ناوه‌ڕۆك
ناساندن
چاندنی سییەکان یان گواستنەوەی سییەکان (بە ئینگلیزی: lung transplant یان lung implant، بە عەرەبی: زرع الرئة) کردەیەکی نەشتەرکارییەکە بۆ جێگرتنەوەی سییەکی نەخۆش یان شکستخواردوو بە سییەکی تەندروست، زۆرجار لەلایەن بەخشەرێکی مردووەوە ئەمە ئەنجامدەدرێت. گواستنەوەی سییەکان بۆ ئەو کەسانە تەرخانکراوە کە دەرمان یان چارەسەری دیکەیان تاقیکردۆتەوە، بەڵام بارودۆخەکەیان بە پێی پێویست باشتر نەبووە.
بەپێی باری پزیشکی، گواستنەوەی سییەکان لەوانەیە بریتی بێت لە گۆڕینی یەکێک لە سییەکان یان هەردووکیان. لە هەندێک حاڵەتدا، سییەکان لەوانەیە لەگەڵ دڵی بەخشەردا بگوێزرێنەوە. لە کاتێکدا گواستنەوەی سییەکان نەشتەرکارییەکی گەورەیە کە دەکرێت چەندین ئاڵۆزی تێدابێت، بەڵام دەتوانێت تەندروستی و جۆری ژیانت باشتر بکات. کاتێک ڕووبەڕووی بڕیارێک دەبێتەوە دەربارەی گواستنەوەی سییەکان، بزانە چی چاوەڕوان دەکرێت لە پرۆسەی گواستنەوەی سییەکان، خودی نەشتەرکارییەکە، مەترسی و چاودێری بەدواداچوون.
بۆچی ئەنجامدەدرێت؟
سییە ناتەندروست و زیانبەخشەکان لەوانەیە ببنە هۆی ئەوەی کە جەستە ئەو ئۆکسجینە بەدەست نەهێنێت کە پێویستە بۆ مانەوە. چەند نەخۆشی و گرفتێک لەوانەیە زیان بە سییەکان بگەیەنێت و ڕێگری بکات لە کارکردنیان بە شێوەیەکی کاریگەر. هەندێک لە هۆکارە باوەکان بریتین لە:
- نەخۆشی درێژخایەنی ڕاگرتنی سییەکان (COPD)، لەوانە هەڵوسانی سییەکان
- بەڕیشاڵبوونی سییەکان (Fibromonary Fibrosis)
- کیسی سییەکان
- بەرزی پەستانی خوێن لە سییەکان
زۆرجار دەتوانرێت بە دەرمان یان بە ئامێری هەناسەدان چارەسەر بکرێت. بەڵام کاتێک ئەم ڕێوشوێنانە چیتر یارمەتیدەر نین یان کرداری سییەکان دەبنە هەڕەشە بۆ ژیان، دابینکەری چاودێری تەندروستی دەکرێت پێشنیاری گواستنەوەی یەک سی یان گواستنەوەی دوو سی بکات.
هەندێک لەو کەسانەی کە نەخۆشی خوێنبەری کۆرۆنەرییان هەیە لەوانەیە پێویستیان بە نەشتەرکارییەک هەبێت بۆ گەڕاندنەوەی لێشاوی خوێن بۆ خوێنبەرێکی داخراو یان تەسک لە دڵدا، جگە لە گواستنەوەی سییەکان. لە هەندێک حاڵەتدا، ئەو کەسانەی کە نەخۆشی دڵ و سییەکانیان هەیە لەوانەیە پێویستیان بە گواستنەوەی دڵ و سییەکان هەبێت بەیەکەوە.
هۆکارە شیاوەکان
ئەو هۆکارانەی کە دەکرێت کاریگەرییان هەبێت لەسەر شیاوبوونت بۆ گواستنەوەی سییەکان. گواستنەوەی سییەکان چارەسەرێکی گونجاو نییە بۆ هەمووان. هەندێک هۆکار لەوانەیە مانای ئەوە بێت کە تۆ پاڵێوراوێکی باش نیت بۆ گواستنەوەی سییەکان. لە کاتێکدا هەر حاڵەتێک بە تاکەکەسی لەلایەن سەنتەری گواستنەوەوە ڕەچاو دەکرێت، لەوانەیە گواستنەوەی سییەکان گونجاو نەبێت ئەگەر تۆ ئەمانەت هەبێت:
- هەوکردنی چالاک
- مێژووی پزیشکی تایبەت بە شێرپەنجە
- نەخۆشییە گەورەکانی وەک گورچیلە، جگەر یان نەخۆشییەکانی دڵ.
- ئەوەی ئامادە نین یان ناتوانن گۆڕانکاری لە شێوازی ژیان بکەن بۆ ئەوەی سییە وەرگیراوەکان بە تەندروستی بهێڵنەوە، وەک نەخواردنەوەی کحول یان جگەرە نەکێشان.
- نەبوونی پشتگیری خێزانی و هاوڕێیەتی
مەترسییەکان
ئاڵۆزییەکانی پەیوەندیدار بە گواستنەوەی سییەکان لەوانەیە قورس و هەندێک جار کوشندە بێت. مەترسییە سەرەکییەکان بریتین لە ڕەتکردنەوە و هەوکردن.
مەترسی ڕەتکردنەوە
کۆئەندامی بەرگری جەستە بەرگری لە ماددە بیانییەکان دەکات تەنانەت لەگەڵ باشترین هاوشێوەی نێوان تۆ و بەخشەرەکە، کۆئەندامی بەرگری هەوڵ دەدات هێرش بکاتە سەر سییە نوێیەکانت و ڕەتی بکاتەوە. مەترسی ڕەتکردنەوە زۆرترینە ڕاستەوخۆ دوای گواستنەوەی سییەکان و ئەمە بە تێپەڕبوونی کات کەم دەبێتەوە.
