ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
پاکتاو و کۆمەڵکوژییەکانی کورد لە یەکێتی سۆڤیەت یەکێکە لە تراژیدیا کەمتر ناسراوەکانی سەدەی بیستەم. ئەم ڕووداوە بەشێک بوو لە سیاسەتەکانی ستالین بۆ کۆنترۆڵکردن و یەکخستنی کولتووری لە یەکێتی سۆڤیەتدا.
مێژووی کورد لە یەکێتی سۆڤیەت
کوردەکان لە سەرەتای سەدەی بیستەمدا لە چەندین ناوچەی جیاوازی یەکێتی سۆڤیەت دەژیان، بە تایبەتی لە کۆمارەکانی ئەرمەنستان، ئازەربایجان و گورجستان. زۆربەیان لە سەردەمی ئیمپراتۆریەتی ڕووسیاوە لەم ناوچانەدا نیشتەجێ ببوون. لە سەرەتای دەسەڵاتی سۆڤیەتدا، کوردەکان تا ڕادەیەک مافی کولتووری و زمانییان هەبوو، بەڵام ئەم دۆخە بە هاتنە سەر دەسەڵاتی ستالین گۆڕانکاری بەسەردا هات.
سیاسەتی سۆڤیەت بەرامبەر بە کەمینە نەتەوەکان
سیاسەتی سۆڤیەت بەرامبەر بە کەمینە نەتەوەییەکان لە سەردەمی ستالیندا بە توندی گۆڕا. ستالین باوەڕی وابوو کە بوونی کەمینە نەتەوەییە بەهێزەکان مەترسییە بۆ سەر یەکپارچەیی یەکێتی سۆڤیەت. بۆیە، سیاسەتێکی توندی "پاککردنەوەی نەتەوەیی" پەیڕەو کرد کە ئامانجی سڕینەوەی ناسنامەی تایبەتی کەمینەکان و تواندنەوەیان بوو لە کولتووری ڕووسیدا.
قۆناغەکانی پاکتاوی کورد
قۆناغی یەکەم
قۆناغەدا(١٩٣٧-١٩٣٨)، دەستگیرکردن و لەناوبردنی ڕۆشنبیران و سەرکردەکانی کورد دەستی پێکرد. زۆربەی ئەم کەسانە بە تۆمەتی "دژە شۆڕش" و "سیخوڕی" گیران و کوژران یان ناردران بۆ کەمپەکانی کاری زۆرەملێ (گولاگەکان).
قۆناغی دووەم
(١٩٣٩-١٩٤٤) لەم ماوەیەدا، دیپۆرتکردنی بەکۆمەڵی کوردەکان دەستی پێکرد. هەزاران خێزانی کورد بە زۆر لە زێدی خۆیان دەرکران و بۆ ناوچە دوورەکانی یەکێتی سۆڤیەت ڕاگوێزران.
قۆناغی سێیەم
لەم (١٩٤٤-١٩٥٣)، هەوڵەکان بۆ سڕینەوەی کولتوور و زمانی کوردی چڕتر بوونەوە. خوێندن بە زمانی کوردی قەدەغە کرا و زۆربەی گوندە کوردییەکان هەڵوەشێنرانەوە.
شێوازەکانی پاکتاو و کۆمەڵکوژی کورد
شێوازەکانی پاکتاو و کۆمەڵکوژی کورد لە یەکێتی سۆڤیەت فرەچەشن بوون:
دیپۆرتکردنی بەکۆمەڵ
خێزانە کوردەکان بە شێوەیەکی ناکاو و بێ ئاگادارکردنەوەی پێشوەخت لە ماڵەکانیان دەردەکران و لە ڕێگەی شەمەندەفەر یان کەشتییەوە بۆ شوێنە دوورەکان دەگوێزرانەوە.
