عەبدولمالیک ریگی

ناساندن

عەبدولمەجید ریگی، عەبدولمەلیک ریگی یان عەبدولمالیک ریگی (بە عەرەبی: عبد الملک ريغي، بە ئینگلیزی: Abdolmalek Rigi، بە فارسی: عبدالمالک ریگی) ڕێبەری پێشووی گرووپی چەکداریی جوندوڵڵا بوو کە لە دژی ڕژێمی کۆماری ئیسلامیی ئێران سەرقاڵی چالاکی چەکداری بوو. گرووپەکەی لەلایەن کۆماری ئیسلامیی ئێران و حکوومەتی پاکستان و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکاوە وەک "گرووپێکی تیرۆریستی" ناسێندراوە و تۆمەتبارکرابوو بە "بازرگانی ماددەی هۆشبەر، ڕفاندن و تیرۆرکردنی ژمارەیەکی زۆر لە خەڵکی ئاسایی و سەربازانی ئێرانی بەتایبەتی ئەندامانی سوپای پاسداران”.

ریگی لە مانگی شوباتی ٢٠١٠ لەلایەن وەزارەتی زانیاریی ئێرانەوە دەستبەسەر کرا و دوای ئەوە گرووپی جوندوڵڵا محەمەد زاهیر بەلووچیان وەک جێگرەوەی ناساند. دوای بڵاوبوونەوەی دانپێدانانەکانی ریگی لەلایەن کۆماری ئیسلامیی ئێران کە تێیدا هاتبوو ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا پشتیوانییان لە گرووپی جوندوڵڵا کردووە و ریگی ماوەیەک لە بارەگای سەربازیی ئەمریکا بووە، ئەمریکا ئەم تۆمەتانەی ڕەتکردەوە. هەروەها وتەبێژی گرووپی جوندەڵڵا ڕایگەیاند کە دانپێدانانەکەی عەبدولمالیک ریگی لەژێر فشار و هەڕەشەی دەستدرێژیی سێکسی وەرگیراوە. ساڵێک دواتر ریگی بە تاوانی جەنگ و بڵاوکردنەوەی خراپەکاری لەسەر زەوی لە بەیانی ٣٠ی حوزەیرانی ٢٠١٠ لە سێدارە درا.

ریگی هۆکاری سەرەکی چالاکی چەکداریی گرووپەکەی بە هەڵاواردنی نەتەوەیی و مەزهەبی کۆماری ئیسلامی لە دژی بەلووچ و سوننە دەزانی. بەڵام بەپێی قسەی خۆی جەنگی ئەو دژی شیعەکان نییە، بەڵکوو دژی ڕژێمی کۆماری ئیسلامی و دەسەڵاتدارانە. 

ژیان و کەسایەتی

عەبدولمالیک ریگی ساڵی ١٩٧٩ لە خێڵی ریگی لە زاهیدان لەدایکبووە. نەچووەتە قوتابخانە و تەنها چەند ساڵێک لە یەکێک لە خوێندنگە ئایینییە سوننەکان خوێندوویەتی و دواتر لەوێ دەرکراوە. دوای ئەوە لە تەمەنی ١٩ ساڵیدا چەکی هەڵگرت و ئامانجی سەرەکی خۆی بۆ بەرگریکردن لە مافی بەلووچ و سوننە لە سیستان و بەلوچستان ڕاگەیاند. دەگوترێت ریگی بەرلەوەی دەست بە چالاکییەکانی بکات، چووەتە لای زانایانی سوننی ناوچەکە بۆ ئەوەی پاڵپشتی ئەوان وەربگرێت، بەڵام ئەوان گرنگییان بە قسەکانی نەداوە. هەروەها وتوویەتی ماوەیەک دوای دەستپێکردنی چالاکییەکانی گرووپەکەی لە نزیک تاران بە هەڵە دەستبەسەر کراوە، بەڵام بەهۆی ئەوەی ناسنامەکەی نەناسراوە ئازاد کراوە.

بە وتەی یەکێک لەو بارمتە گیراوانەی کە لەلایەن جوندوڵڵاوە گیراوە، ریگی هەرگیز زیاتر لە شەوێک لە شوێنێک نەماوەتەوە و تەنانەت بە دەستکێشیش تەوقەی لەگەڵ کەسانی دیکە کردووە.

