ناوه‌ڕۆك
ناساندن
پشکنینی کالپڕۆتێکتینی پیسایی (بە ئینگلیزی: Fecal calprotectin test، بە عەرەبی: اختبار كالبروتيكتين البرازي،) کالپرۆتێکتین پڕۆتینێکە کە لەلایەن جۆرێک لە خڕۆکە سپییەکانەوە دەردەچێت کە پێی دەوترێت خڕۆکە سپییە هاوتاکان یان نیوترۆفیل. کاتێک هەوکردن هەیە لە ڕێڕەوی ڕیخۆڵەی گەدە، خڕۆکە سپییە هاوتاکان دەگوازرێنەوە بۆ ناوچەکە و کالپرۆتێکتین دەردەکەن، کە ئەمەش دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی ئاستییان لە پیساییا. ئەم پشکنینەی ئاستی کالپرۆتێکتین لە پیسایی پێوانە دەکات وەک ڕێگایەک بۆ دۆزینەوەی هەوکردنی ڕیخۆڵە.
هەوکردنی ڕیخۆڵە پەیوەندی هەیە بە نەخۆشی هەوکردنی ڕیخۆڵە (IBD) و لەگەڵ هەندێک هەوکردنی بەکتریایی ڕێڕەوی هەرس، بەڵام پەیوەندی نییە بە زۆر نەخۆشی تر کە کاریگەری لەسەر کرداری ڕیخۆڵە هەیە و نیشانەی هاوشێوە دروست دەکات. پڕۆتینی کالپرۆتێکتین دەتوانرێت بەکاربهێنرێت بۆ یارمەتیدان لە جیاکردنەوەی هەوکردن و حاڵەتی نەخۆشی ناهەوکردنی.
نەخۆشی هەوکردنی ڕیخۆڵە IBD کۆمەڵێک نەخۆشی درێژخایەنە کە بە شانەی گڕگرتوو و زیان پێگەیشتوو لە ڕێڕەوی ڕیخۆڵەدا ناسراون. هۆکاری IBD نەزانراوە بەڵام ئەم نەخۆشییانە بەهۆی پرۆسەیەکی بەرگری خۆیییەوەن کە بەهۆی پێشبینی بۆماوەییەوە دروست بووە، یان نەخۆشییەکی ڤایرۆسی یان هۆکارێکی ژینگەیی. باوترین نەخۆشییەکانی هەوکردنی ڕیخۆڵە بریتین لە نەخۆشی کرۆن (CD) و هەوکردنی بریناوی کۆڵۆن (UC).
ئەو کەسانەی کە نەخۆشی IBDیان هەیە بە شێوەیەکی ئاسایی نەخۆشی چالاکیان هەیە کە لەگەڵ ماوەی نەخۆشییەکەدا دەگۆڕێت. لە کاتی هەڵئاوساندا، کەسێک لەوانەیە زۆر جار تووشی سکچوونێکی ئاوی یان سکچوونێکی خوێناوی، ئازاری سک، دابەزینی کێش و تا ببێت.
لە نێوان ئەم ڕووداوانەدا، زۆرجار نیشانەکان کەم دەبنەوە. لەوانەیە زۆرێک لە خەڵک بە ماوەیەکی درێژ لە نێوان کپبوونەوەدا تێبپەڕن. پشکنینی کالپرۆتێکتین دەتوانێت بەسوود بێت بۆ چاودێریکردنی چالاکی نەخۆشی. هەرچەندە پشکنینەکە تایبەتمەند نییە بۆ دیاریکردن یان دەستنیشانکردنی IBD، بەڵام دەکرێت ئەنجامبدرێت بۆ دۆزینەوە و هەڵسەنگاندنی پلەی هەوکردنەکە.
