نارنجۆک

ناساندن

نارنجۆک یان ڕوومانە (بە ئینگلیزی: Grenade، بە عەرەبی: قنبلة يدوية) چەکێکی تەقینەوەیە کە بە شێوەیەکی گشتی بە دەست فڕێ دەدرێت، دەکرێت لەڕێی تفەنگێک، یان تەڵەیەکیش دابنرێت و بتەقێنرێت. نارنجۆکێکی دەستی مۆدێرن بەگشتی پێکدێت لە بارگەی تەقینەوە ("پڕکەرەوە")، میکانیزمێکی تەقێنەر، هێرشبەرێکی ناوەوە بۆ دەستپێکردنی تەقینەوەکە، لەگەڵ شوێندەستێکی سەلامەتی کە بە پێنێکی کۆتەر بەستراوەتەوە. 

بەکارهێنەر پێش فڕێدانی پێنی سەلامەتی لادەبات، کاتێک نارنجۆکەکە دەستەکە بەجێدەهێڵێت لیڤەری سەلامەتی ئازاد دەبێت، ئەمەش ڕێگە بە هێرشبەرەکەی ناو نارنجۆکەکە دەدات کاتێکی دیاریکراوی هەبێت بۆ تەقینەوە و پرایمەرێک چالاک بکات کە فیوزێک دەکوژێنێتەوە (هەندێک جار پێی دەوترێت توخمی دواکەوتن)، کە دەسووتێت تا دەگاتە تەقینەوەکە و یەکەی تەقینەوە دەتەقێتەوە.

نارنجۆکەکان بە شێوەی بڵاوکردنەوەی پارچەکان (نارنجۆکی پارچەپارچەبوون-fragmentation grenades)، شەپۆلی تەزوو (نارنجۆکی بەرز تەقینەوە، دژە تانک و بێهۆشکەر)، ئایرۆسۆلی کیمیایی (نارنجۆکی دووکەڵ و گاز) یان ئاگر (نارنجۆکی سووتێنەر) کاردەکەن. نارنجۆکی پارچەبوون (frags) لە سوپا مۆدێرنەکاندا باوترین جۆری نارنجۆکە و زۆرینەی کات کە وشەی نارنجۆک بەکار دەهێنرێت مەبەست لێی ئەو جۆرەیە. 

مێژوو

نارنجۆکی سووتێنەری سەرەتایی لە ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانیی ڕۆژهەڵات (بیزەنتین)دا دەرکەوتن، زۆری نەخایاند دوای دەسەڵاتی لیۆی سێیەم (٧١٧-٧٤١). سەربازانی بیزەنتین فێر بوون ئاگری یۆنانی کە داهێنانێکی بیزەنتینییە لە سەدەی پێشوودا، دەتوانرێت نەک تەنها لەلایەن بڵێسە فڕێدەرەکانەوە فڕێ بدرێتە سەر دژمن، بەڵکوو دەتوانرێت لەڕێی پەرداخەکانی بەرد و سیرامیکەوە فڕێ بدرێت. دواتر دەفری شووشەیی بەکارهێنران. بەكارهێنانی ئەم جۆرە مووشەكە تەقینەوەیانە زۆری نەخایاند بۆ سوپا موسڵمانەكانی ڕۆژهەڵاتی نزیك تەشەنەی كرد و لەوێوە تا سەدەی دەیەم گەیشتە چین.

