێنانی زمانی ئۆرۆمۆ و پەیڕەوکردنی نەریتەکانیان قەدەغە کرا.
داسەپاندنی سیستەمی "گابار" کە جۆرێک لە کۆیلایەتی بوو بەسەر ئۆرۆمۆکاندا: ئەم سیستەمە ئۆرۆمۆکانی کردە کرێکاری بێبەش لە مافە سەرەتاییەکان لەسەر زەوییەکانی خۆیان.
ئەنجامەکان و کاریگەرییەکان
کەمبوونەوەی ژمارەی دانیشتووانی ئۆرۆمۆ بە ڕێژەیەکی بەرچاو: بە گوێرەی هەندێک سەرچاوە، نزیکەی نیوەی دانیشتووانی ئۆرۆمۆ لەم ماوەیەدا لەناوچوون.
لەناوچوونی بەشێکی گەورە لە کولتوور و زمانی ئۆرۆمۆ: زۆرێک لە نەریت و داب و ڕەسمەکانی ئۆرۆمۆ لەناوچوون یان لاواز بوون.
گۆڕانکاری دیمۆگرافی لە ناوچەکانی ئۆرۆمۆ: ڕێژەی ئۆرۆمۆکان لە ناوچەکانی خۆیان کەم بووەوە و خەڵکی تر لەو ناوچانە نیشتەجێ کران.
لەناوچوونی سیستەمی گادا و دامەزراوە کۆمەڵایەتییەکانی ئۆرۆمۆ: سیستەمی سیاسی و کۆمەڵایەتی ئۆرۆمۆ بە تەواوی تێکشکێنرا.
دروستبوونی کێشەی درێژخایەن لە نێوان ئۆرۆمۆکان و حکومەتی ناوەندی ئیسیۆپیا: ئەم ڕووداوە بووە هۆی دروستبوونی ناکۆکی و دوژمنایەتییەکی قووڵ لە نێوان ئۆرۆمۆکان و دەسەڵاتی ناوەندی.
میراتی جینۆسایدەکە
بەردەوامبوونی ناکۆکی نێوان ئۆرۆمۆکان و حکومەتی ناوەندی: ئەم ڕووداوە بووەتە هۆی دروستبوونی بێمتمانەیی قووڵ لە نێوان ئۆرۆمۆکان و دەسەڵاتی ناوەندی.
هەستی بێمتمانەیی و دابەشبوون لە نێوان گرووپە ئیتنیکییەکانی ئیسیۆپیا: جینۆسایدی ئۆرۆمۆ بووەتە هۆی دروستبوونی کەلێنێکی قووڵ لە نێوان گرووپە جیاوازەکانی ئیسیۆپیا.
هەوڵی ئۆرۆمۆکان بۆ زیندووکردنەوەی کولتوور و زمانەکەیان: لە دەیەکانی دواییدا، بزووتنەوەیەکی بەهێز لە نێو ئۆرۆمۆکاندا دروست بووە بۆ زیندووکردنەوەی کولتوور و زمانەکەیان.
داواکاری بەردەوام بۆ دادپەروەری و قەرەبووکردنەوە: ئۆرۆمۆکان بەردەوام داوای لێبوردن و قەرەبووکردنەوە دەکەن لە حکومەتی ئیسیۆپیا بۆ ئەو زوڵمەی لێیان کراوە.
