ناوه‌ڕۆك
ناساندن
جەراسکۆفۆبیا یان ترس لە بەتەمەنبوون (بە ئینگلیزی: Gerascophobia، fear of growing older or fear of aging، بە عەرەبی: جراسکوفوبیا او الخوف من التقدم في السن) ئاماژەیە بۆ ترس یان دڵەڕاوکێی زیاد لە پێویست دەربارەی زیادبوونی تەمەن و پیربوون. ئەم ترسە لەوانەیە ببێتە هۆی خۆ بەدوورگرتن لە هاندەر یان بارودۆخەکانی پەیوەندیدار بە پیربوون و دەکرێت کاریگەری نەرێنی هەبێت لەسەر تەندروستی گشتی. هەرچەندە جەراسکۆفۆبیا کەمتر باوە لە فۆبیاکانی تر، بەڵام گەر هەبوو دەتوانێت کاریگەری لەسەر کارکردنی تاکەکەس هەبێت بە هۆی نائارامی و لاوازی لە بوارە گرنگەکانی ژیاندا.
جەراسکۆفۆبیا چییە؟
جەراسکۆفۆبیا نەخۆشییەکی دەروونییە، ترسێکە لە پیربوون کە دەتوانێت کاریگەرییەکی گەورەی لەسەر تەندروستی دەروونی و خۆشگوزەرانی کەسێک هەبێت. دەستەواژەی "gerascophobia" لە دەستەواژەی یۆنانی "tha geraso" کە بە واتای "من پیر دەبم" دێت، لەگەڵ وشەی "phobos" ی ئینگلیزی، واتە ترس یان ترسێکی قووڵ.
لە کاتێکدا کە هۆکارە تەواوەکانی ئەم فۆبیایە بە باشی دیارینەکراوە، بەڵام لەوانەیە کاریگەری لەسەر ئەزموونی کەسی، هۆکارە زانستییەکان، هەڵوێستی کۆمەڵایەتی بەرامبەر پیربوون و بارودۆخی تەندروستی جەستەیی هەبێت. ئەگەر چارەسەر نەکرێت، جەراسکۆفۆبیا دەتوانێت ببێتە هۆی دڵەڕاوکێ، خەمۆکی، گۆشەگیری کۆمەڵایەتی، کەمبوونەوەی جۆریەتی ژیان و نیگەرانییە دەروونییەکانی تر. جەراسکۆفۆبیا ترسێکە لە پیربوون کە دەتوانێت کاریگەری زۆری لەسەر تەندروستی دەروونی و جۆریەتی ژیانی کەسێک هەبێت. نیشانەکانی جەراسکۆفۆبیا لەوانەیە دڵەڕاوکێ، هێرشی ترس، و خۆ بەدوورگرتن لە بارودۆخی پەیوەندیدار بە پیربوون بگرێتەوە. هۆکارەکانی جەراسکۆفۆبیا لەوانەیە هۆکارەکانی ئەزموونی کەسی، کولتوور، پەیامی کۆمەڵایەتی، تەندروستی جەستەیی و بۆماوەیی بگرێتەوە.
جەراسکۆفۆبیا دەتوانێت ببێتە هۆکاری نەخۆشی تری تەندروستی دەروونی وەک دڵەڕاوکێ، ترس، ڕاڕایی و بەکارهێنانی ماددە. چارەسەری جەراسکۆفۆبیا لەوانەیە دەرمان، گۆڕینی شێوازی ژیان و پەروەردە بۆ تاکەکان لەخۆ بگرێت. ستراتیجیەتی مامەڵەکردن بۆ جەراسکۆفۆبیا لەوانەیە پشوودان، وەرزشکردن، بەرەنگاربوونەوەی بیرکردنەوەی نەرێنی، پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان و گرنگیدان بەخۆد لەخۆ بگرێت.
کێن ئەوانەی تووشی جێراسکۆفۆبیا دەبن؟
جێراسکۆفۆبیا دەکرێت بە یەکسانی کاریگەری لەسەر هەردوو ژن و پیاو هەبێت، و ئەو کەسانەی کە مێژووی کارەسات، هەڵوێستی نەرێنی بەرامبەر پیربوون، یان مێژووی خێزانی دڵەڕاوکێ یان خەمۆکییان هەیە لەوانەیە زیاتر هەستیار بن بۆ ئەم حاڵەتە.