چۆن بەکاردێت؟
پشکنینی کالپڕۆتێکتین پشکنینێکی پیساییە کە بەکاردێت بۆ دۆزینەوەی هەوکردنی ڕیخۆڵە. هەوکردنی ڕیخۆڵە پەیوەندی هەیە، بۆ نموونە بە هەندێک هەوکردنی بەکتریایی و لەو کەسانەی کە نەخۆشی هەوکردنی ڕیخۆڵەیان هەیە (IBD) پەیوەندی هەیە بە چالاکی و توندی نەخۆشییەکەوە. پشکنینی کالپرۆتێکتین دەستنیشانکردن نییە بەڵام لەوانەیە بەکاربهێنرێت بۆ جیاکردنەوەی نێوان IBD و نەخۆشییە ناهەوکردنەکان و هەروەها بۆ چاودێریکردنی توندی IBD.
پسپۆڕێکی تەندروستی لەوانەیە داوای پشکنینی کالپرۆتێکتین بکات بۆ یارمەتیدان لە لێکۆڵینەوە لە هۆکاری سکچوونی بەردەوام یان سکچوونی خوێناوی کەسێک. پشکنینەکە لەوانەیە داوا بکرێت لەگەڵ پشکنینەکانی تری پیسایی وەک زەرعی پیسایی (چاندنی پیسایی) بۆ دۆزینەوەی هەوکردنی بەکتریایی، پشکنینێک بۆ هێلکەی کردم و مشەخۆرەکان (O&P)، پشکنینی خڕۆکە سپییەکانی خوێن، و/یان پشکنینی خوێنی شاراوەی پیسایی (FOBT). ئەگەر پسپۆڕێکی تەندروستی گومانی هەوکردنی هەبێت، ئەوا داوای پشکنینی خوێن کە هەوکردنی لەش دەدۆزێتەوە، لەوانە پشکنینی پڕۆتینی کاردانەوەی سی (CRP)، یان پشکنینی تێکڕای نیشتنەوەی خڕۆکە سوورەکان (ESR) دەکات. ئەگەر CRP بەردەست نەبێت، ئەوکات ESR داوا دەکرێت. هەردوو پشکنینەکە ئەنجام دەدرێن بۆ یارمەتیدان لە دیاریکردنی ئەوەی کە چی دەبێتە هۆی نیشانەکانی کەسەکە و بۆ ڕێگریکردن لەو حاڵەتانەی کە نیشانەی هاوشێوەیان هەیە
ئەمەش بەو مانایە دێت کە پشکنینی زیاتری خوێن و پیسایی دەکرێت ئەنجام بدرێت بەپێی هۆکارە گومانلێکراوەکان.
پشکنینی کالپرۆتێکتین لەوانەیە داوا بکرێت بۆ یارمەتیدان لە دیاریکردنی ئەوەی کە ئایا ناوبینی ئەنجام بدرێت ئەگەر IBD گومانلێکراو بێت. دەستنیشانکردنی IBD بەزۆری پشتڕاست دەکرێتەوە بە ئەنجامدانی ناوبینی کۆڵۆن (کۆلۆنۆسکۆپی یان سیگمۆیدۆسکۆپی) بۆ پشکنینی ڕیخۆڵەکان و بە بەدەستهێنانی نموونەی شانەیەکی بچووک (بایۆپسی) بۆ هەڵسەنگاندنی هەوکردن و گۆڕانکاری لە پێکهاتەی شانەکان. ئەم تاقیکردنەوەیە داگیرکەرە و ئەگەری ئەوە کەمترە کە ببێتە پێویستە ئەگەر هەوکردنەکە بوونی نەبێت.
لەوانەیە پشکنینی کالپرۆتێکتین داوا بکرێت ئەگەر کەسێک کە IBDی هەیە و نیشانەکانی هەبێت کە ئاماژە بە هەڵکشان دەکات، هەردووکیان بۆ دۆزینەوەی چالاکی نەخۆشییەکە و بۆ یارمەتیدان لە هەڵسەنگاندنی توندییەکەی بەکاردێت. بۆ نموونە، ئەگەر کەسێک کالپرۆتێکتینێکی مامناوەندی بەرزی هەبێت، ئەوا پشکنینەکە لەوانەیە چەند هەفتەیەک دواتر دووبارە بکرێتەوە بۆ ئەوەی بزانرێت کە ئایا بە شێوەیەکی مامناوەند بەرز ماوەتەوە یان زیادی کردووە یان گەڕاوەتەوە بۆ باری ئاسایی.
