ناوه‌ڕۆك
ناساندن
دەستنیشان و چارەسەرکردنی خێرا لێدانی دڵ (بە ئینگلیزی: Diagnosis and treatment of fast heart beating "tachycardia، بە عەرەبی: تشخيص وعلاج سرعة ضربات القلب) پشکنینی جەستەیی تەواو و مێژووی پزیشکی و تاقیکردنەوە پێویستە بۆ دەستنیشانکردنی خێرا لێدانی دڵ.
بۆ دەستنیشانکردنی نەخۆشی خێرا لێدانی دڵ، کارمەندی چاودێری تەندروستی بە شێوەیەکی ئاسایی پشکنینی جەستەیی ئەنجام دەدات و پرسیار دەکات دەربارەی نیشانەکان، خووی تەندروستی و مێژووی پزیشکی.
پشکنینەکان
پشکنینەکان، لەوانە پشکنینی وێنەگرتنی دڵ، لەوانەیە ئەنجام بدرێن بۆ پشتڕاستکردنەوەی لێدانی خێرای دڵ بە شێوەیەکی نائاسایی و گەڕان بەدوای حاڵەتێکدا کە دەتوانێت ببێتە هۆی لێدانی ناڕێکی دڵ. پشکنینەکان بۆ دەستنیشانکردنی خێرا لێدانی دەکرێت ئەمانەی تێدابێت:
هێڵکاری لێدانی دڵ (Electrocardiogram): ئەم پشکنینە خێرا و بێ ئازارە پێوانەی چالاکی کارەبایی دڵ دەکات. لە ماوەی ECG، هەستەوەرەکان (ئەلیکترۆدەکان) بە سنگ و هەندێک جار بە قۆڵ و قاچەکان دەبەسترێن. کارمەندی چاودێری تەندروستی دەتوانێت بەدوای شێوازی ئاماژەدا بگەڕێت بۆ دیاریکردنی جۆری خیرا لێدانی دڵ و چۆنیەتی کێشەکانی دڵ کە دەکرێت بووبێتە هۆی لێدانی خێرای دڵ.
هەندێک لە ئامێرە تایبەتییەکان، وەک کاتژمێرە زیرەکەکان، چاودێری هێڵکاری لێدانی دڵ پێشکەش دەکەن. لە کارمەندی تەندروستی بپرسە ئەگەر ئەمە بژاردەیەکە بۆ تۆ یاخود نا.
چاودێری هۆڵتەر (Holter monitor): چاودێری تەندروستی دەکرێت پێشنیاری چاودێریکردنی لێدانی دڵ بکات لە ماڵەوە. ئەم ئامێرە دەتوانرێت بەکاربهێنرێت بۆ ماوەی ڕۆژێک یان زیاتر بۆ تۆمارکردنی چالاکی دڵ لە کاتی چالاکییەکانی ڕۆژانەدا.
چاودێری ڕووداو (Event monitor): ئەم ئامێرە گواستراوەی ECG دەبێت بۆ ماوەی سی ڕۆژ بەکاربهێنرێت یان تا ئەو کاتەی نیشانەکانی ناڕێکی لێدانی دڵ یان نیشانەکانی خێرا لێدانی دڵ دەبینرێت. بە شێوەیەکی ئاسایی دوگمەیەک دەکەیتەوە کاتێک نیشانەکان دەردەکەون.
سۆنەری دڵ (Echocardiogram): سۆنەری دڵ شەپۆلی دەنگ بەکاردەهێنێت بۆ دروستکردنی وێنەی جوڵاوی دڵ. دەتوانێت کێشەکانی ڕۆیشتنی خوێن و دەمەوانەکانی دڵ و ماسولکەکانی دڵ دیاری بکات.
تیشکی ئێکسی سینگ (Chest X-ray): تیشکی ئێکسی سنگ دەتوانێت دۆخی دڵ و سییەکان نیشان بدات.
