ناوه‌ڕۆك
ناساندن
شیکاری GOT (بە عەرەبی: ما هو تحليل GOT، بە ئینگلیزی: GOT Test) پشکنینی GOT، شیکاری AST، ئەسپارتەیت ئەمینۆترانسفێرەیس (AST)، یان گلوتامیک-ئۆکسالۆئەسیتیک ترانسئەمینەیز (GOT) بە کورتی ئەو شیکارییەیە کە ئەنجام دەدرێت بۆ دیاریکردنی بوونی ناتەواوی یان تێکچوونی جگەر. ئەم ئەنزیمە لە چەندین خانەی جیاواز لە جەستەدا هەیە بەڵام زیاتر لە جگەر و دڵدا چڕ دەبێتەوە و تا ڕادەیەکی کەمتر لە ماسولکە و گورچیلەدا چڕ دەبێتەوە. ئەگەر خانەکانی یەکێک لەو ئەندامانە زیانیان پێ بگات؛ ئەنزیمەکەی AST دەردەدات بۆ ناو خوێن، ئەمەش ئاستی ئەنزیمەکە لە خوێندا بەرز دەکاتەوە بۆ سەرووی ڕێژەی ئاسایی. ئەم ئەنزیمە بە ڕێژەیەکی کەم لە کەسانی تەندروستدا دەبینرێت. بۆیە دەتوانرێت ئەم شیکارییە بۆ دیاریکردن یان چاودێریکردنی زیانەکانی جگەر یان هەوکردنی پەیوەندیدار بەکاربهێنرێت، جگە لە چاودێریکردنی کاریگەرییە لاوەکییەکانی ژمارەیەک دەرمان لە ئاستی جگەردا.
هۆکارەکانی ئەنجامدانی شیکاری GOT
ئەنجامدانی شیکاری GOT یان AST لە کۆمەڵێک حاڵەتدا پێویستە، کە بریتین لە ئەمانەی خوارەوە:
- چاودێریکردنی چارەسەری نەخۆشی جگەر، و بەدواداچوون بۆ سەرکەوتن و کاریگەری چارەسەری بەکارهێنراو. کە دەکرێت بە هاوبەشی لەگەڵ ژمارەیەک پشکنینی تر ئەنجام بدرێت، یان بە تەنیا ئەنجام بدرێت.
- چاودێریکردنی هەندێک دەرمان کە دەکرێت کاریگەری ژەهراوییان هەبێت لەسەر جگەر. لەوانەیە پزیشکەکە دەرمانەکە بگۆڕێت بە دەرمانێکی تر ئەگەر ئاستی AST لە خوێندا بەرزبووەوە، ئەمەش دەتوانێت ئاماژە بێت بۆ تێکچوونی جگەر بەهۆی کاریگەرییە لاوەکییەکانی ئەو دەرمانەی کە بەکارهێنراوە.
- وەک بەشێک لە پانێڵێکی گشتگیری زیندەپاڵ ئەنجام دەدرێت، کە یەکێکە لەو پشکنینانەی خوێن کە وەک بەشێک لە پشکنینی ڕۆتینی داوای ئەنجامدانی دەکرێت.
- دیاریکردنی هۆکاری زەردوویی، جا بەهۆی تێکچوونی جگەرەوە بێت یان تێکچوونی خوێن.
- ئەگەر هەندێک نیشانە دەربکەون کە ڕەنگە ئاماژە بن بۆ تێکچوون یان تێکچوونی جگەر، و ئەم نیشانانە بریتین لەمانەی خوارەوە:
- کێش دابەزاندن.
- ماندوێتی و بێهێزی.
- هێڵنجدان و ڕشانەوە.
- زەردوویی؛ کێشەیەکی تەندروستییە کە دەبێتە هۆی گۆڕینی ڕەنگی زەردی پێست و چاو.
- خورانی بەردەوام.
- ئاوسان لە پاژنەی پێ و قاچەکاندا دەربکەوێت.
- هەستکردن بە ئازار یان ئاوسانی ناوچەی سک، یان هەردووکی.
- میزی تاریک، پیسایی ڕەنگ کاڵ، یان هەردووکی.
- بوونی ئەو هۆکارانەی کە مەترسی تووشبوون بە نەخۆشی جگەر زیاد دەکەن، دیارترین هۆکارەکانی مەترسی ئەمانەن:
- زیاد لە پێویست خواردنەوەی کحول.