لە دەوروبەری وەرچەرخانی سەدەی بیستەمدا، بێکاریگەری جۆرەکانی نارنجۆکی دەستی بەردەست، لەگەڵ ئاستی مەترسییان بۆ بەکارهێنەر و سەختی کارکردنیان، بەو واتایە بوو کە تا دێت وەک پارچە ئامێری سەربازی بەسەرچوو سەیر دەکران. لە ساڵی ١٩٠٢ فەرمانگەی جەنگی بەریتانیا ڕایگەیاند کە نارنجۆکی دەستی بەسەرچووە و لە جەنگی مۆدێرندا جێگەیەکی نییە. بەڵام لە ماوەی دوو ساڵدا، دوای سەرکەوتنی نارنجۆکە نوێکراوەکان لە بارودۆخی شەڕی خەندەقەکانی جەنگی ڕووسیا و ژاپۆن، و ڕاپۆرتەکانی جەنەڕاڵ سێر ئایلمێر هالدان، چاودێرێکی بەریتانی بۆ ململانێکان، بە خێرایی هەڵسەنگاندنێک کرا و دەستەی تەقەمەنی ڕێنمایی کرا بۆ پەرەپێدانی نارنجۆکێکی دەستی پراکتیکی.

مارتن هێڵ کە بە دروستکەری نارنجۆکی تفەنگی هێڵز ناسراوە، لە ساڵی ١٩٠٦ نارنجۆکێکی دەستی مۆدێرنی دروستکرد بەڵام سەرکەوتوو نەبوو لە ڕازیکردنی سوپای بەریتانیا بۆ وەرگرتنی ئەو چەکە تا ساڵی ١٩١٣. ڕکابەری سەرەکی هێڵ، نیلس واڵتەرسن ئاسێن بوو کە لە ساڵی ١٩٠٦ لە نەرویج دیزاینەکەی داهێنا و لە ئینگلتەرا بە ناویەوە تۆمار کرا. ئاسێن كۆمپانیای ئاسنسكی گراناتكۆمپانی لە دانیمارك پێكهێنا، كە پێش جەنگی جیهانیی یەكەم نارنجۆكی دەستی بە ژمارەیەكی زۆر لە سەرانسەری ئەورووپا بەرهەمدەهێنا و هەناردەی دەكرد. لە بەبازاڕکردنی چەکەکەی بۆ فەڕەنسییەکان سەرکەوتوو بوو و لە ساڵی ١٩١٦ وەک شۆڕشگێڕی لەشکری شەرەفی فەڕەنسی بۆ داهێنانەکە دەستنیشانکرا.

یەکەم نارنجۆکی پارچەپارچەکردنی مۆدێرن بۆمبی میڵز (Mills bomb) بوو کە لە ساڵی ١٩١٥دا کەوتە بەردەستی سەربازانی هێڵی پێشەوەی بەریتانیا. ویلیام میڵز، دیزاینەری نارنجۆکی دەستی خەڵکی شاری سەندەرلاند، لە ساڵی ١٩١٥ لە کارگەی تەقەمەنی میڵز لە بیرمینگهام لە ئینگلتەرا بووە دروستکەری نارنجۆکی پارچەبوون و پەرەی پێدا و بەرهەمی "بۆمبی میڵز"ی دانا و بە ژمارە ٥ ناوی برد. کە وەک یەکەم "نارنجۆکی سەلامەت" ناو دەبرا. بۆمبی میڵز چەندین گۆڕانکاری بەسەردا هات. ژمارە ٢٣ جۆرێک بوو لە ژمارە ٥ کە بنەڕەتێکی چەقۆدار بوو و ڕێگەی دەدا لە تفەنگێکەوە بتەقێنرێت. دواتر لە ساڵی ١٩٣٢ ژمارە ٣٦ دروست کرا. نارنجۆکەکانی میڵز بۆ ١٥ مەتر زیانیان دەگەیاند و کەسی فڕێدەر دەبوایە زوو خۆی حەشار بدایە. بۆیە پاسەوانی ناوخۆی بەریتانیا ڕێنمایی دەکرا کە مەودای فڕێدانی نارنجۆکی ژمارە ٣٦ نزیکەی ٢٧ مەتر بێت لەگەڵ ڕووبەری مەترسی نزیکەی ٩١ مەتر.

