ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
جەنگی کەنداوی یەکەمی ساڵی ١٩٩١ بە یەکێک لە کارەساتبارترین ڕووداوەکانی مێژووی نوێی عێراق دادەنرێت، کە نەک تەنها لەڕووی سەربازییەوە شکستێکی گەورە بوو، بەڵکو لەڕووی دیپلۆماسی و نێودەوڵەتیشەوە نوقتەیەکی ڕەشی لە مێژووی وڵاتدا تۆمار کرد. دوای تێکشکانی سەربازی، کۆبوونەوەی سەفوان لە ٣ی ئازاری ١٩٩١ وەک وێستگەیەکی مێژوویی گرنگ دێتە ئەژمار کە تێیدا سەرکردایەتی عێراق بە ڕێبەرایەتی سەددام حوسێن بە شێوەیەکی بێوێنە و بێ بەرگری دەستبەرداری سەروەری و شکۆی نیشتمانی بوو.
پاشخانی مێژوویی کۆبوونەوەکانی سەفوان
کۆبوونەوەکانی سەفوان لە ٣-٤ی ئازاری ١٩٩١ لە خێوەتگەیەکی سەربازی لە نزیک سنووری عێراق-کوەیت ئەنجامدران، تەنها چەند ڕۆژێک دوای کۆتاییهاتنی ئۆپەراسیۆنی گەردەلوولی بیابان. ئەم کۆبوونەوەیە لە نێوان نوێنەرانی عێراق بە سەرۆکایەتی جەنەڕاڵ سولتان هاشم ئەحمەد و نوێنەرانی هاوپەیمانان بە سەرۆکایەتی جەنەڕاڵ نۆرمان شوارزکۆف بوو بۆ دانانی مەرجەکانی ئاگربەست.
لە ماوەی هەشت مانگی داگیرکردنی کوەیت (ئاب/ئۆگۆستی ١٩٩٠ - شوبات/فێبرایەری ١٩٩١)، سەددام حوسێن بە بەردەوامی هەڕەشەی "جەنگی دایک" و "گۆڕستانی ئەمریکییەکان"ی دەکرد. بەڵام لە کۆتاییدا، هێزەکانی عێراق لە ماوەی تەنها ١٠٠ کاتژمێردا شکستێکی گەورەیان خوارد و ناچار کران بە شێوەیەکی شەرمەزارانە لە کوەیت بکشێنەوە.
کۆبوونەوەی سەفوان کاتێک ئەنجامدرا کە:
- عێراق زیاتر لە ٨٠٪ی هێزە زرێپۆشەکانی لەدەست دابوو
- زیاتر لە ١٧٥ هەزار سەربازی عێراقی گیرابوون یان خۆیان ڕادەست کردبوو
- ژێرخانی سەربازی و مەدەنی بە شێوەیەکی بەرچاو تێکشکابوو
شرۆڤەی کۆبوونەوەکان
کۆبوونەوەکانی سەفوان بە یەکێک لە شەرمەزارترین وێستگەکانی دیپلۆماسی عێراقی دادەنرێت، چەند فاکتەری سەرەکی پیشاندەری ئەم ڕاستییەن:
نادیاری ستراتیژیەتی دانوستان
بەپێی بەڵگەنامە نهێنییەکان کە دواتر ئاشکرا بوون، سەددام حوسێن هیچ ستراتیژیەتێکی ڕوونی بۆ دانوستانەکان دانەنابوو. جەنەڕاڵەکانی عێراق بەبێ هیچ ئامادەکارییەکی پێشوەخت و بەبێ چوارچێوەیەکی دیاریکراو ناردرابوون، لە کاتێکدا نوێنەرانی هاوپەیمانان بە لیستێکی تەواو لە داخوازییەکان ئامادەبوون. لەبری ئەوەی سەددام هەندێک لە دیپلۆماتە بە ئەزموونەکانی عێراق بنێرێت، جەنەڕاڵێکی بێ ئەزموونی لە بواری دانوستانی نێودەوڵەتی نارد.
میحسین زاهر، وەزیری پێشووی دەرەوەی عێراق لە چاوپێکەوتنێکدا (٢٠٠٨) دەڵێت:
> "سەددام لە بنەڕەتدا گرنگی بە دانوستانەکان نەدەدا. ئەو وای دەزانی کە ئەمە تەنها کۆبوونەوەیەکی ڕووکەشە و هێشتا دەتوانێت ڕێبازی خۆی بگرێتەبەر. ئەو نوێنەرانی عێراقی بە ڕێنماییەکی سەرەتایی ناردبوو: 'قبوڵی هەموو مەرجەکان بکەن بۆ ئەوەی هاوپەیمانان بکشێنەوە'، بەبێ ئەوەی تێبگات کە ئەم هەنگاوە چەندە مێژوویی و چارەنووسسازە".
