پۆڵەندا لە جەنگی جیهانی دووەم

پێشەکی

پۆڵەندا یەکێک بوو لەو وڵاتانەی کە زۆرترین زیانی پێگەیشت لە جەنگی جیهانی دووەم. لە ساڵی 1939 تا 1945، ئەم وڵاتە بووە گۆڕەپانی شەڕ و داگیرکاری، کوشتار و وێرانکاری. ئەم وتارە تیشک دەخاتە سەر ئەزموونی پۆڵەندا لە ماوەی جەنگی جیهانی دووەم، لە سەرەتای داگیرکارییەوە تا کۆتایی جەنگ و دەرەنجامەکانی.

داگیرکاریی پۆڵەندا

لە 1ی سێپتەمبەری 1939، هێزەکانی ئەڵمانیای نازی هێرشیان کردە سەر پۆڵەندا، کە بووە دەستپێکی جەنگی جیهانی دووەم. ئەم هێرشە بە "بلیتزکریگ" (جەنگی هەورەبروسکە) ناسرا، کە تیایدا هێزە زرێپۆشەکان و فڕۆکە جەنگییەکانی ئەڵمانیا بە خێرایی پێشڕەوییان کرد. لە 17ی سێپتەمبەردا، یەکێتی سۆڤیەت لە ڕۆژهەڵاتەوە هێرشی کردە سەر پۆڵەندا، بەپێی ڕێککەوتننامەی نهێنی مۆلۆتۆڤ-ڕیبێنترۆپ. لە 6ی ئۆکتۆبەردا، دوا بەرگریی پۆڵەندا کۆتایی هات و وڵاتەکە بەتەواوی داگیرکرا.

بەرەنگاری و بزووتنەوەی بەرهەڵستی

سەرەڕای داگیرکاری، پۆڵەندییەکان بەردەوام بوون لە خەبات. حکومەتی دوورخراوەی پۆڵەندا لە لەندەن دامەزرا و سوپای ژێرزەمینی دەوڵەت (Armia Krajowa) پێکهێنرا. ئەم ڕێکخراوە نهێنییە گەورەترین بزووتنەوەی بەرهەڵستی لە ئەوروپای داگیرکراو بوو، کە چالاکی سیخوڕی، تێکدان و شەڕی پارتیزانی ئەنجام دەدا. یەکێک لە گرنگترین ڕووداوەکانی بەرهەڵستی، ڕاپەڕینی وارشۆ بوو لە 1944، کە تیایدا خەڵکی پایتەخت بۆ ماوەی دوو مانگ دژی هێزەکانی نازی جەنگان.

ژیان لە ژێر داگیرکاریدا

ژیانی ڕۆژانەی پۆڵەندییەکان بەشێوەیەکی دراماتیکی گۆڕا لە ژێر دەسەڵاتی نازییەکان. سیاسەتی "ئەڵمانیاندن" جێبەجێ کرا، کە تیایدا زمان و کولتووری پۆڵەندی قەدەغە کرا. سیستەمی پەروەردە داخرا، زانکۆکان و ناوەندە کولتوورییەکان وێران کران. خۆراک و پێداویستییەکانی ژیان کەم بوونەوە و برسێتی بڵاو بووەوە. ملیۆنان پۆڵەندی بۆ کاری زۆرەملێ بۆ ئەڵمانیا ڕاگوێزران.

هۆلۆکۆست لە پۆڵەندا

پۆڵەندا گەورەترین کۆمەڵگای جوولەکەی ئەوروپای هەبوو پێش جەنگ، کە نزیکەی 3.3 ملیۆن کەس بوون. لە ماوەی هۆلۆکۆستدا، نزیکەی 90% ی جوولەکەکانی پۆڵەندا کوژران. کەمپە بەناوبانگەکانی مەرگ وەک ئاوشڤیتز-بێرکێناو، تریبلینکا و سۆبیبۆر لە خاکی پۆڵەندا دامەزران. هەروەها، نازییەکان گێتۆکانیان لە شارە گەورەکان دروست کرد، کە گەورەترینیان گێتۆی وارشۆ بوو.

کۆتایی جەنگ و دەرەنجامەکانی

لە کۆتایی 1944 و سەرەتای 1945دا، سوپای سوور پۆڵەندای لە دەست نازییەکان ڕزگار کرد. بەڵام ئەم "ڕزگارکردنە" بووە هۆی داگیرکارییەکی نوێ. بەپێی ڕێککەوتنی یاڵتا، پۆڵەندا کەوتە ژێر کاریگەریی سۆڤیەت و حکومەتێکی کۆمۆنیستی بەسەریدا سەپێنرا. سنوورەکانی وڵات گۆڕان، بەشێکی ڕۆژهەڵاتی لە دەست دا و بەشێکی ڕۆژئاوایی لە ئەڵمانیا وەرگرت.

دەرەنجام

جەنگی جیهانی دووەم کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر پۆڵەندا بەجێهێشت. نزیکەی 6 ملیۆن هاوڵاتی پۆڵەندی (بە جوولەکەکانیشەوە) گیانیان لەدەستدا، زۆربەی شارەکان وێران بوون و ئابووری وڵات تێکشکا. سەرەڕای ئەمانە، پۆڵەندا توانی لە دوای جەنگ خۆی بنیات بنێتەوە و ئەمڕۆ یەکێکە لە وڵاتە گرنگەکانی یەکێتی ئەوروپا.