نزیکەی ٧٥،٠٠٠،٠٠٠ نارنجۆک لە جەنگی جیهانی یەکەمدا دروستکراون، لە جەنگدا بەکارهێنراون و تا جەنگی جیهانیی دووەم لە بەکارهێناندا ماونەتەوە. سەرەتا نارنجۆکەکە فیوزێکی حەوت چرکەیی بۆ دانرابوو، بەڵام لە کاتی شەڕدا لە شەڕی فەرەنسا لە ساڵی ١٩٤٠دا، دەرکەوت ئەم ماوە زۆرە و دەکرێت دژمن بەهۆیەوە فریا بکەوێت و خۆی بشارێتەوە، یان نارنجۆکەکە فڕێ بدەنەوە، بۆیە دواکەوتنەکە کەمکرایەوە بۆ چوار چرکە. 

دواتر نارنجۆکی دارەکان دەرکەوتن، نارنجۆکە دارەکان دەستەیەکی درێژیان هەیە کە بە نارنجۆکەکەوە بەستراوەتەوە بە شێوەیەکی دروست، کە کاریگەری بۆ مەودای فڕێدانی درێژتر دابین دەکات و کێشێکی گەورەتری هەیە. زاراوەی "نارنجۆکی دار" بە شێوەیەکی باو پەیوەستە بە نارنجۆکی ئەڵمانی (Stielhandgranate) کە لە ساڵی ١٩١٥دا ناسێندرا و بە درێژایی جەنگی جیهانیی یەکەم پەرەی سەند. ئاگرکەرەوەی ئەم نارنجۆکە لەلایەن کەسی فڕێدەرەوە ئەنجام دەدرا؛ ئەم شێوازە لە وڵاتانی تردا نائاسایی بوو بەڵام بە شێوەیەکی بەرفراوان بۆ نارنجۆکەکانی ئەڵمانیا بەکاردەهێنرا.

ئەم دیزاینە سادەیە بە درێژایی جەنگی جیهانیی یەکەم و دووەم بەردەوام بوو لە پەرەسەندن، نارنجۆکی مۆدێل ٢٤ بوو بە یەکێک لە نارنجۆکە بچووکەکانی ئەڵمانیا کە بە ئاسانی ناسرا. نارنجۆکی ئەڵمانی مۆدێل ٤٣ وەشانێکی کەم نرخ بوو کە لە کۆتایی جەنگدا خرایە ڕوو. کۆمەڵێک لە نارنجۆکەکانی تری دار دروستکران، لەوانە نارنجۆکەکانی (RGD-33) و مۆدێل ١٩١٤ ڕووسی و بۆمبی چەسپاوی بەریتانی.

لە جەنگی جیهانیی دووەمدا شانشینی یەکگرتوو نارنجۆکی سووتێنەری بەکارهێنا کە لەسەر بنەمای فسفۆری سپی دروستکرابوو. یەکێک لە مۆدێلەکان کە نارنجۆکی تایبەتی سووتێنەری ژمارە ٧٦ بوو، بە شێوەیەکی سەرەکی وەک چەکێکی دژە تانک بۆ پاسەوانی ناوخۆ دەرچوو. بە ژمارەیەکی زۆر بەرهەم هات؛ تا مانگی ئابی ١٩٤١ زیاتر لە ٦،٠٠٠،٠٠٠ دانە بەرهەم بەرهەم هێنرابوو. ئەمریکا پێش جەنگ نارنجۆکی دەستی Mk 2ی پەرەپێدا، بەهۆی ڕووکارە بەرزونزمەکەیەوە ناسناوی "ئەناناس"ـی لێنرا. ئەم چەکە بە شێوەیەکی بەرفراوان لەلایەن G.Iـی ئەمریکییەوە بەکاردەهێنرا. بۆمبی میڵز وەک نارنجۆکی ستانداردی هێزە چەکدارەکانی بەریتانیا مایەوە و تا ساڵی ١٩٧٢ لە بەریتانیا دروستکرا و دواتر بە زنجیرەی L2 جێگەی گرتەوە.