- بەدەست قەڵەویەوە نالاندن.
- بەرکەوتن بەو ڤایرۆسانەی کە دەبنە هۆی هەوکردنی جگەر.
- مێژووی پێشووی نەخۆشی چەوری جگەری نا کحولی.
- خواردنی هەندێک دەرمان کە ناسراون ئەگەری ئەوەیان هەیە ببنە هۆی کێشە یان زیانگەیاندن بە جگەر.
- هەبوونی پێشینەی خێزانی نەخۆشی جگەر.
- تووشبوون بە نەخۆشی شەکرە یان نەخۆشی گۆڕانکاری خۆراک.
ئامادەکارییەکان بۆ شیکاری GOT
شیکاری GOT بەزۆری پێویستی بە هیچ ئامادەکارییەک نییە؛ مەگەر پزیشک داوای ئامادەکاری تایبەت بکات، ڕەنگە پزیشکەکە داوای ئەنجامدانی هەندێک پشکنینی تری خوێن بکات و لەم حاڵەتەدا ڕەنگە داوا لە کەسی پەیوەندیدار بکرێت کە خۆی لە خواردن یان خواردنەوە بەدوور بگرێت پێش ئەوەی شیکارییەکە ئەنجام بدات. پێویستە پێش ئەنجامدانی شیکارییەکە لەم حاڵەتانەی خوارەوەدا پزیشک ئاگادار بکرێتەوە:
- دووگیانی یان گومان لە ئەگەری دووگیانی.
- تووشبوون بە هەستیاری بە هەریەکێک لە دەرمانە جیاوازەکان.
- بەکارهێنانی هەر دەرمان و گیایەک یان ئامادەکارییەکی سروشتی.
چۆنیەتی ئەنجامدانی شیکاری GOT
شیکارییەکە بە وەرگرتنی نمونەی خوێن لە کەسی پەیوەندیدار ئەنجام دەدرێت و دەتوانرێت هەنگاوەکانی بەم شێوەیە ڕوون بکرێتەوە:
- قۆڵی سەرەوە بە لاستیکێک دەپیچرێت؛ بۆ وەستاندنی ڕۆیشتنی خوێن و بەم شێوەیە قەبارەی خوێنبەرەکە لەو ناوچەیەی خوارەوەی قۆڵبەندە لاستیکییەکان زیاد دەکات، ئەمەش یارمەتیدەرە بۆ دانانی دەرزییەکە بۆ ناو خوێنبەرەکە.
- شوێنی دانانی دەرزی بە کحول پاکدەکرێتەوە.
- دەرزیەکە دەخرێتە ناو خوێنبەرەکەوە، ئەگەر ڕێکارەکە سەرکەوتوو نەبوو، دەتوانرێت بە بەکارهێنانی دەرزی نوێ دووبارە بکرێتەوە.
- بۆری دیاریکراو پڕ دەکرێت لە بڕی گونجاوی خوێن.
- دوای کێشانی بڕی گونجاوی خوێن لاستیکەکە لە قۆڵ لادەبرێت.
- پارچەیەک گۆز یان لۆکە لەسەر شوێنی دانانی دەرزیەکە دابنێ لەکاتێکدا لە پێست دەرزییەکە دەردەکرێت.
- فشارێکی کەم بخەرە سەر شوێنی درزەکە و دوای دەرهێنانی دەرزییەکە تووندی لەسەر دابنێ.
لێکدانەوەی ئەنجامی شیکاری GOT
لێکدانەوەی ئەنجامەکانی شیکاری GOT پەیوەستە بە کۆمەڵێک هۆکاری جیاوازەوە، وەک: مێژووی پزیشکی، شێوازی ئەنجامدانی شیکارییەکە، تەمەن، ڕەگەز و هۆکارەکانی تر. ئەگەر ئەنجامەکان نائاسایی بن و مەرج نییە ئاماژە بە بوونی کێشەی تەندروستی بکەن. ڕەنگە ڕێژەی ئەنزیمەکان لە خوار ئاستی ئاسایی لە خوێندا کەم بێتەوە هەندێک جار بەبێ کێشەیە ئەمە ڕوودەدات، بۆیە نەخۆشەکە پێویستە ڕاوێژ بە دابینکەری چاودێری تەندروستی بکات بۆ لێکدانەوەی ئەنجامی شیکارییەکە. لەوانەیە پزیشک داوای شیکارییەکی دیکەی یەکێک لە ئەنزیمەکانی تری جگەر بکات بۆ یارمەتیدان لە دەستنیشانکردن، کە ئەنزیمێکی ناسراوە بە ترانسئەمیناز (ALT) بە کورتی.