کەی داوای ئەنجامدانی پشکنینەکە دەکرێت؟
لەوانەیە پشکنینی کالپرۆتێکتین داوا بکرێت کاتێک کەسێک نیشانەی هەیە کە ئاماژە بە هەوکردنی کۆئەندامی هەرس دەکات و کاتێک پسپۆڕێکی تەندروستی دەیەوێت جیاوازی بکات لە نێوان IBD و کۆنیشانەی ڕیخۆڵەی ناهەوکردنی IBS.
نیشانەکانی IBD لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر و بە تێپەڕبوونی کات دەگۆڕێت. لەوانەیە یەکێک یان زیاتر لەمانە لەخۆ بگرێت:
- سکچوونێکی خوێناوی یان ئاوی
- ئازاری سک یان ڕەقبوون و توندبوونی سک
- تا
- دابەزاندنی کێش
- خوێنبەربوونی ڕیخۆڵە
- لاوازی
پشکنینی بۆ کالپرۆتێکتین لەوانەیە ئەنجام بدرێت کاتێک پسپۆڕێکی تەندروستی دەیەوێت دیاری بکات کە ئایا ناوبینی (کۆلۆنۆسکۆپی یان سیگمۆیدۆسکۆپی) ئەگەری هەیە یان کەمتر پێویستە.
کاتێک کەسێک دەستنیشان دەکرێت کە نەخۆشی IBDی هەیە، لەوانەیە پشکنینی کالپرۆتێکتین داوا بکرێت هەر کاتێک گومانی هەڵگیرسان هەیە، هەردووکیان بۆ پشتڕاستکردنەوەی چالاکی نەخۆشییەکە و هەڵسەنگاندنی توندییەکەیەتی.
ئەنجامی پشکنینەکە مانای چییە؟
بەرزبوونەوەی ئاستی کالپرۆتێکتین بریتییە لە هەوکردن. کە ئاماژە بەوە دەکات کە هەوکردنەکە لەوانەیە لە ڕیخۆڵەکاندا هەبێت، بەڵام ئاماژە بە شوێن و هۆکارەکەی ناکات. بە شێوەیەکی گشتی، پلەی بەرزبوونەوە پەیوەندی هەیە بە توندی هەوکردنەکە.
زیادبوونی کالپرۆتێکتین لەگەڵ IBD دەبینرێت، بەڵام هەروەها لەگەڵ هەوکردنی بەکتریا، هەندێک هەوکردنی مشەخۆر و شێرپەنجەی کۆلۆنیش دەبینرێت.
ناوبینی (کۆلۆنۆسکۆپی یان سیگمۆیدۆسکۆپی) لەوانەیە وەک پشکنینێکی بەدواداچوون ئاماژەی پێ بکرێت بۆ یارمەتیدان لە دیاریکردنی هۆکاری هەوکردنەکە و نیشانەکانی.
لەو کەسانەی کە تازە دەستنیشانکراون بە IBD، چڕی کالپرۆتێکتین لەوانەیە زۆر بەرز بێت. کەمی کالپرۆتێکتین مانای ئەوەیە کە نیشانەکان لەوانەیە بەهۆی نەخۆشی ڕیخۆڵەی بێ هەوکردنەوە بێت. نموونەی ئەمانە هەوکردنی ڤایرۆسی دەگرێتەوە لە ڕێڕەوی هەرسکردن و کۆنیشانەی هەستیاری ڕیخۆڵە (IBS).
بە پێچەوانەی IBD، کۆنیشانەی هەستیاری ڕیخۆڵە نابێتە هۆی هەوکردن. بەڵکو دەبێتە هۆی ئازاری گەدە وەک ئێشە و هەڵاوسان و گرژبوون لەگەڵ سکچوون و/یان قەبزی. لەو کەسانەی کە ئەنجامەکانی کالپرۆتێکتینیان کەمە، ناوبینی کەمتر ئاماژەی پێ دەکرێت یان بەسوود دەبێت.