نیشانەکانی جەراسکۆفۆبیا
- ترسی بەردەوام و زیاد لە پێویست لە پیربوون یان بەتەمەنبوون.
- خۆدوورگرتن لە بارودۆخ یان چالاکیە کۆنەکان کە پیربوون یان مردنیان بیردەخاتەوە.
- بوونی دڵەڕاوکێ یان هێرشی ترسی پەیوەندیدار بە پیربوون یان مردنەوە.
- گرنگیدانی زیاد لە پێویست بە ڕوخساری جەستەیی یان هەوڵدان بۆ هەمیشە گەنج مانەوە.
- ترسی لە لەدەستدانی سەربەخۆیی یان ترسی پشتبەستنی ناچاری بە کەسانی دیکە (وا هەستەکەن کە بەتەمەن بوون ناتوانن بە تەنها کارەکانیان بکەن و دەبێت پشت بە کەسانی دەوروبەریان ببەستن).
- ڕاڕابوون دەربارەی تەندروستی یان نەخۆشی یان مردن.
- زەحمەتی قبوڵکردنی ستایش یان کاردانەوەی ئەرێنی پەیوەست بە پیربوون.
- پاشەکشەکردن لە چالاکی و پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان بەهۆی ترس لە پیربوونی یان مردنەوە.
- خەمۆکی و نزمی میزاج بەهۆی ترسی پیربوون یان مردنەوە.
- گۆڕانکاری لە خەو یان خووی خواردن بەهۆی بە دڵەڕاوکێ و ترسەوە.
کاریگەرییەکانی لەسەر تەندروستی
کاریگەریەکانی جەراسکۆفۆبیا لەسەر تەندروستی دەروونی چەندین کاریگەری دەگرێتەوە لەوانە:
- ئەو دڵەڕاوکێیەی لە ئەنجامی جەراسکۆفۆبیاوە دروستدەبێت دەتوانێت ببێتە هۆی دڵەڕاوکێیەکی بەرچاو لە و ترسی پەیوەندیدار بە پیربوون و مردن، کە لەوانەیە ببێتە هۆی دەستێوەردان لە توانای تاکەکەس بۆ بەشداریکردن لە چالاکییەکانی ڕۆژانە و چێژ وەرگرتن لە ژیان.
- ترس و خەمۆکی لە پیربوون و داهاتوو دەتوانێت ببێتە هۆی هەستکردن بە بێ هیوایی و دڵتەنگی و خەمۆکی بەردەوام.
- گۆشەگیری کۆمەڵایەتی جەراسکۆفۆبیا لەوانەیە ببێتە هۆی ئەوەی تاکەکان لە چالاکی و پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان بکشێنەوە.
- نیگەرانییەکانی تری تەندروستی دەروونی کەسانی تووشبوو بە جەراسکۆفۆبیا ئەوەیە لەوانەیە ئەو کەسانە تووشبن بن بە حاڵەتە تەندروستییە دەروونییەکانی تری وەک نەخۆشی فشاری دەروونی، نیگەرانییەکانی وێنەی جەستە، خەڵەفان و ئەگۆرفۆبیا (ترس لە شوێن و بارودۆخی کۆمەڵایەتی).
هۆکارەکانی جەراسکۆفۆبیا
هەندێک لە هۆکارە شیاوەکان و هۆکارەکانی مەترسی لەوانەیە بریتیبن لە:
- هۆکارە بۆماوەییەکان: هەندێک توێژینەوە پێشنیاری ئەوە دەکەن کە هۆکارە بۆماوەییەکان لەوانەیە ڕۆڵیان هەبێت لە پەرەسەندنی فۆبیا، لەوانە ترسی بەتەمەنبوون واتا جەراسکۆفۆبیا. بۆ نموونە، هەندێک کەس لەوانەیە زیاتر هەست بە دڵەڕاوکێ و ترس بکەن بەهۆی پێکهاتەی بۆماوەییەوە (تێکەڵەیەکی تایبەتی تاکەکانی دی ئێن ئەی بە میرات وەردەگیرێت لە باوانەوە)، کە دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە پەرەسەندنی جەراسکۆفۆبیا.