وێنەگرتنی زرنگانەوەی موگناتیسی دڵ (Cardiac magnetic resonance imaging): ئێم ئاڕ ئای دڵ دەتوانێت وێنەی جوڵاو یان جوڵاو لە ڕۆیشتنی خوێن بەناو دڵدا دابین بکات. ئەم پشکنینە زۆربەی کات ئەنجام دەدرێت بۆ دیاریکردنی هۆکاری خێرا لێدانی دڵی سکۆڵەیی یان خێرا لێدانی دڵ بەهۆی ڕاتەکاندنی ماسولکەکانی دڵ.
چینە وێنەگرتنی کۆمپیوتەری یان تۆمۆگرافیای کۆمپیوتەری (Computerized tomography): CT scan چەندین وێنەی تیشکی ئێکس تێکەڵ دەکات بۆ پێشکەشکردنی دیمەنێکی وردتری بەشەکانی ناوچەکە کە لێکۆڵینەوەی لەسەر دەکرێت. سی تی سکانکردنی دڵ (CT) لەوانەیە ئەنجام بدرێت ئەگەر کارمەندی چاودێری تەندروستی بەدوای هۆکارێکدا بگەڕێت بۆ خێرا لێدانی دڵی سکۆڵەیی.
وێنەهێڵکاری کۆرۆنەری (Coronary angiogram): بۆ پشکنینی گیران و تەسکبوونەوەی بۆرییەکانی خوێن لە دڵدا بەکاردێت. ڕەنگی تایبەت و تیشکی ئێکس بەکاردەهێنێت بۆ نیشاندانی ناوەوەی خوێنبەرەکانی کۆرۆنەری. لەوانەیە هێڵکاری خوێنەرەکانی کۆرۆنەری ئەنجام بدرێت بۆ سەیرکردنی سەرچاوەی خوێنی دڵ لەو کەسانەی کە نەخۆشی دڵیان هەیە یان خێرا لێدانی لێدانی سکۆڵەییان هەیە.
پشکنین و نەخشەسازی کارەبایی و فیسیۆجی (Electrophysiological): ئەم پشکنینە، کە هەروەها پێی دەگوترێت لێکۆڵینەوەی ئی پی، لەوانەیە ئەنجام بدرێت بۆ پشتڕاستکردنەوەی دەستنیشانکردنی خێرا لێدانی دڵ یان بۆ دیاریکردنی ئەو شوێنە لە دڵدا کە نیشانە ناردنی هەڵە ڕوودەدات. لێکۆڵینەوەی ئی پی بە زۆری بەکاردێت بۆ دەستنیشانکردنی ناڕێکی لێدانی دڵ. کەمتر باوە، بەڵام دەکرێت بەکاربهێنرێت بۆ هەڵسەنگاندنی خێرا لێدانی دڵی گیرفانی. لەم پشکنینەدا، کارمەندێکی چاودێری تەندروستی بۆری تەنک و نەرم (کاثێتەر) کە بە ئەلیکترۆدەوەیە لە بۆرییەکانی خوێندا بۆ ناوچە جیاوازەکانی ناو دڵ تێدەپەڕێنێت. لە کات و شوێنێکدا ئەلیکترۆدەکان دەتوانن نەخشەی بڵاوبوونەوەی ئاماژە کارەباییەکان لە ناو دڵدا دیاری بکەن.
پشکنینی سترێس (Stress test): هەندێک لە جۆرەکانی خێرا لێدانی دڵ بەهۆی وەرزشکردنەوەن یان خراپتر دەبن بە وەرزشکردن. لە کاتی پشکنینی فشاری دەروونیدا، چالاکی دڵ بە شێوەیەکی ئاسایی چاودێری دەکرێت لە کاتی سواربوونی پاسکیلێکی جێگیر یان پیاسەکردن لەسەر ترێدمیل. پشکنینەکانی تری دڵ دەکرێت لەگەڵ پشکنینی فشاری دەروونی ئەنجام بدرێن. ئەگەر کێشەت هەیە لە وەرزشکردن، لەوانەیە دەرمانێک بدرێتێ بۆ هاندانی دڵ بە شێوەیەک کە هاوشێوەی وەرزشکردنە.