ژەمی دەرمانەکان دوای گواستنەوە ئەو دەرمانانە لەخۆ دەگرێت کە بۆ سەرکوتکردنی کۆئەندامی بەرگرین (دەرمانی کەمکردنەوەی بەرگری) لە هەوڵێکدان بۆ ڕێگریکردن لە ڕەتکردنەوەی ئەندامەکان، ئەم دەرمانانە دەبێت بۆ تەواوی ماوەی ژیانت بەکاربهێنیت.
کاریگەرییە لاوەکییەکانی دەرمانی دژە ڕەتکردنەوە
دەرمانەکانی دژە ڕەتکردنەوە لەوانەیە ببنە هۆی کاریگەری لاوەکی بەرچاو، لەوانە:
- زیادبوونی کێش
- گەشەی نەخوازراوی قژ یان لەدەستدانی قژ
- بەرزی کۆلیسترۆڵ
- کێشەی گەدە
هەندێک لە دەرمانەکانی دژە ڕەتکردنەوە دەتوانن مەترسی تووشبوون بە نەخۆشی نوێ یان خراپترکردنی حاڵەتەکانی ئێستا زیاد بکەن، وەک:
مەترسی هەوکردن
دەرمانەکانی دژە ڕەتکردنەوە کۆئەندامی بەرگری کەم دەکەنەوە، وا لە جەستە دەکات زیاتر تووشی هەوکردن ببێت، بەتایبەتی لە سییەکاندا.
بۆ ڕێگریکردن لە هەوکردن، پزیشک دەکرێت پێشنیاری ئەوە بکات کە:
- دەستەکانت بشۆیت بە بەردەوامی
- بە بەردەوامی ددانەکانت و پوکت بشۆیت
- خۆت بەدووربگریت لە بەرکەوتن لەگەڵ ئاژەڵە ماڵییەکان و خۆت بەدووربگرە لە پاککردنەوەی ناوچەی ئاژەڵە ماڵییەکان
- پێستت بپارێزە لە برین و بڕین وەک لە چەقۆ یان فایلی نینۆک
- خۆت بەدووربگرە لە هاوبەشکردنی کەلوپەلەکان
- خۆت بەدوور بگرە لە قەرەباڵغی و کەسانی نەخۆش
- وەرگرتنی کوتاوی گونجاو.
ئەنجامەکان
گواستنەوەی سییەکان دەتوانێت بە شێوەیەکی بەرچاو جۆری ژیان باشتر بکات. ساڵی یەکەمی دوای گواستنەوەی سییەکان ئەو کاتەی ئاڵۆزییەکانی نەشتەرکاری، ڕەتکردنەوە و هەوکردن دەکرێت گەورەترین هەڕەشە دروست بکەن، گرنگترین ماوەیە هەرچەندە هەندێک کەس دوای ١٠ ساڵ یان زیاتر لە گواستنەوەی سییەکان ژیاون، بەڵام تەنها نیوەی ئەو کەسانەی کە نەشتەرکارییەکە ئەنجام دەدەن هێشتا زیندوون دوای پێنج ساڵ.
ڕووبەڕووبوونەوە و پشتگیری
شتێکی ئاساییە کە هەست بە دڵەڕاوکێ یان سەرسوڕمان بکەیت لە کاتی چاوەڕوانی گواستنەوەی سییەکان یان ترست هەبێت دەربارەی ڕەتکردنەوە، گەڕانەوە بۆ کار یان کێشەی تر دوای گواستنەوە. پشتیوانی لە هاوڕێ و ئەندامانی خێزان دەتوانن یارمەتیت بدەن لەم کاتە پڕ لە فشارەدا. هەروەها تیمی گواستنەوەی سییەکان دەتوانن یارمەتیت بدەن لە سەرچاوە بەسوودەکانی تر و ستراتیجیەتی مامەڵەکردن بە درێژایی پرۆسەی گواستنەوەکە، وەک:
بەشداریکردن لە گرووپەکانی وەرگرتنی سییەکان: قسەکردن لەگەڵ کەسانی دیکە کە ئەزموونی هاوبەشیان هەیە دەتوانێت ترس و دڵەڕاوکێ کەم بکاتەوە.
وەرگرتنی چارەسەری زیاتر: ئەگەر خەمۆکیت هەیە، قسە لەگەڵ کارمەندی تەندروستیت بکە. دابینکارەکەت لەوانەیە دەرمان پێشنیار بکات یان ڕەوانەی دابینکەری تەندروستی دەروونیت بکات.
دۆزینەوەی خزمەتگوزاری چاککردنەوە: ئەگەر دەگەڕێیتەوە بۆ کار، کارمەندی کۆمەڵایەتی لەوانەیە بتوانێت پەیوەندیت پێوە بکات لەگەڵ خزمەتگوزارییەکانی چاککردنەوە کە لەلایەن خزمەتگوزارییەکانی چاککردنەوەی پیشەییەوە دابین دەکرێت.
دانانی ئامانج و پێشبینییەکان: ئەوە بزانن کە ژیان دوای گواستنەوەی سییەکان لەوانەیە وەک ژیانی پێش گواستنەوە نەبێت. هەبوونی چاوەڕوانی ڕاستەقینە دەربارەی ئەنجامەکان و کاتی چاکبوونەوە دەتوانێت یارمەتی کەمکردنەوەی فشار بدات. خۆت فێر بکە، هەتا دەتوانیت دەربارەی پرۆسەکەت بخوێنیتەوە و پرسیار لەو شتانە بکە کە تێی ناگەیت. زانین بەهێزترت دەکات.