نارنجۆکەکان

پارچەبوون (بەرگریکارانە)

نارنجۆکی پارچەپارچەکردن (Fragmentation) لە سوپاکاندا باو و ئاساییە. چەکێکن کە بۆ بڵاوکردنەوەی پارچەکان لە کاتی تەقینەوەدا دروستکراون، ئامانجیان زیانگەیاندنە بە ئامانجەکانی ناوەوەی جەستە بە تیژڕەوییەکی کوشندە. جەستەی نارنجۆکەکە بەگشتی لە ماددەیەکی دروستکراوی ڕەق یان پۆڵا دروستکراوە، کە هەندێک پارچەبوون وەک پارچەی ورد دابین دەکات، هەرچەندە لە نارنجۆکە مۆدێرنەکاندا زۆرجار ماتریکسی پارچەبوونێکی پێش دروستکراو بەکاردەهێنرێت. پارچە پارچەبوونی پێش دروستکراو لەوانەیە گۆشەیی، کوبۆید، وایەر یان وایەری چەقۆدار بێت. زۆربەی نارنجۆکەکانی پارچەبوون دژی مرۆڤ دروستکراون کە دوای ماوەیەکی کاتیی کەم یان لەکاتی پێداکێشان بە مرۆڤەکەدا بتەقنەوە. 

نارنجۆکی پارچەپارچەکردن دەتوانرێت بەسەر دوو جۆری سەرەکیدا دابەش بکرێت، بەرگری و هێرشبەری، یەکەمیان دیزاین کراون بۆ ئەوەی لە شوێنێکی داپۆشراوەوە بەکاربهێنرێن (بۆ نموونە لە خەندەقێکی درزدار یان لە پشت دیوارێکی گونجاوەوە) لە بەرانبەر شوێنێکی کراوە لە دەرەوە. لە کاتێکدا ئەم دووەمیان بۆ بەکارهێنانی سەربازە هێرشبەرەکانە و تیژڕەویی کاریگەری بچووکتریان هەیە.

بۆمبەکانی میڵز و جۆری F1ی فەڕەنسی/سۆڤیەتی نموونەی نارنجۆکی بەرگرین. جۆرەکانی V40ی هۆڵەندی و HG 85ی سویسری و MK3ی ئەمریکی نموونەی نارنجۆکی هێرشبەرن.

تەقینەوەی بەرز (هێرشکەر)

نارنجۆکی تەقینەوەی بەرز (High explosive (offensive)) یان تەزووی مێشک ئامێرێکی دژە کەسییە کە بۆ زیانگەیاندن، سەرسڕمان یان بە شێوەیەکی تر شۆککردنی ئامانجەکان بە شەپۆلی شۆکی پەستانی زۆر دروستکراوە. بە بەراورد لەگەڵ نارنجۆکەکانی پارچەپارچەکردن، نارنجۆکی تەقینەوەی بەرز بەزۆری کێش و قەبارەی زیاتری هەیە و کیسەکەی زۆر تەنکترە. ئەم نارنجۆکانە بەزۆری وەک چەکی هێرشبەر پۆلێن دەکرێن چونکە زیانەکانی کاریگەری زۆر کەمترە لەو مەودایەی کە دەتوانرێت فڕێ بدرێت، بەڵام هێزی تەقینەوەکەی باشتر دەبێت لەناو شوێنی داخراوتر وەک قەڵاکان یان بیناکان، کە زۆرجار بەرگریکارەکان لەوێدا دەمێننەوە و دژیان بەکار دەهێنرێت. نارنجۆکی Mk3A2ی ئەمریکی، مەودای بکوژ دژی قوربانییەکان بە ٢ مەتر لە شوێنە کراوەکاندا بڵاودەکرێتەوە، بەڵام ڕەنگە پارچەکان تاوەکوو ٢٠٠ مەتر بڵاوببنەوە.

