ناوه‌ڕۆك
ناساندن
کاریگەرییەکانی کارکردنی منداڵان (بە عەرەبی: آثار عمالة الأطفال، بە ئینگلیزی: Effects of child labour)، لەو کۆمەڵگانەی کە هەژاری تێیدا باڵادەستە، منداڵان قوربانی یەکەمن بەهۆی هەبوونی ژیانێکی سەخت، کە ناچار دەبن لە تەمەنێکی بچوکەوە واز لە خوێندن بهێنن و دەست بکەن بە کارکردن، ئەمەش کاریگەریەکی زۆر خراپ لەسەر منداڵان دروست دەکات و ڕەنگە داهاتوویان بخاتە مەترسییەوە.
کاریگەریەکانی کارکردنی منداڵان چین؟
١-کاریگەرییە تەندروستییەکانی کاری منداڵان:
دامەزراندنی منداڵان یان کاری منداڵان لە ئەنجامدا چەندین کاریگەریی زیانبەخشی دەبێت کە کاریگەری لەسەر تەندروستییان هەیە، ڕەنگە هەندێک لە منداڵانی کارکەر بەرکەوتەی چەندین دەستدرێژی جەستەیی و سێکسی بن، ئەمە جگە لە دەستدرێژی سۆزداری، کە بە سزای جەستەیی وەک لێدان، یان لە ڕێگەی جنێودان، تاوانبارکردن، نوێنەرایەتی دەکرێت. ڕەتکردنەوە و سووکایەتیکردن، جگە لەوەی کەمتەرخەمن لە دابینکردنی پێداویستیەکانیان وەک خۆراک و شوێنی نیشتەجێبوون و چارەسەرکردن و جل و بەرگ، ئەمە ڕەنگە لە شێوەی برینداربوونی جۆراوجۆردا بۆ جەستەیان دەربکەوێت، وەک سووتان، برین، شکان، ماندوێتی، سەرگێژخواردن.
زیانەکانی کاری منداڵان تەنها لە بوارێکی دیاریکراوی کاردا سنوردار نین، بەو پێیەی منداڵان لە چەندین بواری جیاوازدا کاردەکەن، شایەنی باسە کە کاریگەرییەکانی دامەزراندنیان بەپێی ئەو کارەی کە ئەنجامی دەدەن جیاوازە، بەڵام بە گشتی زیانی زۆر بۆ تەندروستییان هەیە لە قۆناغەکانی داهاتووی تەمەنیاندا، جگە لە ماندوێتی و زیانگەیاندن، بەو کاریگەرییە دەروونییەی کە لە ئەنجامدا کاریگەری لەسەریان دەبێت، لە بواری کشتوکاڵدا منداڵانی کارکەر دەتوانن بەرکەوتەی چەندین زیان ببن کە لە ئەنجامی بەکارهێنانی مادەی دژە زیندەوەر دروست دەبن ، یان پێوەدانی ژەهراوی و زیانبەخش، و هەروەها دەتوانن بەر مەترسییەکانی بەکارهێنانی هەندێک ئامێری تیژ، یان هەڵگرتنی قورسایی و بەکارهێنانی ماددە کیمیاییە ژەهراویەکان.
ئەو مەترسیانەی کە لە ئەنجامی کاری منداڵان لە بواری بیناسازیدا دروست دەبن، بە بەرزکردنەوەی قورسایی و کارکردن لە بەرزاییە زۆر بەرزەکاندا بەبێ دابینکردنی ئامرازی سەلامەتی و ئەمنی، ئەمە جگە لەوەی مەترسی بەرکەوتنیان بە برینداری جۆراوجۆر لە ئەنجامی بەکارهێنانی ئامێری مەترسیداردا هەیە بۆ بواری بەرهەمهێنان، لەوانەیە منداڵان بەرکەوتەی بەکارهێنانی توێنەرە ژەهراویەکان بن، جگە لە ئەنجامدانی ئەرکە دووبارەبووەکان لە شوێنی ئازاربەخشدا و بەرکەوتەی مەترسی بەکارهێنانی ئامێری تیژ دەبن.
٢-کاریگەرییە دەروونییەکانی کاری منداڵان:
لایەنی کۆمەڵایەتی منداڵانی کارکەر کاریگەری نەرێنی لەسەرە بەهۆی کارەوە لەبری ئەوەی تەمەنی منداڵییان بە یاریکردن لەگەڵ منداڵانی تر بەسەر بەرن و کاتێکی خۆش لەگەڵ ئەندامانی خێزانەکەیان بەسەر بەرن و لەگەڵ کەسانی تردا بەشێوەیەکی تەندروست و دروست کارلێک بکەن، کاتێکی زۆر لە شوێنی کارەکەیان بەسەر دەبەن، کە دەبێتە هۆی لاوازبوونی توانای پەیوەندی کۆمەڵایەتییان لەگەڵ خێزان و کۆمەڵگادا جگە لە لاوازییەکی بەرچاو لە بنیاتنانی کەسایەتییەکانیان و کەمبوونەوەی متمانە بەخۆبوون، ڕەنگە هەندێک لە منداڵانی کارکەر ڕووبەڕووی کێشەی دەروونی ببنەوە کە بە خەمۆکی نوێنەرایەتی دەکرێن لە ٢٠ کاتژمێر لە هەفتەیەکدا مەترسی بەدەستهێنانی خووی خراپ و ناتەندروستیان لەسەرە، وەک ئالوودەبوون بە ماددە هۆشبەرەکان، جگە لە گەشەکردنی ڕەفتاری شەڕانگێزی لە کەسایەتییەکانیان.