بەگشتی ڕێژەی ئاسایی ئەنزیمەکە لە پیاوان لە نێوان سفر بۆ ٣٥ یەکەدایە لە لیترێکدا، لەگەڵ ڕێژەی ئەنزیمەکان کەمێک کەمترە لە ئافرەتان بە بەراورد بە پیاوان، و کەمێک زیاترە لە کەسانی بەساڵاچوودا. سەبارەت بە ئاستی ئاسایی ئەنزیمەکە لە خوێنی منداڵان، لەم خشتەیەی خوارەوەدا نیشانیان دەدەین:
ڕێژەی تەمەن
- سفر بۆ ٥ ڕۆژ ٣٥ بۆ ١٤٠ یەکە/ل
- خوار ٣ ساڵ ١٥ بۆ ٦٠ یەکە/ل
- ٣-٦ ساڵ ١٥ بۆ ٥٠ یەکە/ل
- ٦-١٢ ساڵ ١٠ بۆ ٥٠ یەکە/ل
- 12-18 ساڵ ١٠ بۆ ٤٠ یەکە/ل
بەرزبوونەوەی ئاستی ئەنزیمە بەراوردبە ئاستی ئاسایی
لەنێو ئەو هۆکارانەی کە ڕەنگە ببنە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستی ئەنزیمەکان لە سەرووی ڕێژەی ئاساییەوە ئەمانەی خوارەوەن:
- هەوکردنی درێژخایەنی جگەر.
- شێرپەنجەی جگەر.
- نەخۆشی بەڕیشاڵبوونی جگەر (بە ئینگلیزی: Cirrhosis)؛ بە پەڵەی شانەکانی جگەر و تێکچوونی درێژخایەنی جگەر نیشان دەدرێت.
- گیرانی بۆری زراو کە شەربەتی هەرس لە جگەرەوە دەگوازێتەوە بۆ میزڵدان و ڕیخۆڵەکان.
- نەخۆشیەکانی میزڵدان.
- تێکچوونی دووگیانی وەک: ماوەی پێش زەیستانی، و نیشانەکانی HELLP؛ کە بە کەمی ژمارەی پەڕەکانی خوێن دادەنرێت. بەرزی ئەنزیمەکانی جگەر و شیبوونەوەی خوێن نیشان دەدرێت.
- گۆڕانکاری لە ڕێژەی چەوری لە جگەردا.
- شیبوونەوەی خوێن
- زیانگەیاندن بە ماسولکەکانی دڵ، وەک: جەڵتەی دڵ و سستبوونی دڵ.
- خواردنی بڕێکی زۆر لە ڤیتامین A.
- بەرکەوتن بە نەخۆشی خۆر، و زیادبوونی ئاستی ئەنزیمەکان لەم حاڵەتەدا بەندە بە بڕی شانە تێکچووەکان.
- تێکچوونی گورچیلە یان سییەکان.
- هەندێک جۆری شێرپەنجە.
- بەکارهێنانی کۆمەڵێک دەرمان، وەک: هەندێک دژە زیندەیی، چارەسەری کیمیایی، ستاتین، ئۆپیۆید، باربیتورات و ئەسپرین.
- مردنی شانەکانی جگەر.
- نەخۆشی یان برینداربوونی ماسولکە.
- زیادبوونی خڕۆکە سپییە بچووکە تاک ناوکییەکان (مۆنۆنیوکلیۆسس).
- هەوکردنی پەنکریاس.
- خواردنەوەی کحول.
- هیمۆکرۆماتۆسس؛ بە چڕیی بەرزی ئاسن لە جەستەدا نیشان دەدرێت.
هەروەها ڕەنگە ئاستی ئەنزیمەکە لە خوێندا زیاد بکات دوای بەرکەوتن بەم حاڵەتانەی خوارەوە:
- سووتانی قووڵ.
- نەشتەرکاری دڵ یان ڕێکارە پزیشکییەکان.
- گرژبوونی شان و مل.
- نەشتەرکاری.