هەروەها نارنجۆکی تەزوو وەک تەقینەوەی ژێر ئاو لە دەوری بەلەم و ئامانجەکانی ژێر ئاو بەکاردەهێنرێت؛ هەندێکیان وەک نارنجۆکی تەزووی ئەمریکی Mk40 بۆ بەکارهێنان لە دژی ژێردەریاییەکانی دژمن دروستکراون. تەقینەوەکانی ژێر ئاو ئامانجەکە دەکوژن یان بە شێوەیەکی تر بێتوانایان دەکەن بە دروستکردنی شەپۆلێکی شۆکی کوشندە لە ژێر ئاودا.

دژە تانک

دژەتانک (Anti-tank grenade) کۆمەڵێک نارنجۆکی دەست فڕێدراو بۆ بەکارهێنان لە دژی ئۆتۆمبێلە زرێپۆشە قورسەکان دیزاین کراون. نموونەیەکی سەرەتایی و جێی متمانە ئەم جۆرە بۆمبی چەسپاوی بەریتانی ساڵی ١٩٤٠ بوو، کە مەودای زۆر کورت بوو بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی کاریگەر بەکار بهێنرێت. دیزاینەکانی وەک Panzerwurfmine (L)ی ئەڵمانی و زنجیرە نارنجۆکەکانی سۆڤیەت RPG-43، RPG-40، RPG-6 و RKG-3 سەری جەنگی دژە تانکی بەرزی تەقینەوە (HEAT)یان بەکارهێناوە بۆ ئەوەی بە شێوەیەکی کاریگەر بچێتە ناو زرێپۆشی تانکەکەوە.

بەهۆی باشتربوونی زرێپۆشی ئۆتۆمبێلی مۆدێرن، نارنجۆکی دەستی دژە تانک نزیکە لە بەسەرچوون و مووشەکی سەرشان و ئاڕپیجی شوێنی گرتنەوە. بەڵام هێشتا بە سەرکەوتنێکی سنووردار لە دژی ئۆتۆمبێلە سووک زرێپۆشەکان دادەنرێن.

بێهۆشکەر

نارنجۆکی بێهۆشکەر (stun grenade) کە بە نارنجۆکی فلاش یان فلاشبانگ ناسراوە، چەکێکی ناکوشندەیە. یەکەم ئامێرەکانی وەک ئەمانە لە ساڵانی شەستەکاندا بە فەرمانی خزمەتگوزاری ئاسمانی تایبەتی بەریتانیا وەک نارنجۆکێکی سەرقاڵکەر دروستکراون. بە شێوەیەک دروست کراوە کە فلاشێکی کوێرکەرەوەی ڕووناکی و دەنگێکی بەرز بەرهەم بهێنێت بەبێ ئەوەی ببێتە هۆی برینداربوونی هەمیشەیی. ئەو فلاشەی کە بەرهەم دەهێنرێت بۆ ساتێک هەموو خانە هەستیارەکانی ڕووناکی لە چاودا چالاک دەکات، ئەمەش وا دەکات بینین بۆ ماوەی نزیکەی پێنج چرکە مەحاڵ بێت، تاوەکو چاو خۆی دەگەڕێنێتەوە بۆ دۆخی ئاسایی. ئەو تەقینەوە بەرزە دەبێتە هۆی لەدەستدانی بیستنی بۆ ماوەیەکی کاتی، هەروەها شلەی ناو گوێ تێکدەدات و دەبێتە هۆی لەدەستدانی هاوسەنگی.

ئەم نارنجۆکانە بۆ ئەوە دروستکراون کە کاریگەری شەڕی دژمنان بە شێوەیەکی کاتی بێلایەن بکەن بە سەرلێشێواندنی هەستەکانیان. تەقینەوەکە بەگشتی نابێتە هۆی برینداربوونی شێوە پارچەپارچەبوون، بەڵام دەتوانێت سووتێنەر بێت. تەقینەوەی تەزووی تەقینەوەکە دەتوانێت بریندارکەر بێت و ئەو گەرمییەی کە دروست دەبێت دەتوانێت ماددە سووتێنەرەکانی وەک سووتەمەنی گڕ تێبەربدات. 

