ناوه‌ڕۆك
ناساندن
دیپلۆماسی (بە عەرەبی: ماذا تعني الدبلوماسية، بە ئینگلیزی: What does diplomacy mean)، بریتییە لەو تایبەتمەندییەی که پەیوەستە بە نوێنەرایەتی سیاسی وڵات و بەڕێوەبردنی کاروباری دەرەوەی دەوڵەت لەگەڵ وڵاتان و شێوازەکانی مامەڵەی سیاسی لە نێوان وڵاتاندا، هەروەها دەتوانرێت پێناسە بکرێت بە هونەری پراکتیزەکزدنی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان وەک ئەنجامدانی پەیماننامە، ڕێککەوتن و دانوستان. هەروەها ئامرازی کاریگەرە بۆ کاریگەریکردن لەسەر بڕیار و ڕەفتاری حکوومەت و گەلانی بیانی لە ڕێگەی گفتوگۆ و دانووستانەوە.
مێژووی دیپلۆماسی
لە ڕووی مێژووییەوە دیپلۆماسی بە واتای بەڕێوەبردنی پەیوەندی فەرمی لە نێوان دەوڵەتانی خاوەن سەروەریدا بووە، بەڵام دیپلۆماسی فراوانتر بوو بۆ دیپلۆماسی لوتکە و کۆنفرانسە نێودەوڵەتییەکان، دیپلۆماسی پەرلەمانی، چالاکییە نێودەوڵەتییەکانی قەوارە سەروو نەتەوەیی و ژێر نیشتمانییەکان، دیپلۆماسی نافەرمی لەلایەن توخمە ناحکوومییەکان و کاری مەدەنی نێودەوڵەتی.
زاراوەی دیپلۆماسی لە (Diploma)ـی زمانی یۆنانی کۆنەوە وەرگیراوە، کە زاراوەیەکە بۆ ئاماژەکردن بەو بەڵگەنامانە هاتووە کە شازادەکان بەهۆیانەوە ئەو جۆرە ئیمتیازاتانەیان پێدەبەخشی. دواتر دیپلۆماسی پەیوەست بوو بە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکان و پەیوەندی ڕاستەوخۆ لەگەڵ بەڵگەنامەکان. لە سەدەی ١٨ زاراوەی فەڕەنسی (دیپلۆمات) هاتە ئاراوە بۆ کەسێک کە دەسەڵاتی دانووستان بەناوی دەوڵەتێکەوە هەبووە.
جۆرەکانی دیپلۆماسی
بە درێژای مێژوو دیپلۆماسی بەهۆی ئەو گۆڕانکارییانەی کە ڕوویاندا جۆری زۆری لێ دروست بوو، بەجۆرێک هەر دەوڵەتێک پیادەی جۆرێک دیپلۆماسی دەکات کە لەگەڵ ئامانج و سیاسەتەکانی بگونجێت. دیپلۆماسی حەوت جۆری سەرەکی هەیە کە بریتین لە:
١-دیپلۆماسی ئارامکردنەوە: جەوهەری ئەم جۆرە دیپلۆماسییە ئارامکردنەوەیە، واتا ئامادەنەبوون بۆ قورسکردن یان وروژاندنی دژایەتییە هەبووەکانی نێوان دەوڵەتەکان.
٢-دیپلۆماسی بەلەمی چەکدار: ئەم جۆرە دیپلۆماسییە سەرنج دەخاتە سەر نیشاندانی هێز بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی سیاسەتی دەرەوە، بنەمای دیپلۆماسی بەلەمی چەکدار دانپێدانانی تەواوەتییە بە شەرعیەتی بەکارهێنانی هێزی سەربازی بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی سیاسەتی دەرەوە و بە پێچەوانەی سیاسەتی کلاسیکەوە، تێیدا هەموو جۆرە یەکێتی و بنەما و پەیوەندییەک لەگەڵ ئەو کەسانەی کە پێناچێت زیانیان پێ بگەیەنن، سادە و سەرەتایین.
٣-دیپلۆماسی دۆلار: ئەم جۆرە دیپلۆماسییە بریتییە لە بەکارهێنانی شێوازە ئابوورییەکانی وەک قەرز بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی دەوڵەت. دیپلۆماسی دۆلار نوێنەرایەتی کۆیلەکردنی ئابووری وڵاتانی بچووک و ملکەچبوونە بۆ ژێر کۆنترۆڵی بانکە گەورە بیانییەکان و کۆمپانیا پیشەسازییەکان. لەم حاڵەتەدا دۆلار بە شێوەیەکی بنچینەیی وەک فیشەک یان چەک لە دەستی دیپلۆماتەکاندا کاردەکات.
٤-دیپلۆماسی گشتی: دیپلۆماسی گشتی جیاوازە لە دیپلۆماسی کلاسیکی، بەو پێیەی بە ئامرازێک دادەنرێت کە لە ڕێگەیەوە حکوومەتی وڵاتێک هەوڵی کاریگەری لەسەر کۆمەڵگەی وڵاتێکی دیکە دەدات، هەروەها بە توانای گەیشتن بە ئامانجەکان لە ڕێگەی ئۆفەری سەرنجڕاکێشەوە وەسف دەکرێت، نەک بەرتیل و زۆرەملێ.
٥-دیپلۆماسی گەل: دیپلۆماسی جەماوەری واتە پرۆسەیەکی بەردەوامی مێژوویی لە پەیوەندی نێوان وڵاتان، ناسینی یەکتر، کاریگەری و دەوڵەمەندکردنی کولتوور و گەلەکانیان.
٦-دیپلۆماسی ئابووری: دیپلۆماسی ئابووری بە بوارێکی تایبەتی چالاکیی دیپلۆماسی مۆدێرن دادەنرێت کە پەیوەندی بە بەکارهێنانی کێشە ئابوورییەکانەوە هەیە، وەک ئامرازێکی هاوکاری لە پەیوەندییە نێودەوڵەتییەکاندا، دیپلۆماسی ئابووری چالاکییە خزمەتگوزارییە دیپلۆماسییەکان لەخۆدەگرێت کە گرنگی بە زیادکردنی هەناردەکردن و ڕاکێشانی وەبەرهێنانی بیانی و بەشداریکردن لە کارەکانی ڕێکخراوە ئابوورییە نێودەوڵەتییەکان دەدەن و هەموو ئەم کارانەش سەرنج دەخەنە سەر دووپاتکردنەوەی بەرژەوەندی ئابووری وڵات لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی.
٧- دیپلۆماسی ئەلیکترۆنی: بەکارهێنانی ئینتەرنێت، تەکنەلۆژیای زانیاری و پەیوەندی، تۆڕە کۆمەڵایەتییەکان، بلۆگەکان و پلاتفۆرمی میدیای جیهانییە بۆ چارەسەرکردنی کێشە دیپلۆماسییەکان، ئامانجەکانی ئەم جۆرە دیپلۆماسییە بریتین لە پێشخستنی بەرژەوەندییەکانی سیاسەتی دەرەوە و پڕوپاگەندەی میدیایی لە ڕێگەی ئینتەرنێتەوە.