بەرزبوونەوەی زۆر لە ئاستی ئەنزیمەدا
بەرزبوونەوەی توندی ئاستی ئەنزیمەکە بە ڕێژەی زیاتر لە ١٠ هێندە لە خوێندا ڕەنگە زۆرجار ئاماژە بێت بۆ هەوکردنی توندی جگەر، کە لەوانەیە بەهۆی هەوکردنی ڤایرۆسییەوە بێت، لە هەندێک حاڵەتدا ئەم زیادبوونە بەزۆری بۆ ماوەی یەک بۆ دوو مانگ بەردەوام دەبێت. بەڵام ڕەنگە ٣ بۆ ٦ مانگ بخایەنێت تا بگەڕێتەوە ئاستی ئاسایی خۆی، هەروەها ئاماژە بەوە دەکرێت کە ڕێژەی ئەنزیمەکە ڕەنگە لە ١٠٠ هێندەی ئاستی ئاسایی خۆی زیاتر بێت لە خوێندا هەندێکجار، ئەمەش لە ئەنجامی خواردنی هەندێک دەرمان یان بەرکەوتن بە ماددەوە بێت کە کاریگەری ژەهراوییان لەسەر جگەر هەیە، و لە هەندێک حاڵەتدا کە دەبێتە هۆی کەمبوونەوەی ڕۆیشتنی خوێن بۆ جگەر، کە بە نەچوونی خوێن ناسراوە هۆکارەکانی تر کە ڕەنگە ببنە هۆی بەرزبوونەوەی توندی ئاستی ئەنزیمەکانی GOT بریتین لەمانەی خوارەوە:
- تێکچوونی جگەر؛ بەهۆی بەرکەوتن بە ماددە ژەهراویەکان یان خواردنی هەندێک دەرمان، وەک پێشتر باسمان کرد، ئاماژە بەوە دەکرێت کە ژەمی زۆری پاراسیتامۆڵ لەوانەیە ببێتە هۆی تێکچوونی جگەر و زیادبوونی توندی ئاستی ئەنزیمەکان.
- وەرەمە شێرپەنجەییەکان.
- ڕێگریکردن لە ڕۆیشتنی خوێن بۆ جگەر.
ئەو هۆکارانەی کە کاریگەرییان لەسەر ئەنجامی شیکاری GOT هەیە
ڕەنگە هەندێک تێکچوونی تەندروستی یان هەندێک دەرمان کاریگەری لەسەر ئەنجامی پشکنینی GOT هەبێت. لەوانەیە ببێتە هۆی ئەنجامێکی ئەرێنی هەرچەندە هیچ زیانێک بە جگەر نەگەیشتووە، و ئەمەش بە ئەنجامێکی ئەرێنی هەڵە ناسراوە نموونەی ئەم تێکچوونانەی کە کاریگەرییان لەسەر ئەنجامی پشکنینی GOT هەیە بریتین لە: کیتۆئەسیدۆسزی شەکرە، جگە لە هەندێک دژە زیندەیی وەک وەک: ئێریسرۆمایسین، یان ترشی 4-ئەمینۆ سالیسیلیک (ترشی پارا-ئەمینۆسالیسیلیک).
کاریگەرییە لاوەکییەکانی شیکاری GOT
کاریگەرییە لاوەکییەکانی پشکنینی GOT سنووردارە بە هەندێک کاریگەری پەیوەست بە پرۆسەی کێشانی خوێن و ئەمەش بەندە بە چەند هۆکارێکەوە. قەبارەی خوێنهێنەرەکان لەوانەیە لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر جیاواز بێت، هەروەها قەبارەی خوێنهێنەرەکان لە نێوان هەردوو لای جەستەدا جیاواز بێت، ئەمەش ڕەنگە پرۆسەی ڕاکیشانی خوێن بۆ هەندێک کەس قورستر بکات لەنێو ئەو کاریگەرییە لاوەکییە دەگمەنانەی کە ڕەنگە لەگەڵ شیکارییەکان هەن بەم شێوەیەن:
- چەند هەڵەیەکی پزیشکی و تاقیگەیی لەکاتی هەوڵدان بۆ دیاریکردنی شوێنی خوێنبەرەکە.
- خوێن بەربوون.
- بێهۆشبوون یان سەرگێژخواردن.
- تووشبوون بە هەوکردنەکان، ئەمە مەترسییەکی دەگمەنە و ئەگەری دەرکەوتنی هەیە کاتێک پێست بەر هەر زیانێک بکەوێت.
- هیماتۆما (Hematoma) بە دروستبوونی مەینی خوێن لە ژێر پێستدا نیشان دەدرێت.