- مێژووی خێزانی: ئەو کەسانەی مێژووی خێزانیان هەیە لە دڵەڕاوکێ یان فۆبیا لەوانەیە لە مەترسییەکی زیاتردا بن بۆ گەشەکردنی جەراسکۆفۆبیا.
- باری تەندروستی جەستەیی: ئەو کەسانەی کە نەخۆشی درێژخایەنیان هەیە یان کەمئەندامی جەستەیی لەوانەیە زیاتر ئەزموونی جەراسکۆفۆبیا بکەن.
- ئەزموونی ڕابردوو: ئەزموونی کەسی تراومایی (بوونی کارەسات) یان ئەزموونی نەرێنی پەیوەندیدار بە پیربوون یان مردن، وەک لەدەستدانی کەسێکی خۆشەویست لەوانەیە هۆکاربێت بۆ ترسان لە بەتەمەنبوون.
- هەڵوێستە کۆمەڵایەتییەکان: وەک جیاکاری بەرامبەر بە پێگەیشتووە بەتەمەنەکان و جەختکردنەوەی کولتووری لەسەر تەمەنی گەنجێتی لەوانەیە کاریگەری هەبێت لەسەر تێگەیشتنی کەسێک دەربارەی پیربوون و ببێتە هۆکاری دروستبوونی ترسیان.
- پەیامی کۆمەڵایەتی: یاخود وێنەی نەرێنی میدیا بۆ پیربوون و بەساڵاچووان لەوانەیە هەڵوێستی نەرێنی بەرامبەر پیربوون زیادبکات.
دەستنیشانکردن و پشکنین
چۆن چاودێری تەندروستی دەستنیشانی جەراسکۆفۆبیا دەکات؟
بۆ دەستنیشانکردنی ئەم فۆبیایە وەک هەر فۆبیایەکی تری وەک ئەکوافۆبیا، ئەندرۆفۆبیا، نایکتۆفۆبیا و مایسۆفۆبیا، چاودێری تەندروستی کۆمەڵێک پرسیار دەکات دەربارەی نیشانەکان، لەوانە کەی نیشانەکان دەستیان پێکردووە و کەی ڕوودەدات. بە چاودێری تەندروستییەکە بڵێ دەربارەی هەر ئەزموونێکی ترسناک یان ئازاربەخش کە هەتبووە لەکاتی بیرکردنەوە لە بەتەمەنبوون.
لەم کاتەدا گرنگە هەموو زانیارییەکان دەربارەی کاریگەری ترسەکەت لە سەر ژیانی ڕۆژانە و کارەکانت باسبکەیت بۆ چاودێری تەندروستی. هەروەها هەر فۆبیایەکی تر کە هەتبووە یان لە خێزانەکەت دا کەسی تووشبوو بە فۆبیای دیاریکراو هەیە یان نا.
کارمەندی تەندروستی لەوانەیە تۆ ڕەوانەی پسپۆڕێکی تەندروستی دەروونی بکات کە پسپۆڕە لە فۆبیا کاتێک بە پێی وڵامدانەوەکان هەستی بە بوونی فۆبیاکە کرد. پسپۆڕی تەندروستی دەروونی پسپۆڕێکە کە بە تایبەتی ڕاهێنراوە بۆ دەستنیشانکردنی فۆبیا، هەروەها یارمەتی نەخۆشییە دەروونییەکانی تری وەک دڵەڕاوکێ دەدات و ڕێگاکانی چارەسەرییان دەخاتەڕوو.
چارەسەرکردنی جەراسکۆفۆبیا
هەر چەندە ئەو کەسانەی ئەم گرفتە دەروونییەیان هەیە دەکەونە بارودۆخێکی ناخۆشی ژیانکردنەوە بەهۆی ئەو ترس و دوودڵیەی هەیانە بەڵام هەواڵە خۆشەکە ئەوەیە کە فۆبیا یەکێکە لە نەخۆشییە دەروونییە چارەسەرکراوەکان.
یەکێک لە کاریگەرترین چارەسەرەکانی فۆبیا چارەسەری هەڵسوکەوتی زانستییە (CBT) لەگەڵ چارەسەری بەرکەوتن.
