ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
ماری کوری (٧ی نۆڤەمبەری ١٨٦٧ - ٤ی جولای ١٩٣٤) یەکێک بوو لە گەورەترین و کاریگەرترین زاناکانی سەدەی بیستەم. بە ڕەچەڵەک پۆڵۆنییە و ناوی لەدایکبوونی ماریا سکوودۆڤسکا بوو. کوری بە هۆی توێژینەوەکانی لە بواری تیشکدانەوە و دۆزینەوەی دوو توخمی کیمیایی نوێ (ڕادیۆم و پۆلۆنیۆم) ناوبانگی دەرکرد. ئەو یەکەم ژن بوو کە خەڵاتی نۆبڵی وەرگرت و تاکە کەسە کە دوو جار لە دوو بواری جیاوازدا (فیزیک و کیمیا) ئەم خەڵاتە بەرزەی بەدەست هێناوە.
منداڵی و فێربوون
ماری کوری لە ٧ی نۆڤەمبەری ١٨٦٧ لە شاری وارشۆی پۆڵەندا لەدایک بوو. باوکی مامۆستای فیزیک و بیرکاری بوو و دایکیشی بەڕێوەبەری قوتابخانە بوو. ماری لە تەمەنی منداڵییەوە خولیای زانست و فێربوون بوو. لەگەڵ ئەوەی کە ژیانی خێزانەکەیان زۆر ئاسان نەبوو و لە ژێر دەسەڵاتی ڕووسیادا بوون، بەڵام ماری توانی بە باشترین شێوە فێری زانست و زمان ببێت. ئەو لە تەمەنی ١٥ ساڵیدا بە پلەی یەکەم قوتابخانەی تەواو کرد.
ژیانی زانکۆ و کۆچکردن بۆ پاریس
لەو سەردەمەدا لە پۆڵەندا ڕێگە بە ژنان نەدەدرا لە زانکۆ بخوێنن، بۆیە ماری و خوشکەکەی بڕیاریان دا بۆ خوێندن بچن بۆ پاریس. ماری لە ساڵی ١٨٩١دا چووە زانکۆی سۆربۆن لە پاریس و لەوێ خوێندنی لە بواری فیزیک و بیرکاریدا دەست پێکرد. زۆر بە قورسی کاری دەکرد و دەیخوێند، زۆر جار تەنها بە نان و چا دەژیا، بەڵام توانی بە پلەی باش بڕوانامەی بەکالۆریۆسی فیزیک و بیرکاری بەدەست بهێنێت.
هاوسەرگیری و هاوکاری لەگەڵ پیێر کوری
لە ساڵی ١٨٩٤دا، ماری پیێر کوری ناسی کە فیزیکزانێکی فەرەنسی بوو. ئەوان لە ساڵی ١٨٩٥دا هاوسەرگیرییان کرد و بوونە هاوکاری یەکتر لە بواری توێژینەوە زانستییەکاندا. پیێر و ماری پێکەوە کاریان لەسەر تیشکدانەوە دەکرد و توانییان چەندین دۆزینەوەی گرنگ ئەنجام بدەن. هاوکاری نێوان ئەم دوو زانایە بووە هۆی پێشکەوتنی گەورە لە بواری فیزیک و کیمیادا.
دۆزینەوەی ڕادیۆم و پۆلۆنیۆم
یەکێک لە گرنگترین دەستکەوتەکانی ماری و پیێر کوری دۆزینەوەی دوو توخمی کیمیایی نوێ بوو: ڕادیۆم و پۆلۆنیۆم. لە ساڵی ١٨٩٨دا، ئەوان سەرەتا پۆلۆنیۆمیان دۆزییەوە و ناویان لێنا بە ناوی وڵاتی لەدایکبوونی ماری. دواتر لە هەمان ساڵدا ڕادیۆمیان دۆزییەوە. ئەم دۆزینەوانە شۆڕشێکی گەورەیان لە زانستدا دروست کرد و بوونە بنەمای توێژینەوەکان لەسەر تیشکدانەوەی ڕادیۆئەکتیڤ.
خەڵاتەکانی نۆبڵ و ناوبانگی جیهان
لە ساڵی ١٩٠٣دا، ماری کوری بە هاوبەشی لەگەڵ پیێر کوری و هێنری بێکرێل خەڵاتی نۆبڵی فیزیکیان وەرگرت بۆ توێژینەوەکانیان لەسەر تیشکدانەوە. دوای مردنی پیێر لە ساڵی ١٩٠٦دا، ماری درێژەی بە کارەکانی دا و لە ساڵی ١٩١١دا بۆ جاری دووەم خەڵاتی نۆبڵی وەرگرت، ئەمجارەیان لە بواری کیمیادا بۆ دۆزینەوەی ڕادیۆم و پۆلۆنیۆم. ئەم سەرکەوتنانە ماری کورییان کردە یەکێک لە بەناوبانگترین زاناکانی جیهان.
کاریگەری لەسەر زانست و کۆمەڵگ
کارەکانی ماری کوری کاریگەرییەکی زۆریان لەسەر زانست و کۆمەڵگا هەبوو. توێژینەوەکانی ئەو بوونە بنەمای پێشکەوتنەکان لە بواری فیزیکی ئەتۆمی و بەکارهێنانی تیشکی ڕادیۆئەکتیڤ لە پزیشکیدا. لە کاتی جەنگی جیهانی یەکەمدا، ماری کوری یەکەی تیشکدانەوەی گەڕۆکی دامەزراند بۆ یارمەتیدانی برینداران. هەروەها ئەو بووە نموونەیەکی بەرز بۆ ژنان لە بواری زانستدا و ڕێگای بۆ زۆر ژنی تر خۆش کرد تا لە بوارە زانستییەکاندا پێشکەوتن بەدەست بهێنن.
کۆتایی ژیان و میراتی زانستی
ماری کوری لە ٤ی جولای ١٩٣٤ لە تەمەنی ٦٦ ساڵیدا بەهۆی نەخۆشی لوکیمیا کۆچی دوایی کرد. پێدەچێت ئەم نەخۆشییە بەهۆی کارکردنی درێژخایەن لەگەڵ مادە تیشکدەرەکان پەرەی سەندبێت. میراتی زانستی ماری کوری تا ئێستاش بەردەوامە. کچەکەی، ئیرێن ژۆلیۆ-کوری، درێژەی بە کارەکانی دایکی دا و ئەویش خەڵاتی نۆبڵی کیمیای وەرگرت. ناوی ماری کوری لەسەر زۆر دامەزراوەی زانستی و خوێندنگا داندراوە و بووەتە نموونەیەک بۆ زاناکان و بەتایبەت ژنان لە بواری زانستدا.
بە کورتی، ماری کوری زانایەکی پێشەنگ بوو کە بە توێژینەوە و دۆزینەوە گرنگەکانی لە بواری تیشکدانەوە و ڕادیۆئەکتیڤیتیدا، کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر پێشکەوتنی زانست و تەکنەلۆژیا هەبوو. ئەو نەک تەنها وەک زانایەکی بلیمەت، بەڵکو وەک نموونەیەک بۆ ژنان لە بواری زانستدا یاد دەکرێتەوە.