پشکنینی مێزی چەمانەوە (Tilt table test): ئەم پشکنینە هەندێک جار بەکاردێت بۆ یارمەتیدان بۆ باشتر تێگەیشتن لەوەی کە چۆن خێرا لێدانی دڵ بەشداری دەکات لە بێئاگابوون. لێدانی دڵ و پەستانی خوێن چاودێری دەکرێن کاتێک لەسەر مێزێک ڕاکشاون. پاشان لە ژێر چاودێرییەکی وریادا، مێزەکە لار دەکرێتەوە بۆ شوێنێک کە هاوشێوەی وەستانە. کارمەندی چاودێری تەندروستی چاودێری ئەوە دەکات کە چۆن دڵ و کۆئەندامی دەمار وەڵامی گۆڕانکارییەکانی شوێن دەدەنەوە.
چارەسەر
ئامانجەکانی چارەسەری خێرا لێدانی دڵ ئەوەیە کە لێدانی دڵی خێرا خاو بکرێتەوە کاتێک ڕوودەدات و ڕێگری لە ڕووداوەکانی داهاتوو بکرێت کە بەهۆی لێدانی خێرای دڵەوە دەکرێت ڕووبدەن.
ئەگەر حاڵەتێکی دیکەی پزیشکی ببێتە هۆی خێرا لێدانی دڵ، چارەسەرکردنی کێشەی بنچینەیی لەوانەیە خێرا لێدانی دڵ کەم بکاتەوە یان ڕێگری بکات لە ڕووداوەکانی لێدانی خێرای دڵ. لێدانی خێرای دڵ لەوانەیە خۆی تێپەڕێت بە تایبەت کاتێک هۆکارێکی پزیشکی نییە بۆ ڕوودانی بەڵکو لە ئەنجامی ڕاهێنان و سترێسێکی کاتییەوە دروستبووە. بەڵام هەندێک جار دەرمان یان چارەسەری پزیشکی تر پێویستە بۆ خاوکردنەوەی لێدانی دڵ.
چەند ڕێگایەک بۆ خاوکردنەوەی لێدانی خێرای دڵ بریتین لە:
پلانی ڕاهێنانی ڤاگال (Vagal maneuvers): ئەم پلانە بریتییە لە کۆکین، خۆ خوارکردنووە وەک ئەوەی جووڵەی ڕیخۆڵە هەبێت و دانانی پاکەتێکی سەهۆڵ لەسەر دەموچاو. کارمەندی چاودێری تەندروستی لەوانەیە داوات لێ بکات کە ئەم کردارە دیاریکراوانە ئەنجام بدەیت لە کاتی ڕوودانی لێدانی خێرای دڵ.
ئەم کردارانە کاریگەری لەسەر دەمارەکانی ڤاگوس (دەیەم کاسە دەمار) دەکەن، کە یارمەتی کۆنترۆڵکردنی لێدانی دڵ دەدات.
دەرمان: ئەگەر پلانی ڕاهێنانی ڤاگال لێدانی خێرای دڵ نەوەستێنێت، لەوانەیە دەرمان پێویست بێت بۆ گەڕاندنەوەی ئاسایی لێدانی دڵ.