پێکهاتەی نارنجۆکی بێهۆشکەر پێکدێت لە نزیکەی 4.5 گم لە تێکەڵەیەکی کانزا-ئۆکسێنەری ئاگرکوژێنەوە لە مەگنیسیۆم یان ئەلەمنیۆم و ئۆکسێنەرێکی وەک ئەمۆنیۆم پەرکلۆرات یان پۆتاسیۆم پەرکلۆرات.

ستینگ

نارنجۆکی ستینگ (Sting grenades) کە بە نارنجۆکی ستینگبۆڵ یان نارنجۆکی تۆپی ستینگ ناسراوە، نارنجۆکی بێهۆشکەرە کە لەسەر بنەمای دیزاینی نارنجۆکی پارچەپارچەکردن دروستکراوە. لەبری ئەوەی کەیسێکی کانزا بەکاربهێنرێت بۆ بەرهەمهێنانی پارچەپارچەبوون، لە لاستیکێکی ڕەق دروست دەکرێن و بە نزیکەی ١٠٠ تۆپی لاستیک یان پلاستیکی پڕ دەکرێنەوە. لە کاتی تەقینەوەدا، ئەم تۆپانە، و پارچەکانی کەیسی لاستیکەکە بەرەو دەرەوە بە هەموو ئاڕاستەکان دەتەقنەوە و لەکاتی پێداکێشانیان بە ڕوویەکدا دووبارە دەجووڵێن نەک بڕۆنە ناوەوەی تەنەکە.

مەبەست لێی ئەوەیە کەسی ئامانجدار تەنیا زنجیرەیەک لێدانی ئازاربەخشی پێ بگات بەبێ ئەوەی برینێکی سەختی هەبێت. هەندێک جۆر باری سوودبەخشی زیادەیان لە گازی CS هەیە. ئەم نارنجۆکە لەبەرئەوەی ناتوانێت بۆ ماوەیەکی زۆر، یان بە شێوەیەکی کاریگەر کەسێک بێتوانا بکات بۆیە مەترسیدارە گەر بەرانبەر کەسی چەکدار بەکار بهێنرێت. لەوانەشە هەندێک جار ببنە هۆی برینداربوونی جەستەیی سەخت، بەتایبەتی پارچە لاستیکەکانی ناو کەیسەکە. لە جیهاندا زیاتر لە ٨٨ کەس چاو و دەستیان لەدەستداوە بەهۆی تەقینەوەی ئەم نارنجۆکەوە.

کیمیایی و گازی

نارنجۆکە کیمیایی و گازییەکان، گازێک دەسووتێنن یان دەریدەدەن لەجێی ئەوەی خۆیان بتەقنەوە.

نارنجۆکی دوکەڵ (Smoke grenades) وەک ئامێری ئاماژەدانی زەوی بۆ زەوی یان زەوی بۆ هەوا و وەک ئامێری نیشاندانی ناوچەی ئامانج یان نیشتنەوە بەکاردەهێنرێت. ئەم جۆرە جەستەیەکی ڕەقی هەیە و سەرەوە و خوارەوەی کونی تێدایە کە گازەکەی لێ دێتە دەرەوە. دوو جۆری سەرەکی هەیە، یەکێکیان دوکەڵی ڕەنگاوڕەنگ بەرهەم دەهێنێت بۆ ئاماژەدان، ئەوی تریان بۆ پشکنینی دوکەڵ بەکاردێت. لە نارنجۆکی دوکەڵی ڕەنگاوڕەنگدا، پڕکەرەوەکە لە ٢٥٠ بۆ ٣٥٠ گم (٨.٨ بۆ ١٢.٣ ئۆنس) تێکەڵەی دوکەڵی ڕەنگاوڕەنگ پێکدێت (زۆربەی کلۆراتی پۆتاسیۆم و لاکتۆز و بۆیاخێک). بەڵام نارنجۆکی دوکەڵی پشکنین بەزۆری تێکەڵەی دوکەڵی HC (هێکساکلۆرۆئیتان/زینک) یان TA (ترشی تێرێفتالیک) و فسفۆری سپی (WP) و فسفۆری سوور (RP) لەخۆدەگرێت.

