پاکتاوکردنی کازاخییەکان لە یەکێتی سۆڤیەت

پێشەکی

پاکتاوکردنی کازاخییەکان، کە بە "قەحەتی گەورەی کازاخستان" یان "Asharshylyk" لە زمانی کازاخیدا ناسراوە، یەکێکە لە تراژیدیا هەرە گەورەکانی سەدەی بیستەم. ئەم ڕووداوە کە لە نێوان ساڵانی 1930 تا 1933 ڕوویدا، بووە هۆی مردنی نزیکەی 1.5 ملیۆن کەس، کە زۆربەیان کازاخی بوون. ئەم کارەساتە بەشێک بوو لە زنجیرەیەک سیاسەتی ئابووری و کۆمەڵایەتی کە لەلایەن حکومەتی سۆڤیەتەوە جێبەجێ کرا، کە ئامانجی گۆڕینی پێکهاتەی کۆمەڵایەتی و ئابووری کۆماری کازاخستان بوو.

پێشینەی مێژوویی

کازاخستان لە ساڵی 1920 وەک کۆماری خودموختار لە چوارچێوەی یەکێتی سۆڤیەتدا دامەزرا. پێش هاتنی دەسەڵاتی سۆڤیەت، زۆربەی کازاخییەکان ژیانێکی کۆچەرییان هەبوو و پشتیان بە ئاژەڵداری دەبەست. لە ساڵانی 1920کاندا، سۆڤیەت دەستی کرد بە جێبەجێکردنی سیاسەتی "نیشتەجێکردن"، کە ئامانجی گۆڕینی شێوازی ژیانی کۆچەری بۆ نیشتەجێ بوو. ئەم سیاسەتە سەرەتای گۆڕانکارییە قووڵەکان بوو کە دواتر بووە هۆی قەیرانی برسێتی.

سیاسەتەکانی سۆڤیەت و دەستپێکی قەیران

لە کۆتایی ساڵانی 1920 و سەرەتای 1930کان، حکومەتی سۆڤیەت بە سەرۆکایەتی جۆزێف ستالین، دەستی کرد بە جێبەجێکردنی سیاسەتی بە کۆمەڵگاکردنی کشتوکاڵ لە سەرتاسەری یەکێتی سۆڤیەت. ئەم سیاسەتە لە کازاخستان بە توندی جێبەجێ کرا. حکومەت داوای لە جوتیاران و ئاژەڵداران کرد کە زەوی و ئاژەڵەکانیان بخەنە ناو کێڵگە هاوبەشەکان (کۆڵخۆز). ئەم پرۆسەیە زۆر جار بە زۆر و توندوتیژی ئەنجام دەدرا. هاوکات، سیاسەتی "کولاکزدایی" (لەناوبردنی جوتیارە دەوڵەمەندەکان) جێبەجێ کرا کە بووە هۆی لەناوبردن یان دوورخستنەوەی بەشێکی گرنگ لە چینی بەرهەمهێنەری کشتوکاڵی.

چۆنیەتی پاکتاوکردنەکە

پرۆسەی پاکتاوکردن لە چەند قۆناغێک پێکهاتبوو:

١. بە زۆر نیشتەجێکردن: حکومەت بە زۆر خێڵە کۆچەرییەکانی ناچار کرد واز لە ژیانی کۆچەری بهێنن و لە گوندە دروستکراوەکاندا نیشتەجێ ببن. ئەمە بووە هۆی تێکچوونی شێوازی ژیان و سیستەمی بەرهەمهێنانی خۆراکی نەریتی.

٢. زەوتکردنی ئاژەڵ: بەشێکی زۆر لە مەڕ و ماڵاتی کازاخییەکان بە زۆر زەوت کرا و خرایە ناو کێڵگە هاوبەشەکان. ئەمە بووە هۆی لەدەستدانی سەرچاوەی سەرەکی خۆراک و داهاتی زۆربەی خێزانەکان.

٣. کۆکردنەوەی زۆرەملێی دانەوێڵە: حکومەت بڕێکی زۆر لە بەرهەمی کشتوکاڵی بە زۆر کۆدەکردەوە، کە زۆر جار لە توانای بەرهەمهێنانی ناوچەکە زیاتر بوو. ئەمە بووە هۆی کەمبوونەوەی خۆراک بۆ دانیشتوان.

٤. سنووردارکردنی جووڵە: حکومەت ڕێگری لە جووڵەی خەڵک دەکرد و نەیدەهێشت خەڵک بۆ گەڕان بەدوای خۆراکدا کۆچ بکەن.

٥. سەرکوتکردنی ناڕەزایەتییەکان: هەر جۆرە بەرهەڵستی یان ناڕەزایەتییەک بە توندی سەرکوت دەکرا.

