ناوه‌ڕۆك
ناساندن
گرنگی یاسا لە کۆمەڵگەدا (بە عەرەبی: أهمية القانون في المجتمع، بە ئینگلیزی: The importance of law in society)، بوونی یاسا ئامرازێکی سەرەکییە بۆ ڕێکخستنی هەر وڵات و کۆمەڵگەیەک، چونکە ناتوانرێت بەبێ بوونی یاسایی پابەندکەر و سزا بۆ سەرپێچیکارانی ڕێگری بکرێت لە ئاژاوەگێڕی و کێشە جۆراوجۆرەکانی کۆمەڵگە.
گرنگی یاسا لە کۆمەڵگەدا
١-دانانی ستاندارد و پاراستنی سیستم
یاسا ئەو پێوەرە سەرەتاییانە دیاری دەکات کە دەبێت پەیڕەوی لێبکرێت بۆ پاراستنی بەرژەوەندی گشتی، لە ڕێگەی ڕێنوێنییەکی ڕوون بۆ ڕەفتاری قبوڵکراو وەک کەمترین ئاست لە کۆمەڵگادا، بۆ نموونە بریندارکردنی جەستەیی کەسێک بەبێ پاساو بە پێشێلکاری و تاوان و دەستدرێژییەکی ئاشکرا دادەنرێت، کە یاسا ڕێگری لێکردووە، یاسا پەیوەندی بە دابینکردنی سیستمێکەوە هەیە کە پابەند بێت بە ڕێنماییەکانی کۆمەڵگا و ئایدیاڵەکان، بەردەوام بە پێی پێویستی هەموار دەکرێنەوە.
٢-یاسا ماف و ئازادییەکانی تاک دەپارێزێت و یارمەتیدەرە بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکییەکان:
گرنگی یاسا لەوەدایە کە ماف و ئازادی تاکەکەسی ئەندامانی کۆمەڵگا لە تاکەکانی تر و لە ڕێکخراوەکان و تەنانەت لە خودی حکوومەت دەپارێزێت، هەروەها ڕێگری دەکات لە دەرکردنی هەر یاسایەک کە ناکۆکی لەگەڵ مافی تاکدا هەبێت یان ئازادییەکەی سنووردار دەکات، بەڵام ئەمە ڕێگر نییە لە هەبوونی ئیستیسنا لە یاساکەدا، هەروەها چوارچێوەیەک و ڕێسای جێگیر بۆ یارمەتیدانی چارەسەرکردنی ناکۆکییەکانی نێوان تاکەکان، بە دروستکردنی سیستمێک کە بتوانن کەیس و ناکۆکییەکانیان پێشکەش بە لیژنەی بێلایەن وەک دادوەر یان دەستەی سوێندخواردن، کە ئەرکی لێکۆڵینەوەیە لە ڕاستییەکان و گەڕان بەدوای بەڵگەکاندا بۆ ئەوەی ڕاستییەکان ئاشکرا بکات، هەروەها بەدیلێکی یاسایی هەیە کە تاکەکان لە ڕێگەیانەوە کاردەکەن بۆ دۆزینەوەی چارەسەرێک، نەک بۆ باسکردنی بوونی دادگا لە هەموو ئاستەکاندا، لە ناوخۆییەوە تا فیدراڵی، بۆ بڕیاردان لەسەر ناکۆکییەکان بە هەموو جۆرەکانیانەوە.
٣-یاساکە بە ڕێسای ڕەفتار بۆ هاوڵاتیان دادەنرێت:
یاسا ڕێنمایی گونجاو بۆ ڕەفتاری هەموو هاوڵاتییان دادەنێت، بەمەبەستی پاراستنی دادپەروەری لە سێ دەسەڵاتەکەدا. لە کۆمەڵگادا بەبێ بوونی یاسا بە دڵنیاییەوە ئاژاوە زاڵ دەبێت، یاسای جەنگەڵ (مانەوەی بەهێزترینەکان) زاڵ دەبێت، تاک تەنها بۆ خۆی کاردەکات و چەندین ململانێی کۆمەڵایەتی نەک تەنها لە کۆمەڵگەیەکدا، بەڵکو لە کۆمەڵگە جیاوازەکانیشدا سەرهەڵدەدەن، یاسا دەبێت نەرم بێت بۆ گونجاندن لەگەڵ گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی و گۆڕانی سروشتی پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان.