نەشتەرکاری وەرگێڕانەوەی دڵ (Cardioversion): ئەم نەشتەرکارییە بە زۆری بە ناردنی شۆکی کارەبایی بۆ دڵ ئەنجام دەدرێت لە ڕێگەی هەستەوەرەکان (ئەلیکترۆدەکان) کە لەسەر سنگ دانراون. شۆکەکە کاریگەری لەسەر ئاماژە کارەباییەکانی دڵ دەکات و لێدانی دڵی ئاسایی دەگەڕێنێتەوە. نەشتەرکاری دڵ بە شێوەیەکی گشتی بەکاردێت کاتێک چاودێری فریاکەوتن پێویستە یان کاتێک پلانی ڕاهێنانی ڤاگال و دەرمان کار ناکات. هەروەها دەتوانرێت لەگەڵ چارەسەری دەرمان نەشتەرکاری دڵ بکرێت.
ڕێگریکردن لە ڕووداوەکانی لێدانی خێرای دڵ
چارەسەری خێرا لێدانی دڵ بریتییە لە گرتنەبەری هەنگاوەکان بۆ ڕێگریکردن لە لێدانی دڵ بە خێرایی. ئەمە لەوانەیە دەرمان، ئامێری چاندراو، یان نەشتەرکاری دڵ یان نەشتەرکارییەکانی تر لەخۆ بگرێت.
دەرمان: دەرمانەکان بۆ کۆنترۆڵکردنی لێدانی دڵ و گەڕاندنەوەی لێدانی دڵی ئاسایی بە شێوەیەکی ئاسایی بۆ زۆربەی ئەو کەسانەی کە خێرا لێدانی دڵیان هەیە دەنوسرێت.
دانانی کاثێتەر یان قەستەرەی دڵ (Catheter ablation): لەم پرۆسەیەدا، کارمەندی چاودێری تەندروستی یەک یان زیاتر بۆڕی تەنک و نەرم (کاثێتەر) لە ڕێگەی خوێنبەرەکەوە بە زۆری لە ڕیخۆڵەدا ڕەوانە دەکات و ڕێنماییان دەکات بەرەو دڵ. هەستەوەرەکان (ئەلیکترۆدەکان) لەسەر لووتکەی کاثێتەرەکە گەرمی یان وزەی سارد بەکاردەهێنن بۆ دروستکردنی برینێکی بچووک لە دڵدا بۆ ڕێگریکردن لە ئاماژە کارەباییە ناڕێکەکان و گەڕاندنەوەی لێدانی دڵی ئاسایی. زۆرجار کاتێک ئەنجام دەدرێت کە بوونی ئاماژەی زیادە بەرپرسیارە لە زیادبوونی لێدانی دڵ.
دانانی قەستەرەی دڵ پێویستی بە نەشتەرکاری نییە بۆ گەیشتن بە دڵ، بەڵام لەوانەیە لە هەمان کاتدا ئەنجام بدرێت وەک نەشتەرکارییەکانی تری دڵ.
هەنگاو دروستکەر (Pacemaker): ئامێرێکی بچووکە کە بە نەشتەرکاری لە ژێر پێستی سنگدا دادەنرێت. کاتێک ئامێرەکە هەست بە لێدانی ناڕێکی دڵ دەکات، لێدانی کارەبایی دەنێرێت کە یارمەتی دڵ دەدات بۆ دەستپێکردنەوەی لێدانی ڕاست.
ئامێری دڵ-دیفایبریلێتەر ICD (Implantable cardioverter-defibrillator): کارمەندی چاودێری تەندروستی لەوانەیە ئەم ئامێرە پێشنیار بکات ئەگەر کەسەکە لە مەترسییەکی زۆردا بێت بۆ گەشەکردنی خێرا لێدانی دڵی سکۆڵەیی یان خێرا لێدانی دڵ بەهۆی ڕاتەکاندی ماسولکەکانی سکۆڵەوە. ICD یەکەیەکی پاترییە کە لە ژێر پێستدا لە نزیک ئێسکی پێڵاو دەچێنرێت، هاوشێوەی ئامێری دڵ واتا هەنگاو دروستکەر. ئای سی دی بە بەردەوامی چاودێری لێدانی دڵ دەکات. ئەگەر ئامێرەکە لێدانی ناڕێکی دڵ بدۆزێتەوە، ئەوا شۆکی وزەی کەم یان بەرز دەنێرێت بۆ دووبارە ڕێکخستنەوەی لێدانی دڵ.
