فڕۆکەی شەڕکەری F-22 Raptor

پێشەکی

فڕۆکەی F-22 Raptor فڕۆکەیەکی شەڕکەری پێشکەوتووە کە لەلایەن کۆمپانیای لۆکهید مارتن بۆ هێزی ئاسمانی ئەمریکا دروستکراوە. ئەم فڕۆکەیە بە یەکێک لە باشترین و پێشکەوتووترین فڕۆکە شەڕکەرییەکانی جیهان دادەنرێت. F-22 بە تایبەتمەندی وەک خێرایی زۆر، توانای مانۆڕی بەرز، تەکنەلۆژیای شاراوەیی و سیستەمی چەکی پێشکەوتوو ناسراوە. ئەم فڕۆکەیە بۆ بەدەستهێنانی باڵادەستی ئاسمانی و ئەنجامدانی ئۆپەراسیۆنی هێرشبەری دیزاین کراوە.

مێژووی گەشەپێدان

پرۆژەی گەشەپێدانی F-22 لە ساڵی ١٩٨١ دەستی پێکرد کاتێک هێزی ئاسمانی ئەمریکا داوای فڕۆکەیەکی نوێی کرد بۆ جێگرتنەوەی F-15 Eagle. لە ساڵی ١٩٨٦، کۆمپانیای لۆکهید (کە دواتر بوو بە لۆکهید مارتن) وەک دروستکەری سەرەکی هەڵبژێردرا. یەکەم فڕینی تاقیکردنەوەی F-22 لە ساڵی ١٩٩٧ ئەنجامدرا و لە ساڵی ٢٠٠٥ یەکەم فڕۆکە خرایە خزمەتەوە. بەهۆی تێچووی بەرزی بەرهەمهێنان و گۆڕانکارییەکان لە ستراتیژی سەربازی، بەرهەمهێنانی F-22 لە ساڵی ٢٠١١ ڕاگیرا دوای بەرهەمهێنانی ١٨٧ فڕۆکە.

تایبەتمەندییە سەرەکییەکان

فڕۆکەی F-22 Raptor خاوەن چەندین تایبەتمەندی سەرەکییە کە دەیکات بە فڕۆکەیەکی تایبەت:

- درێژی: ١٨.٩٢ مەتر
- پانی باڵەکان: ١٣.٥٦ مەتر
- بەرزی: ٥.٠٨ مەتر
- کێشی بەتاڵ: ١٩,٧٠٠ کیلۆگرام
- کێشی پڕ: ٣٨,٠٠٠ کیلۆگرام
- خێرایی: زیاتر لە ٢.٥ ماخ (نزیکەی ٢,٤١٤ کیلۆمەتر لە کاتژمێرێکدا)
- بەرزی فڕین: زیاتر لە ٢٠ کیلۆمەتر
- مەودای فڕین: نزیکەی ٢,٩٦٠ کیلۆمەتر

سیستەمی چەک و تەقەمەنی

فڕۆکەی F-22 خاوەن سیستەمێکی چەکی پێشکەوتوو و فرەچەشنە:

- مووشەکی هەوا بۆ هەوای AIM-120 AMRAAM بۆ ئامانجە دوورەکان
- مووشەکی هەوا بۆ هەوای AIM-9 Sidewinder بۆ ئامانجە نزیکەکان
- تۆپی M61A2 Vulcan بە ٢٠ میلیمەتر
- بۆمبی ڕێنماییکراو بە لەیزەر وەک GBU-32 JDAM
- توانای هەڵگرتنی چەکی ناوەکی

فڕۆکەکە خاوەن دوو ژووری چەکی ناوەکییە کە دەتوانن ٨ مووشەکی هەوا بۆ هەوای مامناوەند یان ٢ مووشەکی گەورە و ٦ مووشەکی بچووک هەڵبگرن. هەروەها دوو ژووری چەکی لاوەکی هەیە بۆ هەڵگرتنی مووشەکی زیاتر یان بۆمب.

تەکنەلۆژیای شاراوە

یەکێک لە گرنگترین تایبەتمەندییەکانی F-22 تەکنەلۆژیای شاراوەیی (stealth) یە. ئەم تەکنەلۆژیایە وا دەکات فڕۆکەکە بە زەحمەت لەلایەن ڕاداری دوژمنەوە دەستنیشان بکرێت:

- شێوەی فڕۆکەکە بە جۆرێک دیزاین کراوە کە شەپۆلەکانی ڕادار بڵاو دەکاتەوە
- بەکارهێنانی ماددەی تایبەت کە شەپۆلەکانی ڕادار هەڵدەمژێت
- ژووری چەک لە ناوەوەی فڕۆکەکەدایە بۆ کەمکردنەوەی دەرکەوتنی لە ڕادار
- سیستەمی دەرچوونی دووکەڵ بە شێوەیەک دیزاین کراوە کە کەمترین گەرمی دەردەکات

سیستەمی ئەلیکترۆنی و ڕادار

فڕۆکەی F-22 خاوەن سیستەمێکی ئەلیکترۆنی و ڕاداری زۆر پێشکەوتووە

- ڕاداری AN/APG-77 کە دەتوانێت ئامانجەکان لە مەودایەکی زۆر دوورەوە دەستنیشان بکات
- سیستەمی ناسینەوەی دۆست و دوژمن (IFF)
- سیستەمی جەنگی ئەلیکترۆنی بۆ تێکدانی ڕاداری دوژمن
- سیستەمی پەیوەندی پێشکەوتوو بۆ گۆڕینەوەی زانیاری لەگەڵ فڕۆکە و یەکە زەمینییەکانی تر

ئەم سیستەمانە یارمەتی فڕۆکەوانەکان دەدەن بۆ وێنەیەکی تەواوی مەیدانی شەڕ و دەستنیشانکردنی ئامانجەکان پێش ئەوەی دوژمن بتوانێت ئەوان ببینێت.

