ناوهڕۆك
پێشەکی
جۆی ڕەش (Black Barley) (الشعير الأسود) جۆرێکی تایبەتە لە دانەوێڵە کە سەر بە خێزانی گەنمییەکانە. ئەم جۆرە جۆیە بە ڕەنگە تاریکەکەی و بەها خۆراکییە بەرزەکانی ناسراوە.
مێژوو و سەرچاوە
جۆی ڕەش مێژوویەکی دێرینی هەیە کە دەگەڕێتەوە بۆ هەزاران ساڵ پێش ئێستا. بڕوا وایە سەرچاوەی سەرەکی ئەم جۆرە لە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقای ڕۆژهەڵات بێت، بەتایبەتی لە ئەسیوبیا. بەڵگە ئارکیۆلۆژییەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە لە سەردەمی کۆندا لە میسر و میزۆپۆتامیادا کشتوکاڵی کراوە. لە کوردستان و ناوچە شاخاوییەکانی دەوروبەردا، جۆی ڕەش بەشێکی گرنگ بووە لە سیستەمی کشتوکاڵی نەریتی.
تایبەتمەندییە فیزیکییەکان
جۆی ڕەش بە ڕەنگە تاریکەکەی جیا دەکرێتەوە کە لە ڕەشەوە بۆ مۆری تاریک دەگۆڕێت. دانەکانی بچووکتر و قەبارەیان چڕترە لە جۆرەکانی تری جۆ. توێکڵی دەرەوەی زبر و ئەستوورە، کە دەبێتە هۆی پاراستنی باشتری ناوەڕۆکی دانەکە. گەڵاکانی درێژ و باریکن، بە ڕەنگێکی سەوزی تۆختر لە جۆرەکانی تر.
بەها خۆراکییەکان
جۆی ڕەش سەرچاوەیەکی دەوڵەمەندە لە چەندین ماددەی خۆراکی گرنگ:
- کاربۆهایدراتی ئاڵۆز
- پڕۆتین (بەرزتر لە جۆرەکانی تری جۆ)
- فایبەر (هەم فایبەری هەرسبوو و هەم نەهەرسبوو)
- ڤیتامینەکان: B1, B2, B3, B6, E
- کانزاکان: ئاسن، مەگنیسیۆم، زینک، سیلینیۆم
- ئەنتی ئۆکسیدانتەکان: بەتایبەتی فلافۆنۆیدەکان و فینۆڵیک ئەسیدەکان
کشتوکاڵ و بەرهەمهێنان
جۆی ڕەش بەرگەی کەش و هەوای جۆراوجۆر دەگرێت، بەڵام باشترین ژینگە کەش و هەوای مامناوەند و ناوچە شاخاوییەکانە. پێویستی بە خاکی باش زەهاودار و دەوڵەمەند بە ماددەی ئۆرگانی هەیە. وەرزی چاندنی لە پاییزدایە و لە بەهاردا دەدرووێتەوە.
بەکارهێنانەکان لە خۆراکدا
جۆی ڕەش بەشێوەیەکی فراوان لە خۆراکی مرۆڤ و ئاژەڵدا بەکاردێت:
- نان و بەرهەمە نانەواییەکان
- سووپ و خۆراکە کوڵاوەکان
- سەلەتەکان
- خواردنەوە وەک چای جۆ
- بەدیلێک بۆ برنج
- ئاردی جۆی ڕەش بۆ کێک و شیرینی
- خۆراکی ئاژەڵ، بەتایبەتی بۆ ئەسپ و مەڕ
کاریگەرییە تەندروستییەکان
- باشترکردنی کۆنترۆڵی شەکری خوێن
- کەمکردنەوەی ڕیسکی نەخۆشییەکانی دڵ
- یارمەتیدانی کۆنترۆڵی کێش
- باشترکردنی تەندروستی کۆئەندامی هەرس
- بەهێزکردنی سیستەمی بەرگری
- دژە هەوکردن
- سەرچاوەی باشی ئەنتی ئۆکسیدانت
ڕۆڵ لە کولتووری کوردیدا
- بەکارهاتووە لە دروستکردنی نانی تایبەت
- بەشێک بووە لە خۆراکی نەریتی وەک "دانەوێڵە"
- لە پزیشکی نەریتیدا بۆ چارەسەری هەندێک نەخۆشی بەکارهاتووە
- لە ڕێوڕەسمە ئایینی و کولتوورییەکاندا بەکارهاتووە
بەراوردکردن لەگەڵ جۆرەکانی تری جۆ
- ڕێژەی بەرزتری پڕۆتین و فایبەری هەیە
- دەوڵەمەندترە بە ئەنتی ئۆکسیدانت
- تامێکی بەهێزتر و قووڵتری هەیە
- کاتی زیاتری پێویستە بۆ لێنان
- بەرهەمی کەمترە لە یەکەی ڕووبەردا.