خێزان

ریگی خاوەنی شەش برا بووە، لە ناوچەی سەراوان لە ڕووبەڕووبوونەوەیەکی چەکداریدا یەکێک لە براکانی لەدەست دەدات. هەروەها بچووکترین برای بەناوی عەبدولغەفوور لە هێرشێکی خۆکوژی لە بارەگای پۆلیسی سەراوان دەکوژرێت. هەروەها عەبدولحەمید ریگی برا گەورەکەی لە ٢٤ـی ئایاری ٢٠١٠ لە زاهیدان لە سێدارە درا. سێ براکەی تری بریتین لە عەبدولڕەئووف، عەبدولسەتتار و عەبدولغەنی. 

دایک و باوکی ریگی زۆرجار لەگەڵ گرووپی جوندوڵڵا لە چیای بەلووچستان گەشتیان دەکرد. باوکی ریگی دوای دوو ڕۆژ دوای بڵاوبوونەوەی هەواڵی ساختەی لەسێدارەدانی عەبدولحەمید ریگی لە مانگی حوزەیرانی ٢٠٠٩ بەهۆی جەڵتەی دڵەوە کۆچی دوایی کرد. 

دەستگیرکردن

بەرەبەیانی ڕۆژی سێشەممە ٢٣ی شوباتی ٢٠١٠، ڕادیۆی دەوڵەتی ئێران بە پشت بەستن بە پێوەندییە گشتییەکانی وەزارەتی زانیاریی کۆماری ئیسلامی بڵاوی کردەوە کە بریکارەکانی ئەم وەزارەتە عەبدولمالیک ریگییان دەستبەسەر کردووە. بەپێی سەرچاوەکانی ناوخۆی ئێران، دوای دەستبەسەرکردنی عەبدولمالیک، خەڵکی سیستان و بەلووچستان بە دەرکەوتن لە گۆڕەپانەکانی شار لەکاتی دابەشکردنی شیرینی ئاهەنگیان گێڕا. بەپێی ڕاپۆرتی وەزارەتی زانیاریی ئێران، عەبدولمەجید ریگی بەناوی ساختەی عەبدولمالیکەوە، لە ئەفغانستانەوە چووەتە دوبەی و لە دوبەیەوە بەرەو بیشکەک بەڕێکەوتووە بۆ ئەوەی لەگەڵ ڕیچارد هۆلبروک، نوێنەری تایبەتی ئۆباما بۆ کاروباری ئەفغانستان کۆببێتەوە کە لە قرقیزستان بووە.

دانپێدانانەکان

بە پێی دانپێدانانەکانی عەبدولمەلەک ریگی لە سەرەتای دەستگیرکردنیدا، ئەمریکا بەڵێنی هاوکاری و پشتیوانی بە خۆی و گرووپەکەی داوە و سی ئای ئەی پەیوەندی لەگەڵ ئەواندا هەبووە. عەبدولمەلیک لە دانپێدانانەکەیدا باسی لە پەیوەندییەکانی لەگەڵ بەرپرسانی ناتۆ لە ئەفغانستان و یەکە ئیسرائیلی و ئەمریکییەکان و پێشنیارەکەیان بۆ یارمەتی دارایی و پێشکەشکردنی لیستی ئەو کەسانەی کرد کە پێویستە لە تاران تیرۆر بکرێن. لەو گرتە ڤیدیۆییەی کە لە دانپێدانانەکانیدا بڵاوکراوەتەوە، بانگەشەی ئەوە دەکات کە دەزگای هەواڵگریی ناوەندیی ئەمریکا بەڵێنی هاوکاریی سیخوڕیی بەرفراوانی پێداوە و گەرەنتی ئاسایشی ئەندامانی گرووپەکە دەکات و بڕیاری داوە بنکەیەکی سەربازییان لە ئەفغانستان بۆ دابین بکات بە مەبەستی هێرشکردنە سەر ئێران. هەر بۆیە پێش دەستگیرکردنی لە ڕێگادا بوو بۆ بنکەیەک لە شاری بیشکەک بۆ دانوستانی کۆتایی لەگەڵ بەرپرسێکی پلە باڵادا.

