ناوه‌ڕۆك
پێناسە و مێژوو
نەشتەرگەری دڵ بریتییە لە کۆمەڵێک ڕێکاری پزیشکی کە بۆ چارەسەرکردنی نەخۆشی و کێشەکانی دڵ ئەنجام دەدرێن. ئەم جۆرە نەشتەرگەرییە یەکێکە لە گرنگترین و ئاڵۆزترین نەشتەرگەرییەکان لە بواری پزیشکیدا. مێژووی نەشتەرگەری دڵ دەگەڕێتەوە بۆ سەرەتای سەدەی بیستەم، کاتێک کە یەکەم هەوڵەکان بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی دڵ بە شێوەی نەشتەرگەری دەستیان پێکرد. لە ساڵی ١٩٥٣دا، یەکەم نەشتەرگەری دڵی کراوە ئەنجامدرا، کە وەرچەرخانێکی گەورە بوو لە بواری چارەسەرکردنی نەخۆشییەکانی دڵدا. لەو کاتەوە، پێشکەوتنی بەرچاو لە تەکنۆلۆژیا و تەکنیکەکانی نەشتەرگەریدا ڕوویداوە، کە بووەتە هۆی باشترکردنی ئەنجامەکان و کەمکردنەوەی مەترسییەکان.
جۆرەکانی نەشتەرگەری دڵ
نەشتەرگەری دڵ چەندین جۆری هەیە، کە هەر یەکێکیان بۆ چارەسەرکردنی کێشەیەکی دیاریکراوی دڵ بەکاردێت. یەکێک لە باوترین جۆرەکان، نەشتەرگەری دەورپێچی دەمارە خوێنبەرەکانی دڵە ناسراو بە دەماری تاجی (Coronary Artery Bypass Grafting - CABG)، کە تیایدا دەمارێکی خوێنبەری نوێ دەخرێتە جێی دەمارە گیراوەکان بۆ باشترکردنی خوێن گەیاندن بە ماسولکەی دڵ. جۆرێکی دیکەی گرنگ، گۆڕینی زمانەی دڵە (Heart Valve Replacement)، کە تیایدا دەریچەیەکی دڵی خراپبوو یان زیانلێکەوتوو دەگۆڕدرێت بە دەریچەیەکی دەستکرد یان بایۆلۆجی. هەروەها، چاککردنەوەی زمانەی دڵ (Heart Valve Repair) ڕێگایەکی دیکەیە بۆ چارەسەرکردنی کێشەکانی دەریچەی دڵ بەبێ گۆڕینی تەواوەتی. لە هەندێک حاڵەتدا، نەشتەرگەری چاککردنەوەی ئەنیۆریزمی ئەئۆرتا (Aortic Aneurysm Repair) پێویست دەبێت بۆ چارەسەرکردنی فراوانبوونی نائاسایی لە دەماری ئەئۆرتادا.
ئامادەکاری بۆ نەشتەرگەری
ئامادەکاری بۆ نەشتەرگەری دڵ پرۆسەیەکی گرنگ و هەستیارە. پێش نەشتەرگەری، نەخۆش دەبێت کۆمەڵێک پشکنین و تاقیکردنەوەی تەواو ئەنجام بدات، وەک تاقیکردنەوەی خوێن، وێنەی تیشکی سنگ، ئێکۆی دڵ (Echocardiogram)، و تاقیکردنەوەی جەهدی دڵ (Stress Test). ئەم پشکنینانە یارمەتی پزیشکەکان دەدەن بۆ هەڵسەنگاندنی باری تەندروستی گشتی نەخۆش و دۆخی دڵی. هەروەها، نەخۆش ڕێنمایی وەردەگرێت سەبارەت بە خۆراک، دەرمان، و چۆنیەتی ئامادەبوون بۆ نەشتەرگەری. لە زۆربەی حاڵەتەکاندا، نەخۆش پێویستە بۆ ماوەیەک پێش نەشتەرگەری لە خواردن و خواردنەوە بوەستێت. لە ڕۆژی نەشتەرگەریدا، نەخۆش دەگوازرێتەوە بۆ ژووری نەشتەرگەری و بێهۆشکەری گشتی وەردەگرێت.