ئاستی کالپرۆتێکتینی مامناوەند لەوانەیە نیشانەی ئەوە بێت کە هەندێک هەوکردن هەیە یان باری کەسەکە خراپتر دەبێت. پشکنینی کالپرۆتێکتینی دووبارەکراوە لەگەڵ ئەنجامێک کە هێشتا بە مامناوەندی بەرزکراوەتەوە یان ئەوەی زیادی کردووە پێدەچێت پێویستی بە پشکنینی زیاتر بێت و لەوانەیە ناوبینی پێویست بکات.
هیچ شتێکی تر هەیە کە پێویستە بیزانم؟
هەر شتێک ببێتە هۆی هەوکردنی ڕیخۆڵە دەتوانێت ببێتە هۆی زیادبوونی کالپرۆتێکتینی پیسایی.
کالپرۆتێکتین دەتوانرێت زیاد بکرێت لەگەڵ زیان گەیاندن بە شانەی ڕیخۆڵە و خوێنبەربوون کە هەندێک جار بە بەکارهێنانی دەرمانی دژە هەوکردنی نا ستێرۆیدی (NSAIDs) دەبینرێت، وەک ئیبۆپرۆفین.
کالپرۆتێکتین پەیوەندی بە پشکنینەکانی دیکەی پیساییەوە هەیە، لاکتۆفێرین هەردووکیان ئەو ماددانەن کە لەلایەن خڕۆکە سپییەکانی ناو ڕیخۆڵەوە دەردەدرێن و پەیوەندییان بە هەوکردنی ڕیخۆڵەوە هەیە.
لە هەندێک حاڵەتدا، کالپرۆتێکتین لەوانەیە کەم بێت تەنانەت ئەگەر هەوکردنەکە هەبێت (نەرێنییەکی هەڵە). ئەمە زۆرترین جار لە منداڵاندا دەبینرێت.
هیچ پشکنینێکی خوێن هەیە لە بری پشکنینی کالپڕۆتێکتینی پیسایی؟
بە گشتی نەخێر، پشکنینی خوێن هەیە کە بەکاردێت بۆ دۆزینەوەی هەوکردن وەک (CRP و ESR)، بەڵام ئەوان هەمان زانیاری دەربارەی هەوکردنی گەدە و ڕیخۆڵە پێشکەش ناکەن وەک پشکنینی پیسایی بۆ کالپرۆتێکتین.
دەتوانم چی بکەم بۆ کەمکردنەوەی ڕێژەی کالپرۆتێکتین؟
کالپڕۆتێکتین ڕەنگدانەوەی هەوکردنی گەدە و ڕیخۆڵەیە و کاریگەری لەسەر گۆڕانی شێوازی ژیان نییە. ئەگەر بەهۆی هەوکردنەوە بێت، ئەوا ئەگەری زۆرە بگەڕێتەوە بۆ باری ئاسایی کاتێک هەوکردنەکە چارەسەر دەبێت.
ئەگەر بەهۆی نەخۆشی هەوکردنی ڕیخۆڵە بێت، ئەوا لەگەڵ چالاکی نەخۆشیدا بەرز دەبێتەوە و دادەبەزێت. لە حاڵەتە دەگمەنەکەدا کە بەرزبوونەوەی کالپرۆتێکتین بەهۆی چارەسەری دژە هەوکردنی نا ستێرۆیدەوە (NSAID) دروست دەبێت، پاشان ئەگەری ئەوە هەیە بگەڕێتەوە بۆ باری ئاسایی کاتێک دەرمانەکە دەوەستێنرێت.
چەند کاتی دەوێت بۆ دەرچوونی ئەنجامی پشکنینەکە؟
ئەمەش پشت دەبەستێت بەو تاقیگەیەی کە پشکنینی کالپرۆتێکنینی پیسایی ئەنجام دەدات. ئەم پشکنینە تا ڕادەیەک تایبەتە و لەلایەن هەموو تاقیگەکان پێشکەش ناکرێت. لەوانەیە نموونەی پیساییەکەت بنێردرێت بۆ تاقیگەی سەرچاوە بۆ پشکنین و لەوانەیە چەند ڕۆژێک بخایەنێت پێش ئەوەی ئەنجامەکان بەردەست بن.