 توانای مانۆڕ و خێرایی

فڕۆکەی F-22 بە توانای مانۆڕی بەرز و خێرایی زۆر ناسراوە:

- دوو بزوێنەری Pratt & Whitney F119-PW-100 کە هێزی پاڵنانی زۆر دروست دەکەن
- سیستەمی پاڵنانی ئاڕاستەکراو کە دەتوانێت ئاڕاستەی پاڵنان بگۆڕێت بۆ مانۆڕی خێرا
- توانای خێرابوون لە خێرایی سفرەوە بۆ خێرایی دەنگ لە ماوەیەکی کەمدا
- توانای فڕین بە خێرایی زۆر لە بەرزاییە بەرزەکان

ئەم تایبەتمەندییانە وا دەکەن F-22 بتوانێت بەسەر زۆربەی فڕۆکە شەڕکەرییەکانی تردا زاڵ بێت لە کاتی شەڕی هەوایی نزیکدا.

بەکارهێنان لە ئۆپەراسیۆنەکاندا

فڕۆکەی F-22 لە چەندین ئۆپەراسیۆنی سەربازیدا بەکارهاتووە:

- لە ساڵی ٢٠١٤، بۆ یەکەمجار لە ئۆپەراسیۆنێکی شەڕدا بەکارهات دژی داعش لە سووریا
- بەشداری لە چەندین مانۆڕ و ڕاهێنانی نێودەوڵەتیدا کردووە
- بەردەوام لە ئاسمانی کۆریای باشوور و ژاپۆن دەفڕێت وەک نیشاندانی هێز بەرامبەر بە کۆریای باکوور

سەرەڕای ئەمانە، زۆربەی کات F-22 وەک هێزێکی خۆپارێزی و ڕێگری بەکاردێت بۆ پاراستنی سنوورەکانی ئەمریکا و هاوپەیمانەکانی.

بەراوردکردن لەگەڵ فڕۆکە هاوشێوەکان

فڕۆکەی F-22 زۆرجار لەگەڵ فڕۆکە شەڕکەرییە پێشکەوتووەکانی تر بەراورد دەکرێت:

- لە چاو فڕۆکەی ڕووسی Su-57، F-22 تەکنەلۆژیای شاراوەیی باشتر و سیستەمی ئەلیکترۆنی پێشکەوتووتری هەیە
- بەراورد بە فڕۆکەی چینی J-20، F-22 توانای مانۆڕی باشتر و ئەزموونی زیاتری لە ئۆپەراسیۆنەکاندا هەیە
- لەگەڵ F-35 Lightning II، F-22 خێرایی زیاتر و توانای شەڕی هەوایی باشتری هەیە، بەڵام F-35 سیستەمی ئەلیکترۆنی نوێتر و توانای فرەئەرکی زیاتری هەیە

١داهاتووی F-22 Raptor

سەرەڕای ئەوەی کە بەرهەمهێنانی F-22 ڕاگیراوە، هێزی ئاسمانی ئەمریکا بەردەوامە لە نوێکردنەوە و پەرەپێدانی:

- پلان هەیە بۆ نوێکردنەوەی سیستەمی ئەلیکترۆنی و ڕاداری فڕۆکەکان
- کار لەسەر باشترکردنی تەکنەلۆژیای شاراوەیی دەکرێت
- هەوڵ دەدرێت توانای بەکارهێنانی چەکی نوێ زیاد بکرێت

چاوەڕوان دەکرێت F-22 تا چەندین ساڵی تر وەک یەکێک لە سەرەکیترین فڕۆکە شەڕکەرییەکانی هێزی ئاسمانی ئەمریکا بمێنێتەوە، تا ئەو کاتەی کە نەوەی داهاتووی فڕۆکە شەڕکەرییەکان پەرەیان پێدەدرێت.

کۆتایی

فڕۆکەی F-22 Raptor نموونەیەکی بەرچاوە لە پێشکەوتنی تەکنەلۆژیای سەربازی و ئەندازیاری فڕۆکەوانی. ئەم فڕۆکەیە توانیویەتی باڵانسێک لە نێوان خێرایی، توانای مانۆڕ، شاراوەیی و هێزی ئاگر دروست بکات کە تا ئێستا لەلایەن زۆربەی فڕۆکەکانی ترەوە نەگەیشتراوەتە ئەو ئاستە. سەرەڕای تێچووی بەرز و ئاڵۆزییەکانی، F-22 بەردەوامە لە نیشاندانی گرنگی خۆی لە ستراتیژی سەربازی ئەمریکا و وەک نموونەیەک بۆ ئەوەی کە تەکنەلۆژیای پێشکەوتوو دەتوانێت چی بکات لە بواری فڕۆکەوانی سەربازیدا.