ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
جەنگی سێیەمی هاوپەیمانی یەکێک بوو لە گرنگترین ڕووداوە سەربازییەکانی سەدەی نۆزدەیەم کە لە نێوان ساڵانی ١٨٠٥-١٨٠٦ ڕوویدا. ئەم جەنگە نێوان فەرەنسا و هاوپەیمانێتییەک لە بەریتانیا نەمسا ڕووسیا و سوید بوو. دوای ئەوەی کە ناپلیۆن بۆناپارت بووە ئیمپراتۆری فەرەنسا هەوڵی دا دەسەڵاتی خۆی لە ئەوروپادا فراوان بکات. ئەمەش بووە هۆی دروستبوونی هاوپەیمانێتییەک دژی فەرەنسا. بەریتانیا کە لە دوای پەیمانی ئەمیان لە ساڵی ١٨٠٢ لە ئاشتیدا بوو لەگەڵ فەرەنسا پێشەنگی ئەم هاوپەیمانێتییەی گرتە دەست. هەروەها نەمسا و ڕووسیا کە نیگەران بوون لە زیادبوونی هێزی فەرەنسا لە ناوەڕاستی ئەوروپا بەشدارییان لە هاوپەیمانێتییەکە کرد. سوید و ناپۆلیش دواتر چوونە پاڵ هاوپەیمانێتییەکە. لەو کاتەدا ئەوروپا لە ژێر کاریگەری شۆڕشی پیشەسازی و بیرۆکە لیبراڵییەکان دابوو کە لە شۆڕشی فەرەنسییەوە سەرچاوەیان گرتبوو.
سەرەتای جەنگ
ناپلیۆن کە سوپایەکی بەهێز و ڕێکخراوی هەبوو بڕیاری دا یەکەم هێرش بکاتە سەر نەمسا. سوپای فەرەنسی بە خێرایی بەرەو ڤیەننا هەنگاوی نا. لە شەڕی ئولم سوپای نەمساوی بە تەواوی شکستی هێنا و زۆربەی سەربازەکانیان دەستگیر کران. ئەم سەرکەوتنە گەورەیە ڕێگای بۆ ناپلیۆن خۆش کرد کە بێ بەرگری بگاتە ڤیەننا. لە مانگی تشرینی دووەمی ١٨٠٥ ڤیەننا کەوتە دەست فەرەنسییەکان. لەم کاتەدا سوپای ڕووسی بە فەرماندەیی کوتوزۆڤ لە ڕێگادا بوو بۆ یارمەتیدانی نەمسا بەڵام درەنگ گەیشت. لەلایەکی ترەوە بەریتانییەکان هەوڵیان دەدا لە ڕێگەی دەریاوە فشار بخەنە سەر فەرەنسا.
گرنگترین شەڕەکان
گرنگترین و چارەنووسسازترین شەڕی ئەم جەنگە شەڕی ئۆستەرلیتز بوو کە لە ٢ی کانوونی یەکەمی ١٨٠٥ ڕوویدا. لەم شەڕەدا ناپلیۆن توانی بە لێهاتوویی سەربازی خۆی سوپای هاوبەشی نەمسا و ڕووسیای تێک بشکێنێت. ئەم شەڕە بە مەزنترین سەرکەوتنی ناپلیۆن دادەنرێت. لەلایەکی ترەوە لە ٢١ی تشرینی یەکەم شەڕی تەرەفەڵگەر لە نێوان هێزی دەریایی بەریتانیا و فەرەنسا ڕوویدا. لەم شەڕەدا ئەدمیراڵ نێڵسۆن توانی سەرکەوتنێکی گەورە بەدەست بهێنێت بەڵام خۆیشی کوژرا. ئەم سەرکەوتنە باڵادەستی بەریتانیای لە دەریاکاندا مسۆگەر کرد. شەڕەکانی تریش کە ڕوویاندا زیاتر شەڕی لاوەکی بوون و کاریگەری ئەوتۆیان لەسەر ئەنجامی جەنگەکە نەبوو.
ئەنجامەکانی جەنگ
لە ٢٦ی کانوونی یەکەمی ١٨٠٥ پەیماننامەی پرێسبۆرگ لە نێوان فەرەنسا و نەمسا واژۆ کرا. بەپێی ئەم پەیماننامەیە نەمسا ناچار کرا دەست لە زۆربەی ناوچەکانی لە ئیتاڵیا و ئەڵمانیا هەڵبگرێت. ڕووسیاش پاشەکشەی کرد و سویدیش لە هاوپەیمانێتییەکە کشایەوە. تەنها بەریتانیا مایەوە کە بەردەوام بوو لە دژایەتی کردنی فەرەنسا. ئەم جەنگە باڵادەستی ناپلیۆنی لە وشکانی ئەوروپادا چەسپاند بەڵام نەیتوانی بەسەر بەریتانیادا زاڵ بێت. هەروەها ئەم جەنگە بووە هۆی گۆڕانکاری گەورە لە نەخشەی سیاسی ئەوروپا.
کۆتایی
جەنگی سێیەمی هاوپەیمانی کاریگەری درێژخایەنی لەسەر مێژووی ئەوروپا هەبوو. ئەم جەنگە دەسەڵاتی ناپلیۆنی گەیاندە لوتکە بەڵام هەر ئەم سەرکەوتنە گەورەیەش بووە هۆی ئەوەی کە وڵاتانی تری ئەوروپا زیاتر لێی بترسن. ئەمەش دواتر بووە هۆی دروستبوونی هاوپەیمانێتی نوێ دژی فەرەنسا. لە ڕووی سەربازییەوە ئەم جەنگە چەندین وانەی گرنگی تێدا بوو کە تا ئێستاش لە خوێندنگە سەربازییەکاندا دەخوێنرێن. هەروەها ئەم جەنگە نیشانی دا کە چۆن دەکرێت بە هێزی سەربازی نەخشەی سیاسی وڵاتان بگۆڕدرێت.
سەرچاوەکان
10 بینین