دوکەڵی HC ترشی هایدرۆکلۆریکی تێدایە و زیانی هەیە بۆ هەناسەدان. ئەم نارنجۆکانە دەتوانن ئەوەندە گەرم بن کە پێستی نەپارێزراو بسووتێنن، بەتایبەتی نارنجۆکەکانی جۆری فسفۆر. 

نارنجۆکی گازی فرمێسکڕێژ (Tear gas grenades) لە شێوە و کارکردندا هاوشێوەی نارنجۆکی دوکەڵییە. لە نارنجۆکەکانی گازی فرمێسکڕێژدا، پڕکەرەوەکە بەگشتی ٨٠ بۆ ١٢٠ گم (٢,٨ بۆ ٤,٢ ئۆنس) گازی CSـە لەگەڵ پێکهاتەیەکی ئاگرکوژێنەوە کە دەسووتێت بۆ دروستکردنی ئایرۆسۆلێک لە دوکەڵی پڕ لە CS. ئەمەش دەبێتە هۆی خورانی لەڕادەبەدەری چاوەکان و ئەگەریش هەناسە بدرێت، بۆ لووت و قوڕگ. ناوبەناو لەبری CS غازی CR بەکاردەهێنرێت. 

نارنجۆکە سووتێنەرەکان (Incendiary grenades) بە ڕێگەی کارلێکی کیمیایی گەرمییەکی توند بەرهەم دەهێنن. "ئاگری یۆنانی" سەدەی حەوتەم کە بۆ یەکەمجار لەلایەن ئیمپراتۆریەتی بیزەنتین بەکارهێنرا، بە سەرەتاییترین شێوەی نارنجۆکی سووتێنەر هەژمار دەکرێت. زۆرجار جەستەی نارنجۆکە سووتێنەرە مۆدێرنەکان لە ڕووکەشدا هاوشێوەی جەستەی نارنجۆکی دوکەڵییە، هەرچەندە بەگشتی لە قەبارەدا بچووکترە. تانکییەکەی دەتوانێت ماددە کیمیاییە جۆراوجۆرەکان بێت و باوترینیان فسفۆری سپییە، بەڵام فۆسفۆری سووریش لەبەر کۆمەڵێک هۆکار بەکاردەهێنرێت، کەمترینیان لەبەرئەوەی جێگیرترە و پێویستی بە ئاگرکردنەوە هەیە، ئەمەش وایکردووە ببێتە بژاردەیەکی سەلامەتتر بۆ ئەو سەربازانەی کە بەکاریدەهێنن.

کۆکتێلی مۆلۆتۆڤ (Molotov cocktail) نارنجۆکێکی سووتێنەرە کە بە شووشەیەکی شووشەیی دروست دەکرێت کە بە شێوەیەکی گشتی پڕکراوە لە بەنزین (بەنزین)، هەرچەندە هەندێک جار شلە یان تێکەڵەیەکی دیکەی سووتێنەر بەکاردەهێنرێت. کۆکتێلی مۆلۆتۆڤ بەهۆی شریتێکی قوماشی سووتاو یان پەڕۆیەکەوە کە لە دەمی شووشەکەدا دانراوە کاتێک بە ئامانجەکەی دەشکێت کە ناوچەیەکی بچووک ئاگر دەکاتەوە. کۆکتێلی مۆلۆتۆڤ لە کاتی لەشکرکێشیی سۆڤیەت بۆ سەر فینلەندا لە ساڵی ١٩٣٩ (جەنگی زستان) لەلایەن سەربازانی فینلاندەوە ناوی لێنرا، ئەمەش بەهۆی ناوی وەزیری دەرەوەی پێشووی سۆڤیەت ڤیاچێسلاڤ مۆلۆتۆڤ کە بە بەرپرسی جەنگەکەیان دەزانی. 