٤-یاسا دادپەروەری و یەکسانی لە کۆمەڵگادا دەپارێزێت:
کۆمەڵگا پێویستی بە سیستەمێکی بنەڕەتی هەیە بۆ ئەوەی بەبێ ئاژاوە و هیچ کێشەیەک بە ئاسانی کار بکات، ئەمەش پێویستی بە دانانی هەندێک ڕێسا هەیە بۆ پاراستنی دادپەروەری و یەکسانی لە کۆمەڵگادا، بۆ ئەوەی ڕەگەزی مرۆڤایەتی بتوانێت پەنا بۆ دیالۆگ ببات، و بە ئارامی و بە شێوەیەکی مەدەنیانە قسە بکات بۆ ژیان بە هاوئاهەنگی لەگەڵ یەکتردا، لەبری ئەوەی پەنا بۆ شەڕ ببەن بەهۆی جیاوازی بیروباوەڕەکانەوە، ڕوونە کە مرۆڤایەتی هێشتا باجی جەنگی جیهانی یەکەم و دووەم دەدات لە سەدەی ڕابردوودا، جیاوازییەکان هەمیشە بوونیان دەبێت، هیچ تاکێک ناتوانرێت ناچار بکرێت شوێن ئەو شتانە بکەوێت کە باوەڕی پێی نییە، لە هەمووی گرنگتر یاسا فێری تاکەکان دەکات کە چۆن مامەڵە لەگەڵ یەکتردا بکەن، هەموو جیاوازییەکان لەخۆدەگرێت.
٥-یاسا ڕۆڵێکی گەورەی هەیە لە نوێگەری و گۆڕانکاری کۆمەڵایەتیدا:
ڕۆڵی یاسا لە نوێگەریی و گۆڕانی کۆمەڵایەتیدا لەم خاڵانەی خوارەوەدا ڕەنگ دەداتەوە:
- یاسا ئەرکی گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی لە ئەستۆ دەگرێت بە هەبوونی کاریگەری دەستبەجێ لەسەر کۆمەڵگا، وەک دەرکردنی یاسای پەروەردەی ناچاری وەک مافێک بۆ هەموو منداڵان.
- یاسا، وەک یاسایەکی بنەڕەتی، بە شێوەیەک کارلێک لەگەڵ دامەزراوە کۆمەڵایەتییە گەورەکان دەکات کە ڕاستەوخۆ پەیوەستە بە گۆڕانکاری کۆمەڵایەتییەوە.
- یاسا خۆی ڕۆڵی بریکاری نوێگەریی و گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی لە زۆر بابەتی تایبەتمەنددا دەگێڕێت، هەروەها هەندێک پراکتیزە ناڕەزایی وەک هاوسەرگیری منداڵی کەم تەمەن پووچەڵ دەکاتەوە.
- یاسا ئامرازێک یان ڕێکخراوێکی سەرکەوتووە کە ڕۆڵێکی کاریگەری هەیە لە بەدیهێنانی گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی بۆ میللەت لە هەر شوێنێکی سەر زەوی.
- یاساکە تیشک دەخاتە سەر ئەو کاریگەرییەی دەوروبەری گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی کە بە شێوەیەکی سەرەکی پەیوەندی بە تاکەکانی کۆمەڵگاوە هەیە، نموونەکانی بریتین لە نیگەرانی بۆ ئەوانەی لە بارودۆخێکی مەترسیداردا دەژین، و گرتنەبەری ڕێوشوێنی بەرگریکردن بۆ گروپە لاواز و بێ بەرگرییەکان.