تەسلیمبوونی بێ بەرگری
بەپێی گێڕانەوەی جەنەڕاڵ شوارزکۆف لە بیرەوەرییەکانیدا (It Doesn't Take a Hero، ١٩٩٢)، نوێنەرانی عێراق بێمامەڵە و بێگفتوگۆ ڕەزامەندییان لەسەر هەموو مەرجە قورسەکانی هاوپەیمانان دەردەبڕی. ئەمەش پیشاندەری:
- نەبوونی متمانەبەخۆبوون لەلای سەرکردایەتی عێراق
- نەبوونی پلانی B یان هەر ئەڵتەرناتیڤێکی ستراتیژی
- لاوازی و نەزانینی یاسا و نەریتە نێودەوڵەتییەکانی دانوستان
جەنەڕاڵ توماس راینز، یەکێک لە بەشداربووانی کۆبوونەوەکە لە بیرەوەرییەکانیدا ئاماژە دەکات:
> "ئێمە تەواو سەرسام بووین لەوەی کە نوێنەرانی عێراق هیچ هەوڵێکیان نەدا بۆ مساوەمە لەسەر تەنانەت خاڵەکانی نێوانیش. ئەوان وەک ئامرازێکی بێگیان تەنها 'بەڵێ' یان دەوتەوە. بێگومان ئەم هەڵوێستە ڕەنگدانەوەی دۆخی دەروونی سەرکردایەتی عێراق و ترسی سەددام لە لەدەستدانی دەسەڵات بوو، نەک ترسی لەدەستدانی سەروەری نیشتمانی."
قبوڵکردنی مەرجە قورسەکان
لە کۆبوونەوەکانی سەفوان، سەددام لە ڕێگەی نوێنەرەکانیەوە ڕەزامەندی لەسەر مەرجەکانی هاوپەیمانان دەربڕی کە بریتی بوون لە:
- قەدەغەکردنی فڕینی فڕۆکەی عێراقی لە ناوچەکانی باکوور و باشووری وڵات
- قبوڵکردنی کشانەوەی هێزەکانی عێراق لە کوردستان و باشووری وڵات
- دانانی ناوچەی دژە-فڕین کە زیاتر لە ٦٠٪ی ئاسمانی عێراقی دەگرتەوە
- پابەندبوون بە سنووری نێودەوڵەتی لەگەڵ کوەیت بەبێ هیچ پێشمەرجێک
- ڕێگەدان بە دانانی هێزی چاودێری نێودەوڵەتی لە ناوچە جیاوازەکانی وڵات
- قبوڵکردنی دانانی سیستەمی چاودێری بەردەوام لەسەر چەکە کۆمەڵکوژییەکان
بە پێی ڕاپۆرتی نەتەوە یەکگرتوەکان (S/1995/1038)، ئەم مەرجانە زیاتر لە مەرجەکانی ئاگربەست بوون - ئەوان بە کردار گۆڕینی ستراکچەری سیاسی و ئەمنی عێراق بوون. هەڵسەنگاندنی دیپلۆماتە نێودەوڵەتییەکان پیشان دەدەن کە سەددام دەیتوانی لانیکەم لەسەر هەندێک خاڵ مساوەمە بکات، بەتایبەت لە بواری سیادەی هەرێمی.
دەستبەرداربوونی بەرژەوەندی نیشتمانی
لێکۆڵینەوەی وردی پاشخانی کۆبوونەوەکان پیشان دەدەن کە سەددام حوسێن فاکتەرە کەسییەکانی خستووەتە سەرووی بەرژەوەندییە نیشتمانییەکان. چەند بەڵگەیەکی گرنگ بۆ پشتگیری ئەم بۆچوونە:
پاراستنی دەسەڵاتی کەسی
لە ڕاپۆرتە نهێنییەکانی سی.ئای.ئەی (دیکلاسیفاید ٢٠١٥) هاتووە کە سەددام زیاتر نیگەرانی لەدەستدانی دەسەڵاتی کەسی خۆی بوو لەبری نیگەرانی چارەنووسی وڵات. لە کۆتاییەکانی شوباتی ١٩٩١، کاتێک هێزەکانی ئەمریکا نزیک بوونەوە لە بەغدا، سەددام هەوڵی دا چەکە قورسەکان و سوپا لە پایتەخت دوور بخاتەوە و زیاتر هێزەکانی حەرەسی کۆماری لە بەغدا چڕ بکاتەوە. ئەمەش پیشاندەری ئەوەیە کە پاراستنی تەختی دەسەڵات لە پێش پاراستنی خاکی نیشتمانی بوو.