سزادان و لەسێدارەدان

دوای ئەوەی عەبدولمالیک ریگی لە یەکێک لە لقەکانی دادگای شۆڕشی ئیسلامیی تاران بە سەرۆکایەتی دادوەر تەوحیدی بە تۆمەتی ١٥ تۆمەتی ڕفاندنی چەکداری، کوشتنی بە ئەنقەستی دەیان سەرباز و خەڵکی سڤیل و بۆردومان و دزیی چەکداری و چەندین حاڵەتی تر؛ دواجار لە بەرەبەیانی ڕۆژی یەکشەممەی ٢٠ـی حوزەیرانی ٢٠١٠ لە بەندیخانەی ئەوین لە سێدارە درا. هەرچەندە لەسەر داواکاری سەرۆکی دادگای سیستان و بەلووچستان بڕیار درابوو لە زاهیدان بە ئاشکرا لەسێدارە بدرێت، بەڵام بە نهێنی و لە شاری تاران سزاکەی چەشت.

کارەکانی

سەرچاوەکان

1. «"اعترافات ریگی با تهدید به تجاوز جنسی صورت گرفته"». فردانیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۰-۰۹-۱۸.
2. «آمریکا ادعای حمایت از جندالله و ریگی را 'ساختگی و مضحک' خواند». فارسی BBC. ۲۰۱۰-۰۲-۲۵. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۰-۰۹-۱۸.
3. «از سابقه شرارت و چاقوکشی تا جنایت‌های خونین عبدالمالک ریگی»
4. «سخنگوی وزارت خارجهٔ پاکستان: اسلام‌آباد از دستگیری عبدالمالک ریگی خرسند است». ایرنا. بایگانی‌شده از اصلی در ۱ مارس ۲۰۱۲. دریافت‌شده در ۲۴ فوریه ۲۰۱۰.
5. «سخنگوی وزارت خارجه از مصاحبه رادیو آمریکا با عبدالمالک ریگی اظهار تاسف کرد». فارس. ۲۰ فروردین ۱۳۸۶. بایگانی‌شده از اصلی در ۳ ژوئیه ۲۰۲۲. دریافت‌شده در ۳ ژوئیه ۲۰۲۲.
6. «‮عبدالمالک ریگی اعدام شد‬». بی‌بی‌سی فارسی. ۱۹ ژوئن ۲۰۱۰. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۰-۰۹-۱۸. دریافت‌شده در ۳ ژوئیه ۲۰۲۲.
7. «عبدالمالک ریگی اعدام شد». عصر ایران. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۰-۰۹-۱۸.
8. «عبدالمالک ریگی کیست». فرارو. ۲۶ آذر ۱۳۸۷. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۷ شهریور ۱۳۹۹.
9. «ناگفته‌های عملیات دستگیری ریگی». فردا نیوز. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۰-۰۹-۱۸. دریافت‌شده در ۲۰۱۷-۰۳-۱۸.
10. «نسخه آرشیو شده». بایگانی‌شده از اصلی در ۱۱ دسامبر ۲۰۱۹. دریافت‌شده در ۱۱ دسامبر ۲۰۱۹.
11. «وزارت اطلاعات ایران: عبدالمالک ریگی دستگیر شد». بی‌بی‌سی فارسی. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۰-۱۰-۱۵. دریافت‌شده در ۲۳ فوریهٔ ۲۰۱۰.
12. By Paul Richter (۴ نوامبر ۲۰۱۰). "U.S. designates anti-government Iran militant group as terrorist" (به انگلیسی). Los Angeles Times. p. politics. Archived from the original on 3 July 2022. Retrieved 5 November 2010.
13. Iran Sunni rebels video shows killing of officer: TV بایگانی‌شده در ۲۳ ژوئن ۲۰۰۹ توسط Wayback Machine The Boston Globe
14. بازتاب دستگیری ریگی[پیوند مرده] روزنامه همشهری
15. خجسته رحیمی، رضا (۲۰۰۷-۰۲-۱۴). «انفجار اتوبوس حامل کارمندان سپاه در زاهدان». DW.COM. بایگانی‌شده از اصلی در ۲۰۲۰-۱۰-۱۴.
16. خوشحالی مردم کرمان از دستگیری عامل حادثه دارزین/قدردانی از مسئولان بایگانی‌شده در ۲۸ فوریه ۲۰۱۰ توسط Wayback Machine خبرگزاری آفتاب به نقل از خبرگزاری مهر
17. وزارت کشور کشته شدن عبدالمالک ریگی را تأیید نکرد خبرگزاری فارس