٦-پاراستنی هاوڵاتیان و پێشخستنی چاکەی گشتی:
ئەرکی سەرەکی یاسا بەرگریکردنە لە ئەندامانی کۆمەڵگا لە بەرامبەر هێزە توندڕەوەکان، یان هەرکەسێک هەوڵی هێرشکردنە سەریان و زیانگەیاندنیان بدات، دادپەروەرانە دەتوانین بڵێین کە لە سەدەی بیستەمدا، لەگەڵ دامەزراندنی دادگای نێودەوڵەتیدا، ڕۆڵەکەی زۆر پەرەی سەندووە ڕۆڵی دادپەروەری و دادگاییکردنی نورنبێرگ و دادگاکانی دیکەش فراوانتر بووە، چیتر تەنیا لە لێپرسینەوە لە خەڵکدا سنووردار نییە، خەڵکی خراپەکار نەک هەر بەرپرسیارن لە کارەکانیان، بەڵکو شوێن بەرژەوەندییە کەسییەکانیان دەکەون بۆ ئەوەی دڵنیابن لەوەی کە هیچ مەبەستێکی خراپیان نییە، بۆ پاراستنی موڵک و ماڵی تایبەتی خۆیان ئەگەر ئەمە بەدەست نەهێنرێت، هەموو تاکێک لە کۆمەڵگادا هەوڵدەدات بەرژەوەندی خۆی بەدەستبهێنێت، تەنانەت لەسەر حیسابی ئەوانی دیکە و بەبێ هیچ خەمی ئاسایش و سەلامەتی خۆیان.
٧-یاسا ڕۆڵی هەیە لە پێشکەوتنی کۆمەڵگادا:
گۆڕانکاری لە کۆمەڵگاکاندا زۆر بە هێواشی و بە شێوەیەکی سروشتی ڕوودەدات، وەک مێژوو پێمان دەڵێت، ڕۆڵی بنەڕەتی کۆمەڵایەتی، بیروباوەڕی ئەخلاقی و کۆدەکانی ڕەفتار بە ئاسانی لە نەوەیەکەوە بۆ نەوەیەکی دیکە ناگوازرێتەوە ئەم خاڵێکی ئەرێنیە لە کۆمەڵگای ئەوروپیدا، بە پێچەوانەی ڕۆژهەڵاتی ئاسیا، وەک شتێکی نەرێنی دەیبینێت کە دەبێت بگۆڕدرێت و بەهۆی غەریزەی مرۆڤەوە، نەوەکان بە باوەڕبوون بەم بیروباوەڕانە شوێن یەکتر کەوتوون و لێرەدا ڕۆڵی یاسا دەکەوێتە دەستوەردان لە داب و نەریتە کۆمەڵایەتییەکان بۆ ئاراستەکردنی ڕەفتاری مرۆڤ بەپێی سیستەمی کۆمەڵایەتی باو، هەروەها بۆ دۆزینەوەی باشترین چارەسەر بۆ ئەو کێشانەی کە بەدەستیەوە دەناڵێنێت.
ئەنجام
ڕێساکان لە کۆمەڵگاکاندا لە ڕێگەی یاساوە جێبەجێ دەکرێن، کە ئامانج لێی پاراستنی هاووڵاتیان و تاکەکانە لە دەستدرێژی، زیانگەیاندن، یان هەر جۆرە خراپەکارییەک، هەروەها پارێزگاری لە ماف و ئازادییە تاکەکەسییەکانیان دەکات و یارمەتیدەرە بۆ چارەسەرکردنی ناکۆکی و ململانێکان و ڕەفتاری هاوڵاتیان کە لە ڕێگەیەوە دان بە یەکدیدا دەنێن، دیاریدکردنی ئەوەی ڕێگەپێدراوە و ئەوەی قەدەغەیە، هەروەها دامەزراندنی دادپەروەری و یەکسانی لە کۆمەڵگادا دەپارێزێت و هاووڵاتیان دەپارێزێت و ئاسایش و سەلامەتییان بۆ گەرەنتی دەکات، چاکەی گشتی بەرەوپێش دەبات بە چالاککردنی ناوخۆیی، ئۆرگانەکانی یاسایی نێودەوڵەتی یان جیهانی، و ڕۆڵێکی سەرەکی دەگێڕێت لە پێشکەوتنی کۆمەڵگادا بە دەستکاریکردنی ڕەفتارە هەڵەکانی مرۆڤ لە ژێر چەتری یاسادا، هەروەها ڕۆڵێکی سەرەکی لە گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی و نوێەگەریی لە چەند ئاستێکدا دەگێڕێت.