عیزەت ئیبراهیم ئەلدوری، جێگری سەرۆکی ئەنجوومەنی سەرکردایەتی شۆڕش لە کۆبوونەوەیەکی نهێنی لەگەڵ سەرکردە سەربازییەکان لە ١ی ئازاری ١٩٩١ (بەپێی بەڵگەنامەکانی ڕژێمی پێشوو) وتی:
> "سەیدمان (سەددام) دەیەوێت دەستبەجێ کۆتایی بە شەڕ بهێنین لەبەر فاکتەرە ناوخۆییەکان. ناڕەزایی گەورە لە باشوور دەستیپێکردووە و ئەگەر ئاگربەست ڕانەگەیەندرێت، دۆخەکە لەدەستدەرچوون دەبێت. لە ڕاستیدا، پێویستە هەر مەرجێک قبوڵ بکەین بۆ پاراستنی ئاسایشی ناوخۆ".
دەرخستنی دووڕوویی ڕژێم
سەددام لە ماوەی ١٩٩٠-١٩٩١ خۆی وەک پاڵەوانی عەرەب و بەرخۆدان نیشان دەدا، بەڵام لە کۆبوونەوەکانی سەفوان ڕاستی کەسایەتی و دیدگای دەرکەوت. هیچ هەوڵێکی نەدا بۆ پاراستنی بەرژەوەندییە ستراتیژییەکانی وڵات.
لە کتێبی "ڕووخانی سەددام" (٢٠٠٦) نووسەر ئوسامە ئەلنەجەفی بەڵگە پێشکەش دەکات کە نیشان دەدەن سەددام لە هەمان ڕۆژی کۆبوونەوەکانی سەفوان (٣ی ئازار) لە کۆبوونەوەیەکی تایبەتدا وتویەتی: > "گرنگ نییە چی قبوڵ دەکەین، پاشان دەتوانین هەمووی هەڵوەشێنینەوە کاتێک ڕەوشەکە ئارام دەبێتەوە... ئەم کۆبوونەوەیە تەنها ڕووکەشییە. ئێستا با ئەوان بڕۆن، پاشان دەتوانین چی بوێت بیکەین". ئەم دووڕووییە پیشاندەری ئەوەیە کە سەددام نەک تەنها خیانەتی لە بەرژەوەندی گەلەکەی کرد، بەڵکوو لە نیەتیشیدا بوو خیانەت لە ڕێککەوتنێک بکات کە خۆی واژۆی کردبوو.
پشتگوێخستنی ئاگاداریە سەربازییەکان
بەڵگەنامەکانی وەزارەتی بەرگری عێراق کە دوای ٢٠٠٣ دۆزرانەوە، نیشان دەدەن کە کۆمەڵێک لە سەرکردە سەربازییەکان ڕاپۆرتیان داوە بە سەددام کە دەتوانن لانیکەم بەشێک لە داواکارییەکانی ئەمریکا ڕەت بکەنەوە. بەتایبەت جەنەڕاڵ ماهر عەبدولڕەشید پێشنیازی کردبوو کە پێویستە مەرجەکانی ناوچەی دژە-فڕین سنووردار بکرێن، بەڵام سەددام بە توندی ڕەتیکردەوە و نوسیویەتی:
> "ئەم ڕاپۆرتە لەژێر فشاری دەروونی نووسراوە. پێویستە ئێستا بەرەو کۆتایی بڕۆین و کاتمان نییە بۆ مساوەمە. مەرجەکان قبوڵ بکەن، پاشان کاتێک ئەوان دەڕۆن، دەتوانین شتەکان ڕاست بکەینەوە". ئەم وتەیە نەزانی و تێنەگەشتنی سەددام دەرئەخات لە هەمبەر ڕێککەوتنێکی ئاوا گەوەەدا
دەرئەنجامەکانی کۆبوونەوەکان
کۆبوونەوەکانی سەفوان دەرئەنجامی کارەساتباری بۆ عێراق بەدوای خۆیدا هێنا، کە بەشێکی زۆریان بەردەوامن تا ئێستا:
لەدەستدانی سەروەری هەرێمی
بەپێی ڕێککەوتنی سەفوان، عێراق ڕەزامەندی دەربڕی لەسەر:
- دابەشکردنی وڵات بۆ ناوچەی قەدەغەکراو بۆ فڕۆکەکانی عێراق لە سەرووی هێڵی ٣٦ و خوارووی هێڵی ٣٢
- دامەزراندنی کۆمیتەی ٦٦١ بۆ چاودێری چەکە کۆمەڵکوژییەکان
- قبوڵکردنی بنکەی سەربازی نێودەوڵەتی لە کەنداو
ئەم خاڵانە بە کردار کۆتاییان بە سەروەری تەواوی عێراق هێنا و بوون بە هۆی دابەشبوونی وڵات بۆ ناوچەی جیاواز کە هەر یەکە لەژێر کۆنترۆڵی جیاوازدا بوون.