ڕێکارەکانی نەشتەرگەری
لە کاتی نەشتەرگەری دڵدا، نەشتەرگەر سنگی نەخۆش دەکاتەوە بۆ گەیشتن بە دڵ. لە زۆربەی حاڵەتەکاندا، دڵ بۆ ماوەیەک دەوەستێنرێت و خوێنی لەش لە ڕێگەی ئامێری دڵ-سییەوە (Heart-Lung Machine) دەسوڕێتەوە. ئەم ئامێرە کاری دڵ و سییەکان دەگرێتە ئەستۆ لە کاتی نەشتەرگەریدا. پاشان، نەشتەرگەر دەست دەکات بە ئەنجامدانی ڕێکارە پێویستەکان، وەک دروستکردنی دەورپێچی دەمارە خوێنبەرەکان، گۆڕین یان چاککردنەوەی دەریچەکان، یان چارەسەرکردنی هەر کێشەیەکی دیکەی دڵ. دوای تەواوبوونی کارەکان، دڵ دووبارە دەخرێتەوە کار و سنگ دادەخرێتەوە. هەندێک جۆری نوێی نەشتەرگەری دڵ بە شێوەی (Minimally Invasive) ئەنجام دەدرێن، کە تیایاندا پێویست بە کردنەوەی تەواوی سنگ ناکات.
چاودێری دوای نەشتەرگەری
دوای نەشتەرگەری دڵ، نەخۆش بۆ ماوەیەک لە بەشی چاودێری چڕ (Intensive Care Unit - ICU) دەمێنێتەوە بۆ چاودێری وردی دۆخی تەندروستی. لەم قۆناغەدا، چاودێری بەردەوامی فشاری خوێن، لێدانی دڵ، و ئاستی ئۆکسجین لە خوێندا دەکرێت. هەروەها نەخۆش یارمەتی دەدرێت بۆ هەناسەدان و جووڵەکردن بە شێوەیەکی تەندروست. دوای چەند ڕۆژێک، نەخۆش دەگوازرێتەوە بۆ بەشی ئاسایی و دەست دەکات بە جووڵەی زیاتر و فێربوونی ڕاهێنانە سەرەتاییەکانی چاکبوونەوە. پێش بەجێهێشتنی نەخۆشخانە، نەخۆش ڕێنمایی تەواو وەردەگرێت سەبارەت بە چۆنیەتی چاودێریکردنی برینەکان، بەکارهێنانی دەرمانەکان، و ئەنجامدانی ڕاهێنانە جەستەییەکان.
مەترسی و ئاڵۆزییەکان
هەرچەندە نەشتەرگەری دڵ لە زۆربەی حاڵەتەکاندا سەرکەوتوو دەبێت، بەڵام وەک هەر نەشتەرگەرییەکی گەورە، ئەمیش مەترسی و ئاڵۆزی خۆی هەیە. لەوانە: خوێنبەربوون، هەوکردن، کێشەی هەناسەدان، ناڕێکی لێدانی دڵ (Arrhythmia)، و لە هەندێک حاڵەتی دەگمەندا جەڵتەی دڵ یان مێشک. هەروەها، هەندێک نەخۆش دوای نەشتەرگەری تووشی کێشەی دەروونی وەک خەمۆکی دەبن. بۆیە گرنگە کە نەخۆش پێش نەشتەرگەری ئاگاداری هەموو ئەم مەترسییانە بکرێتەوە و پلانی گونجاو دابنرێت بۆ کەمکردنەوە و بەڕێوەبردنیان.
داهاتووی نەشتەرگەری دڵ
داهاتووی نەشتەرگەری دڵ زۆر گەشە و بەردەوام لە پێشکەوتندایە. لێکۆڵینەوە و داهێنانی نوێ لە بواری تەکنۆلۆژیای پزیشکیدا دەبنە هۆی باشترکردنی ڕێکارەکان و کەمکردنەوەی مەترسییەکان. بۆ نموونە، بەکارهێنانی ڕۆبۆت لە نەشتەرگەری دڵدا (Robotic Heart Surgery) ڕۆژ لە دوای ڕۆژ پەرەی پێدەدرێت، کە دەبێتە هۆی ئەنجامدانی نەشتەرگەری بە شێوەیەکی وردتر و کەمتر داگیرکەرانە. هەروەها، پێشکەوتن لە بواری چارەسەری خانەی بنەڕەتی (Stem Cell Therapy) دەرفەتی نوێ دەڕەخسێنێت بۆ نۆژەنکردنەوەی شانەی دڵی زیانلێکەوتوو. لەگەڵ ئەمانەشدا، گرنگی زیاتر دەدرێت بە خۆپاراستن و چارەسەری پێشوەختە بۆ کەمکردنەوەی پێویستی بە نەشتەرگەری دڵ لە داهاتوودا.