پرۆسەی تێکەڵە ڕێگایەک یاخود مەیز (Maze procedure): لەم نەشتەرکارییەدا، نەشتەرکار بڕینێکی بچووک دەکات لە نیوەی سەرەوەی دڵ (گوێچکەڵەکان) بۆ دروستکردنی شێوازێک یان (پێکداچوو) لە شانەی برین. نیشانە کارەباییەکانی دڵ ناتوانن بەناو ئەم شانە برینداربووەدا تێپەڕن، بەمەش ڕێگری دەکەن لە ناردنی نیشانە کارەباییەکان کە هۆکاری هەنێک لە جۆرەکانی خێرا لێدانی دڵە.
نەشتەرکاری: هەندێک جار نەشتەرکاری کراوەی دڵ لەوانەیە پێویست بێت بۆ تێکشکاندنی ڕێگای کارەبایی زیادە کە دەبێتە هۆی خێرا لێدانی. نەشتەرکاری بە زۆری تەنها کاتێک ئەنجام دەدرێت کە بژاردەکانی تری چارەسەر کار ناکەن یان کاتێک نەشتەرکاری پێویست بێت بۆ چارەسەرکردنی نەخۆشییەکی تری دڵ.
شێوازی ژیان و چارەسەری ماڵەوە
ئەگەر خێرا لێدانی دڵ یان هەر جۆرە نەخۆشییەکی دڵت هەیە، لەوانەیە کارمەندی چاودێری تەندروستی پێشنیاری ئەوە بکات کە شێوازی ژیانی تەندروست بۆ دڵ بگریتە بەر. بۆ ئەمەش ئەم هەنگاوانە جێبەجێ بکە:
- خواردنی خوانی تەندروست
- نەکێشانی جگەرە
- ئەنجامدانی ڕاهێنانی ئاسایی
- پاراستنی کێشێکی تەندروست
- سنووردارکردن یان دوورکەوتنەوە لە کحول
دەرمانی جێگرەوە
تەکنیکەکانی کەمکردنەوەی فشاری دەروونی وەک مێدیتەیشن و یۆگا لەوانەیە یارمەتیدەر بێت بۆ خاوکردنەوەی لێدانی دڵ و کەمکردنەوەی نیشانەکانی خێرا لێدانی دڵ.
ڕووبەڕووبوونەوە و پشتگیری
ئەگەر پلانت هەیە بۆ بەڕێوەبردنی حاڵەتەکانی لێدانی خێرای دڵ، لە کارمەندی تەندروستی بپرسە:
- چۆن لێدانی دڵت ڕێکدەخرێت و کام ڕێژەی لێدانی دڵ باشترینە بۆ تۆ؟
- کەی و چۆن پلانی ڕاهێنانی ڤاگال بەکارئەهێنیت و گونجاو دەبێت بۆی؟
- پێویستە چی کاتێک پەیوەندی بکەیت بە فریاگوزاری خێراوە؟
- پێویستە چی کاتێک پەیوەندی بکەیت بە پزیشکەوە؟
- هەروەها داواکردنی پشتیوانی لە خێزان و هاوڕێکان لەوانەیە یارمەتیدەر بێت بۆ کەمکردنەوەی فشاری دەروونی و باشتر بەڕێوەبردنی خێرا لێدانی دڵ
ئامادەکاری بۆ چاوپێکەوتنی پزیشکی
ئەگەر تۆ خێرا لێدانی دڵت هەیە، لەوانەیە ڕەوانە بکرێیت بۆ پزیشکێکی ڕاهێنراو لە نەخۆشییەکانی دڵ (پزیشکی دڵ). لەبەر ئەوەی کاتێکی باش هەیە بۆ گفتوگۆکردن، بیرۆکەیەکی باشە کە خۆت ئامادەبکەیت بۆ دانیشتنەکەت لەگەڵ پزیشک.