گەمارۆی ئابووری و مرۆیی
ڕێککەوتنی سەفوان ڕێگەی بۆ قبوڵکردنی چوارچێوەی بڕیاری "نەوت بەرامبەر خۆراک" کردەوە کە هەرچەندە بە ناو بۆ یارمەتی خەڵکی عێراق بوو، بەڵام لە ڕاستیدا بووە هۆی:
- کەمبوونەوەی بەرچاوی داهاتی وڵات
- گەشەنەکردنی ژێرخانی ئابووری
- مردنی زیاتر لە ٥٠٠ هەزار منداڵی عێراقی بەهۆی کەمی دەرمان و پێداویستی پزیشکی
بەپێی ڕاپۆرتی یونیسێف لە ساڵی ١٩٩٩، گەمارۆکان بوونە هۆی "یەکێک لە قەیرانە مرۆییە گەورەکانی سەدەی بیستەم". سەددام دەیتوانی لە کۆبوونەوەکانی سەفواندا داوای چوارچێوەیەکی مرۆیی بۆ ئابڵوقەکان بکات، بەڵام هیچ هەوڵێکی نەدا بۆ پاراستنی سەلامەتی هاوڵاتیانی.
ناسەقامگیری سیاسی درێژخایەن
لاوازی سەرکردایەتی سەددام لە سەفوان پاشخانی ئەم ئەنجامانەی هەبوو:
- ڕاپەڕینەکانی کوردستان و باشووری عێراق لە ئازاری ١٩٩١
- چەسپاندنی فیدراڵیەتی کوردستان و جیابوونەوەی کردەیی کوردستان
- دروستبوونی ناوچەی "ناو-فڕین" لە باشوور کە بووە ناوەندی ناڕەزایی شیعەکان
- لاوازبوونی دەسەڵاتی ناوەندی و دروستبوونی جەمسەرە جیاوازەکانی هێز
لاوازیە کەسیەکانی سەددام لە بەڕێوەبردنی قەیران
توێژینەوەی پرۆفایلی سایکۆلۆژی سەددام حوسێن پیشان دەدات کە خەسڵەتە کەسییەکانی کاریگەری گەورەیان لەسەر دەرئەنجامی سەفوان هەبوو:
خەسڵەتی نارسیستی
د. جەرۆڵد پۆست، پسپۆڕی پرۆفایلی ئاساییشی نەتەوەیی ئەمریکا، لە شیکارێکدا بۆ کەسایەتی سەددام نووسیویەتی:
> "سەددام یەکێکە لە نارسیستە خەتەرناکترینەکانی مێژووی هاوچەرخ. ئەو ئامادەیە هەموو نیشتمانەکەی قوربانی بکات لە پێناو بەرژەوەندی و مانەوەی خۆی. کۆبوونەوەکانی سەفوان یەکێک لە ڕوونترین بەڵگەکانە کە پیشان دەدات چۆن ئامادەیە لە پێناو پاراستنی خۆی، وڵاتەکەی تەسلیم بکات".
نەبوونی دیدی ستراتیژی
سەددام حوسێن لە بەڕێوەبردنی قەیرانەکاندا زیاتر بە شێوەیەکی کاردانەوەیی و کورتخایەن مامەڵەی دەکرد:
- نەیتوانی پێشبینی دەرئەنجامە درێژخایەنەکانی ڕێککەوتنەکە بکات
- هیچ پلانێکی جێگرەوەی بۆ دوای کۆبوونەوەکان دانەنا
- بڕیارەکانی زیاتر لەسەر بنەمای هەڵچوون و کاردانەوەی خێرا بوون
بێمتمانەیی بە دەوروبەر
یەکێک لە خەسڵەتە سەرەکییەکانی سەددام بێمتمانەیی بەردەوام بوو بە دەوروبەرەکەی:
- ڕاوێژکارە شارەزاکانی پشتگوێ دەخست
- متمانەی تەنها بە کەسانی نزیکی خۆی هەبوو
- بڕیارە چارەنووسسازەکانی بە تەنیا دەدا
سەرچاوەکان
117 بینین