کاریگەرییە دەروونییەکان لەسەر منداڵانی کارکەر لە چەند لایەنێکی دیکەدا ڕەنگ دەداتەوە، کە بریتین لە بەرکەوتنیان بە قسەی ناشرین و هەراسانکردن و ڕەتکردنەوەیان لەلایەن هاوکار و کەسوکارەکانیانەوە، ئەمە جگە لەوەی مامەڵەی دادپەروەرانەیان لەگەڵدا نەکردووە، ئەمەش دەبێتە هۆی پەرەسەندنی گۆشەگیریی کۆمەڵایەتییان، لاوازی پەیوەندی سۆزدارییان و ئەگەری بەشداریکردن لە ڕەفتارە مەترسیدارەکانی وەک تاوان لە هەندێک حاڵەتدا شایەنی باسە کە منداڵانی کارکەر بەرکەوتەی ئیستغلالکردنی دارایی دەبن بەبێ هیچ ئاسایشێکی کار.
٣-کاریگەرییە ئەکادیمییەکانی کاری منداڵان:
دامەزراندنی منداڵان یان کاری منداڵان کاریگەری نەرێنی لەسەر ژیانی خوێندنیان دەبێت، بەو پێیەی منداڵ زۆربەی کاتەکانی بە کارکردن بەسەر دەبات لەبری ئەوەی بۆ خوێندن تەرخان بکات، ئەمەش بارگرانییەکی لەسەر دروست دەکات و دەبێتە هۆی ماندوێتی و فشاری دەروونی، لە بەرامبەردا دەبێتە هۆی لاوازبوونی توانای منداڵ بۆ بەردەوامبوون لە خوێندن و ئەنجامدانی چالاکییە زانستی و ئەکادیمییەکان و تێکەڵنەبوون بە ژینگەی پەروەردەیی لە لایەکی دیکەوە، توێژینەوەکان ئاماژە بە بێتوانایی منداڵانی کار دەکەن لە هاوسەنگی قوتابخانە و کارکردن، ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی هەست بە دڵەڕاوکێ و لاوازی تەرکیز بکەن، هەروەها کاری منداڵان بەشدارە لە کەمی ئاستی خوێندنیان لە قوتابخانە، یان پچڕانی خوێندن.
٤-کاریگەرییە ئابوورییەکانی کاری منداڵان:
کاری منداڵان کاریگەری لەسەر گەشەی درێژخایەنی کۆمەڵگا هەیە، ئەمە جگە لەوەی کاریگەری ڕاستەوخۆی لەسەر ژیانی تاک و خێزان هەیە، بەو پێیەی ئەو کۆمەڵگایانەی کە ڕێژەی کاری منداڵانی تێدا زۆرە، ڕەنگە تووشی لەدەستدانی هاوسەنگی کۆمەڵایەتی ببن بەهۆی بەرزیی ڕێژەی هێزی کاری نەخوێندەوار، کە ڕەنگە ببێتە هۆی دابەزینی ئاستی بەرهەمهێنان و کوالیتی بەرهەمهێنان، بۆیە پێویستە هەوڵبدرێت نەوەیەکی نوێ کە توانای تەحەداکردنی کێشەکانی هەبێت پەروەردەبکرێت، بە ئامانجی گەڕان بەدوای بەرهەمهێنانی باشتردا لە داهاتوودا، ئەمەش بە ناردنی منداڵان بۆ وەرگرتنی خوێندن و هەروەها دامەزراندنیان ئەنجام دەدرێت، چونکە ڕۆڵێکی چالاکیان دەبێت کاتێک خوێندنی گونجاو وەردەگرن، کە ڕەنگە بەرهەمهێنان و کوالیتی کاڵاکان لەسەر ئاستی ناوخۆیی و نێودەوڵەتی زیاد بکات.
دایک و باوک منداڵەکانیان دەنێرن بۆ کارکردن بەو باوەڕەی کە ئەمە یارمەتیان دەدات لەگەڵ بارودۆخی سەختی ژیاندا ڕووبەڕووی ببنەوە، بەڵام لەوانەیە لە درێژخایەندا کاریگەرییە نەرێنییەکانی دامەزراندنی منداڵەکانیان لەبەرچاو بگرن، چونکە کاری منداڵان لەوانەیە دەستوەردان بکات لە وەرگرتنی خوێندن لە قوتابخانەکاندا، جگە لە نەبوونی توانای زیادکردنی بەرهەمهێنان و زیادکردنی داهاتی داهاتوویان، ئەمەش بە واتای کەمبوونەوەی داهاتی داهاتووی خێزانەکانیان، کە ڕەنگە ببێتە هۆی بڵاوبوونەوەی هەژاری، هەروەها ئەگەری کارکردنی منداڵەکانیان لە ئایندە.
لێهاتوویی لە ئەنجامدانی کاردا گرنگە، بەڵام ئەو جۆرە کارەی کە منداڵان ئەنجامی دەدەن پێویستی بە لێهاتوویی و پەروەردە و ڕاهێنانی تایبەتمەند هەیە، بۆیە ئەو وڵاتانەی کە منداڵی کارکەریان زۆرە، هێزی کاری لێهاتوویان نییە، ئەمەش ڕەنگە ببێتە هۆی کەمبوونەوەی مووچە، بەمەش ڕێژەیەکی بەرزتر کاری منداڵان دێتە ئاراوە، پێویستە ئاماژە بەوە بکرێت کە توانای ئەو وڵاتانەی کە ڕێژەیەکی بەرزی کاری منداڵانیان هەیە بۆ ڕاکێشانی وەبەرهێنانی جۆراوجۆری بیانی کەم دەبێتەوە.