هۆکارەکانی پاکتاوکردن

چەندین هۆکار لە پشت ئەم پاکتاوکردنەوە هەبوون:

١. ئایدیۆلۆژی: بیرۆکەی مارکسیستی-لینینیستی کە پێی وابوو دەبێت کۆمەڵگا بە زۆر بەرەو سۆشیالیزم ببرێت.

٢. پیشەسازیکردنی خێرا: حکومەتی سۆڤیەت پێویستی بە سەرچاوەی زۆر هەبوو بۆ پیشەسازیکردنی خێرا، کە بەشێکی لە ڕێگەی هەناردەکردنی دانەوێڵەوە دابین دەکرا.

٣. کۆنترۆڵکردنی کۆمەڵگا: حکومەت دەیویست کۆنترۆڵی تەواوی بەسەر هەموو لایەنەکانی ژیانی خەڵکدا هەبێت.

٤. لەناوبردنی کولتووری نەتەوەیی: بەشێک لە سیاسەتی سۆڤیەت بریتی بوو لە لاوازکردنی هەستی نەتەوەیی گەلانی ناو یەکێتی سۆڤیەت.

٥. ترسی یاخیبوون: حکومەت دەترسا کە کازاخییەکان ببنە هەڕەشە بۆ سەر دەسەڵاتی ناوەندی.

ئەنجامە مرۆیی و کۆمەڵایەتییەکان

١. مردنی بەکۆمەڵ: نزیکەی 1.5 ملیۆن کەس (نزیکەی 40% دانیشتوانی کازاخستان) لە برسان مردن یان بە هۆی نەخۆشی پەیوەندیدار بە برسێتییەوە گیانیان لەدەستدا.

٢. کۆچی بەکۆمەڵ: سەدان هەزار کەس هەوڵیان دا بۆ وڵاتانی دراوسێ کۆچ بکەن، کە زۆربەیان نەیانتوانی بگەڕێنەوە.

٣. لەناوچوونی کولتوور: بەشێکی زۆر لە کولتوور و نەریتی کۆچەری کازاخی لەناوچوو.

٤. گۆڕانی دیمۆگرافی: ڕێژەی کازاخییەکان لە کۆی دانیشتوانی کازاخستان بە شێوەیەکی بەرچاو کەمی کرد.

٥. تێکچوونی پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان: ستروکتوری کۆمەڵایەتی و خێزانی بە تەواوی تێکچوو.

کاریگەرییە درێژخایەنەکان

١. کەمبوونەوەی ژمارەی کازاخییەکان: تا چەندین دەیە دوای ئەم ڕووداوە، کازاخییەکان کەمینە بوون لە وڵاتی خۆیان.

٢. لەدەستدانی زانیاری و شارەزایی: بەشێکی زۆر لە زانیاری و شارەزایی پەیوەندیدار بە ژیانی کۆچەری و ئاژەڵداری لەناوچوو.

٣. تراوما و یادەوەری کۆمەڵایەتی: ئەم ڕووداوە وەک برینێکی قووڵ لە یادەوەری کۆمەڵایەتی کازاخییەکاندا ماوەتەوە.

٤. گۆڕانی سیستەمی بەرهەمهێنان: سیستەمی بەرهەمهێنانی خۆراک لە کازاخستان بە تەواوی گۆڕا و نەگەڕایەوە بۆ دۆخی پێشوو.

٥. کاریگەری لەسەر سیاسەتی نەتەوەیی: دوای سەربەخۆیی کازاخستان، ئەم ڕووداوە بووە بەشێکی گرنگ لە گوتاری نەتەوەیی و سیاسەتی ناسنامە.

ئەنجامگیری

پاکتاوکردنی کازاخییەکان لە ساڵانی 1930-1933 یەکێکە لە تاریکترین بەشەکانی مێژووی سەدەی بیستەم. ئەم ڕووداوە نموونەیەکی ڕوونە لەسەر ئەوەی کە چۆن سیاسەتی دەوڵەت دەتوانێت ببێتە هۆی کارەساتی مرۆیی. هەرچەندە بۆ ماوەیەکی درێژ ئەم ڕووداوە لە مێژووی فەرمیدا پشتگوێ خرابوو، بەڵام ئێستا وەک بەشێکی گرنگ لە مێژووی کازاخستان و یەکێتی سۆڤیەت دەبینرێت. لێکۆڵینەوە لەم ڕووداوە گرنگە نەک تەنها بۆ تێگەیشتن لە مێژوو، بەڵکو هەروەها بۆ دڵنیابوون لەوەی کە ئەم جۆرە کارەساتانە دووبارە نابنەوە.