تۆ دەتوانی چی بکەیت
لیستێک دروست بکە بۆ ئەوەی بتوانیت هاوبەشی پێ بکەیت لەگەڵ پزیشک. لیستەکەت پێویستە ئەمانە لەخۆ بگرێت:
- هەر نیشانەیەک لەوانە هەتا ئەوانەی کە لەوانەیە پەیوەندییان بە دڵتەوە نەبێت.
- زانیاری کەسی سەرەکی، لەوانە هەر فشارێکی گەورە یان گۆڕانکارییەکانی ئەم دواییەی ژیان.
- هەموو ئەو دەرمانانەی کە دەیخۆیت و ژەمەکان لەوانە ڤیتامین و تەواوکەرەکان و دەرمانەکان کە بەبێ ڕەچەتە دەکڕدرێن.
- چەند پرسیارێک بۆ تەندروستیت
ئەو پرسیارانەی کە پێویستە لە پزیشکی بکەیت بریتین لە:
- هۆکاری لێدانی خێرای دڵ چییە؟
- چ جۆرە پشکنینێک پێویستە؟
- گونجاوترین چارەسەر چییە؟
- چ جۆرە مەترسییەک دروست دەکات؟
- چۆن چاودێری تەندروستی دڵ بکەین؟
- چەند جار پێویست بە چاوپێکەوتنی بەدواداچوون دەکات؟
- چۆن نەخۆشییەکانی دیکە ئەگەر هەبێت یان ئەو دەرمانانەی کە بەکاردەهێنرێت کاریگەری لەسەر کێشەی دڵ دەبێت؟
- ئایا پێویستە چالاکییەکان سنووردار بکرێن؟
- ئایا هیچ برۆشەرێک یان ماددەیەکی چاپکراوی تر هەیە کە بتوانرێت ببرێت بۆ ماڵەوە؟
- پزیشکەکە چی ماڵپەڕێک پێشنیار دەکات؟
جگە لەو پرسیارانەی کە ئامادەتکردووە بۆ پرسیارکردن لە دابینکەری چاودێری تەندروستی، دوودڵ مەبە لە کردنی پرسیاری زیاتر.
ئەو پرسیارانەی پێیویستە خۆت بۆ وڵامدانەوەیان ئامادە بکەیت، بریتین لە:
- کەی یەکەم جار هەستت کرد بە نیشانەکان؟
- چەند جار تووشی لێدانی خێرای دڵ دەبیتەوە؟
- کاتەکانی خێرا لێدانی دڵ چەنێک درێژەیان کێشا؟
- ئایا هیچ شتێک، وەک وەرزشکردن، فشاری دەروونی یان کافاین هەیە، وا دەردەکەوێت کە ڕووداوەکان خراپتر بکات؟
- ئایا هیچ کەسێک لە خێزانەکەت نەخۆشی دڵی هەیە یان مێژوویەکی ناڕێکی لێدانی دڵی هەیە یان هەیبووە؟
- ئایا هیچ کەسێک لە خێزانەکەت تووشی وەستانی دڵ بووە یان لەناکاو مردووە؟
- ئایا جگەرەکێشیت؟
- کحول یان کافاین بەکاردەهێنیت، لە ئەگەری بەکارتهێنان تا چ ڕادەیەک بەکاریاندەهێنیت؟
- ئایا دەرمانی هاندەر بەکاردەهێنیت؟
- ئایا چارەسەر وەردەگریت بۆ بەرزی پەستانی خوێن، بەرزی کۆلیسترۆڵ یان نەخۆشییەکانی تر کە لەوانەیە کاریگەری لەسەر تەندروستی دڵ هەبێت؟