لەناوبردنی ڕۆشنبیران
زۆربەی نووسەران، مامۆستایان و سەرکردە سیاسییەکانی کورد دەستگیر کران و یان لە دادگا فەرمایشییەکاندا حوکمی لەسێدارەدانیان بەسەردا سەپێنرا یان ناردران بۆ گولاگەکان.
ڕوخاندنی گوندەکان
زۆربەی گوندە کوردییەکان بە تەواوی هەڵوەشێنرانەوە و دانیشتووانەکەیان ناچار کران کۆچ بکەن بۆ شارەکان یان بۆ ناوچە دوورەکان.
قەدەغەکردنی زمان و کولتوور
خوێندن بە زمانی کوردی قەدەغە کرا، کتێبە کوردییەکان سووتێنران و ئاهەنگ و بۆنە کولتوورییەکانی کورد قەدەغە کران.
ژمارەی قوربانیان
بە پێی زۆربەی سەرچاوەکان، نزیکەی ٤٠,٠٠٠ تا ٥٠,٠٠٠ کورد بەم شێوەیە پاکتاو کران. لەم ژمارەیە:
-نزیکەی ١٠,٠٠٠ کەس ڕاستەوخۆ کوژران یان لە گولاگەکاندا مردن.
- نزیکەی ٣٠,٠٠٠ تا ٤٠,٠٠٠ کەس بە زۆر دوورخرانەوە، کە بەشێکی زۆریان لە کاتی گواستنەوە یان لە شوێنە نوێیەکاندا بەهۆی نەخۆشی، برسێتی و کاری قورسەوە گیانیان لەدەستدا.
شوێنەکانی دوورخستنەوە
- کازاخستان: زۆربەی کوردەکان بۆ ناوچە بیابانییەکانی باکوور و ڕۆژهەڵاتی کازاخستان نێردران.
- قرغیزستان: بەشێکی بەرچاو لە کوردەکان بۆ ناوچە شاخاوییەکانی قرغیزستان دوورخرانەوە.
- سیبیریا: ژمارەیەکی کەمتر بۆ ناوچە سارد و دوورەدەستەکانی سیبیریا نێردران.
کاریگەرییە کۆمەڵایەتی و کولتوورییەکان
- لەناوچوونی بەشێکی زۆر لە کەلەپووری کولتووری و زمانی کوردی.
- پچڕانی پەیوەندی نێوان کوردەکانی سۆڤیەت و کوردەکانی دەرەوەی سۆڤیەت.
- دروستبوونی ترس و بێمتمانەیی قووڵ لە نێو کۆمەڵگای کوردیدا.
- لەدەستدانی ناسنامەی نەتەوەیی بۆ بەشێک لە نەوەی دووەم و سێیەمی کوردەکان.
- کەمبوونەوەی بەرچاوی ژمارەی کوردەکان لە ناوچە ڕەسەنەکانی خۆیان.
بەرهەڵستی و خۆڕاگری کورد
سەرەڕای توندوتیژی و سەرکوتکاری دەسەڵاتی سۆڤیەت، کوردەکان هەوڵیاندا بەرگری لە ناسنامە و کولتووری خۆیان بکەن:
- هەندێک لە ڕۆشنبیرانی کورد بە نهێنی درێژەیان بە نووسین و بڵاوکردنەوەی ئەدەبیاتی کوردی دا.
- خێزانە کوردەکان لە ماڵەوە زمان و داب و نەریتی خۆیان پاراست.
- لە هەندێک ناوچەدا، کوردەکان هەوڵیاندا پەیوەندی نێوان خۆیان بپارێزن و یارمەتی یەکتربدەن
کۆتایی
پاکتاو و کۆمەڵکوژی کوردەکان لە یەکێتی سۆڤیەت یەکێکە لە تاریکترین لاپەڕەکانی مێژووی کورد لە سەدەی بیستەمدا. ئەم ڕووداوە کاریگەری قووڵی لەسەر ژیان، کولتوور و دیمۆگرافیای کورد لە ناوچەکەدا بەجێهێشت.