- سی بی تی یاخود چارەسەری هەڵسوکەوتی زانستی: بریتییە لە چارەسەری دەروونی کە تووشبوو فێری تەکنیکەکان دەکات و دیزاین کراوە بۆ یارمەتیدان لە باشترکردنی ئەزموونە خراپەکانی مامەڵەکردن. بۆ چارەسەری سی بی تی لەگەڵ پزیشکێکی چارەسەرکەر کار دەکەیت، ڕووبەڕووی هۆکارەکانی جەراسکۆفۆبیا دەبیتەوە لە سیناریۆکانی ژیانی ڕاستەقینەدا. بە شێوەیەکی گشتی چارەسەر پێکدێت لە پێنج بۆ هەشت دانیشتنی ۹۰ خولەکی یان دانیشتنی ٢ بۆ ٣ کاتژمێر.
سوودەکانی چارەسەری هەڵسوکەوتی زانستی بە لایەنی کەمەوە بۆ ماوەی ساڵێک بەردەوام دەبێت و لە ڕێگەی بەرکەوتن بە هۆکاری ترسەکە دەتوانیت ترسەکەت نەهێڵیت. لەم جۆرەفۆبیایە وەک ترس لە بەتەمەنبوون لەڕؽگای مامەڵەکردن لەگەڵ بەتەمەنەکان لەوانەیە بتوانیت زاڵبیت بەسەر ترسەکەت. - دەرمان: دەرمانەکانی وەک بێنزۆدیازەپینەکان benzodiazepines، دەرمانی دژەخەمۆکی و دەرمانە دەروونییەکانی کۆنترۆڵکردنی دڵەڕاوکێ بژاردەیەکی دیکەن بۆ چارەسەرکردنی جەراسکۆفۆبیا و فۆبیاکانی تریش بە گشتی. بێنزۆدیازەپینەکان دەرمانێکی ڕەچەتەدارن کە وادەکات هەست بە ئارامی بکەن. دەرمانەکە بە شێوەیەکی ئاسایی بە خێرایی کاردەکات لە ماوەی خولەکێک بۆ کاتژمێرێک.
بێنزۆدیازەپینەکان وەک بژاردەیەکی باشتر بۆ ئەو فۆبیایانە دەبینرێن کە ڕۆژانە ئەزموون ناکرێن، وەک فۆبیای فڕین، بەهۆی سروشتی ئارامکەرەوەیان و مەترسی ئاڵودەبوون بە ماددەی هۆشبەر و کشانەوە دوای چارەسەری درێژخایەن. لەبەر ئەوەی ئەم دەرمانانە دەتوانن کاریگەری لەسەر کارکردنی زانستی و جەستەیی هەبێت، لەوانەیە قورس بێت بۆ کارکردن یان بەشداریکردن لە ئەرکەکانی وەک شۆفێریکردن. لە کاتێکدا ڕووبەڕووبوونەوەی ترسەکانت لەوانەیە ترسناک بێت، بەڵام لەگەڵ وەرگرتنی چارەسەر، فۆبیا دەتوانێت کۆنترۆڵ بکرێت و چارەسەر بکرێت. ئەگەر جەراسکۆفۆبیا ژیانی تێکدایت، قسە لەگەڵ پسپۆڕێکی تەندروستی دەروونی بکە. هەرچەندە زۆربەی فۆبیاکان دەستنیشان نەکراون چونکە خەڵک دەترسن لەوەی بگەنە دەرەوە و یارمەتی وەربگرن، بەڵام گرنگە لە کاتی هەستکردن بە ترسێکی زۆر بەرامبەر بە شتێکی دیاریکراو هەوڵی چارەسەرکردنی بدەیت و پەیوەندی بە پزیشکی پسپۆڕەوە بکەیت. - یەکێکی دیکە لەو ڕێگا چارەسەریانەی پزیشک بۆ چارەسەر فۆبیای وەک بەتەمەنبوون دیاریدەکات، ئەنجامدانی چالاکی وەرزشی وەک پاسکیلسواری، مەلەکردن و ڕاکردنە. لە کاتی ئەنجامدانی ئەم چالاکییانەدا کەسەکان دەتوانن ئارامتربن و هەست بە تەندروست باشی خۆیان بکەن.