مەشق

نارنجۆکی مەشقکردن لە مامەڵەکردن و کارکردندا هاوشێوەی نارنجۆکە دەستیەکانی ترە، تەنها ئەوە نەبێت کە تەنها دەنگێکی بەرزی پۆپکردن و پفێکی دوکەڵ لە کاتی تەقینەوەدا بەرهەم دەهێنن. دەتوانرێت جەستەی نارنجۆکەکە دووبارە بەکاربهێنرێتەوە. جۆرێکی تر نارنجۆکی مەشقی فڕێدان هەیە کە بە تەواوی بێهێزە و زۆرجار یەکجار فڕێ دەدرێت. بەکاردێت بۆ ئەوەی هەست بە کێش و شێوەی نارنجۆکی ڕاستەقینە بکرێت لەلایەن سەربازەکانەوە، هەروەها لەگەڵ شێوە و بەکارهێنانی نارنجۆک ڕابێن و بتوانن بە باشی ئامانجەکانیان بپێکن. 

بەرهەمهێنەران

بەرهەمهێنەرانی مۆدێرن بۆ نارنجۆکی دەستی بریتین لە:

• ئاژانسی پیشەسازی بەرگری (ئیتاڵیا)
• دیهل (ئەڵمانیا)
• مێکار (بەلجیکا)
• ڕینمیتاڵ (ئەڵمانیا)
• ڕواگ (سویسرا)
• نامۆ (نەرویج)
• ئینستالازا (ئیسپانیا)
• پیشەسازی سۆلار (هیندستان)
• MKEK (تورکیا)

سەرچاوەکان

1. "Archived copy". Archived from the original on 2012-09-26. Retrieved 2012-07-21.
2. "grenade (n.)". Online Etymology Dictionary. Retrieved 2017-01-05.
3. "Joint Intermediate Force Capabilities Office > Current Intermediate Force Capabilities > Stingball Grenade". jnlwp.defense.gov.
4. "M67 Fragmentation Hand Grenade". Federation of American Scientists. Retrieved 2017-01-05.
5. "US Army builds 'ambidextrous' grenade". BBC News. 20 September 2016. Retrieved 20 September 2016.
6. Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Grenade" . Encyclopædia Britannica. Vol. 12 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 578.
7. Derk Bodde (1987). Chinese Ideas About Nature and Society: Studies in Honour of Derk Bodde. Hong Kong University Press. p. 300. ISBN 978-962-209-188-7. Retrieved 15 February 2013.
8. Dockery 1997, p. 188.
9. grenade | military technology. Britannica. Retrieved 2017-01-05.
10. Harold Miles Tanner (30 March 2009). China: A History. Hackett Publishing. p. 204. ISBN 978-0-87220-915-2. First known illustration of a fire lance and a grenade
11. Joseph Needham: Science and civilization in China: Vol. 5; Part 6: Chemistry and chemical technology; Military technology: missiles and sieges, Cambridge University Press 1994, ISBN 0-521-32727-X
12. Needham, Volume 5, 264.
13. Needham, Volume 5, Part 7, 179.
14. Oppert, Gustav Salomon; Vaiśaṃpāyana. Nītiprakāśikā; Śukra. Śukranīti; Weber, Albrecht (1880). On the weapons, army organisation, and political maxims of the ancient Hindus, with special reference to gunpowder and firearms. Oxford University. Madras, Higginbotham.
15. Robert James Forbes: "Studies in Ancient Technology," Leiden 1993, ISBN 978-90-04-00621-8, p. 107
16. Schogol, Jeff (October 20, 2009). "MRAPs modified to deflect RKG-3 anti-tank grenades". Stars and Stripes. Archived from the original on February 18, 2018. Retrieved September 15, 2015.