ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
بێتی فریدان Betty Friedan (1921-2006) یەکێکە لە گرنگترین و کاریگەرترین کەسایەتییەکانی بزووتنەوەی فێمێنیزمی سەدەی بیستەم. ئەو وەک نووسەر، چالاکوان و فێمێنیست توانی گۆڕانکارییەکی گەورە لە بیرکردنەوەی کۆمەڵگای ئەمریکی و جیهانی دروست بکات سەبارەت بە پێگەی ژن و مافەکانی.
ژیانی سەرەتای و پێگەیشتن
بێتی فریدان لە ساڵی ١٩٢١ لە پێرۆریا، ئیلینۆی لەدایک بوو. ناوی ڕاستەقینەی بێتی نەیمان بوو. لە بنەماڵەیەکی جوولەکەی ناوەڕاست بوو. باوکی خاوەنی دووکانێکی زێڕنگەری بووە و دایکی ژنێکی خوێندەوار بوور کە پێش هاوسەرگیری لە ڕۆژنامەیەک کاری دەکرد. ژیانی منداڵی و هەرزەکاری فریدان کاریگەرییەکی گەورەی هەبوو لەسەر بیروباوەڕەکانی لە داهاتوودا.
خوێندن و پەروەردە
فریدان لە قۆناغەکانی خوێندنی سەرەتایی و ناوەندی قوتابییەکی زۆر زیرەک بوو. دواتر لە زانکۆی سمیث خوێندی کە یەکێک بوو لە باشترین زانکۆکانی تایبەت بە کچان. لەوێ دەرکەوت کە خاوەن بیرێکی ڕەخنەگرانە و توانای نووسینی بەرزە. لە ساڵی ١٩٤٢دا بڕوانامەی بەکالۆریۆسی بە پلەی بەرز وەرگرت و کورسیەیەکی خوێندنیشی لە زانکۆی کالیفۆرنیا پێ بەخشرا.
بکاری ڕۆژنامەوانی و نووسین
دوای تەواوکردنی خوێندن، فریدان دەستی بە کاری ڕۆژنامەوانی کرد. لە سەرەتادا لە چەندین گۆڤار و باڵوکراوەی ڕادیکاڵی چەپدا کاری دەکرد. لەو سەردەمەدا، ئەو زیاتر لەسەر مافی کرێکاران و دادپەروەری کۆمەڵایەتی دەینووسی. لە ساڵی ١٩٤٧دا هاوسەرگیری لەگەڵ کارل فریدان کرد و بوو بە دایکی سێ منداڵ. ئەزموونی ژیانی وەک ژنێکی ماڵەوە بوو بە سەرچاوەی ئیلهام بۆ گرنگترین کتێبەکەی.
کتێبی "نهێنی ژنانە" و کاریگەرییەکانی
لە ساڵی ١٩٦٣دا، فریدان کتێبی "نهێنی ژنانە" (The Feminine Mystique) باڵوکردەوە کە وەرچەرخانێکی گەورە بوو لە بزووتنەوەی فێمێنیزمدا. لەم کتێبەدا، فریدان ڕەخنەی لە کۆمەڵگای ئەمریکی گرت کە ژنانی تەنها لە چوارچێوەی ماڵەوە و منداڵبوون و خزمەتکردنی مێرددا پێناسە دەکرد. ئەو باسی لە "کێشەیەک کە ناوی نییە" کرد، واتە ئەو نائارامی و نەخۆشی دەروونییەی کە ژنانی ماڵەوە هەستیان پێدەکرد بەهۆی نەبوونی دەرفەتی گەشەکردن و خۆسەلماندن لە دەرەوەی ماڵ.
دامەزراندنی ڕێکخراوی نیشتمانی ژنان
لە ساڵی ١٩٦٦دا، فریدان یەکێک بوو لە دامەزرێنەرانی ڕێکخراوی نیشتمانی ژنان (NOW - National Organization for Women). ئەم ڕێکخراوە بوو بە گەورەترین و کاریگەرترین ڕێکخراوی مافی ژنان لە ئەمریکا. ئامانجی سەرەکی ڕێکخراوەکە بریتی بوو لە بەدەستهێنانی یەکسانی تەواو بۆ ژنان لە هەموو بوارەکانی ژیاندا، لەوانە کار، پەروەردە، سیاسەت و یاسا.
کاریگەری لەسەر بزووتنەوەی فێمێنیزم
فریدان ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە شەپۆلی دووەمی فێمێنیزمدا. بیروباوەڕەکانی ئەو جیاواز بوون لە فێمێنیستە ڕادیکاڵەکان. ئەو پێی وابوو کە دەکرێت لە ڕێگەی گۆڕینی سیستەمی کۆمەڵایەتی و یاساییەوە یەکسانی بۆ ژنان بەدەست بهێنرێت. ئەو هەوڵی دەدا پردێک دروست بکات لە نێوان داواکارییە فێمێنیستییەکان و کۆمەڵگای باو.
میرات و بەجێماوەکانی
فریدان لە ساڵی ٢٠٠٦دا کۆچی دوایی کرد، بەڵام میراتە فیکری و کۆمەڵایەتییەکەی بەردەوام کاریگەری هەیە. کتێبەکانی، بەتایبەت "نهێنی ژنانە"، هێشتا دەخوێنرێنەوە و وەک دەقی سەرەکی لە خوێندنی فێمێنیزمدا بەکاردێن. ڕێکخراوی نیشتمانی ژنان کە ئەو دایمەزراند، هێشتا چالاکە و کار بۆ مافی ژنان دەکات.
ئەنجام
بێتی فریدان یەکێک بوو لەو کەسایەتییانەی کە شێوەی بیرکردنەوەی کۆمەڵگای سەبارەت بە ڕۆڵی ژنان گۆڕی. ئەو توانی لە ڕێگەی نووسین و چالاکی مەدەنییەوە دەنگی ملیۆنان ژن بگەیەنێت و یارمەتی بدات لە دروستکردنی بزووتنەوەیەکی بەهێز بۆ مافی ژنان. سەرەڕای ئەوەی کە هەندێک لە بیروباوەڕەکانی ئێستا کۆن بوون، بەڵام کاریگەری و گرنگی کارەکانی هێشتا بەردەوامە و وەک سەرچاوەیەکی گرنگ بۆ تێگەیشتن لە مێژووی بزووتنەوەی مافی ژنان دەمێنێتەوە.
سەرچاوەکان
63 بینین
