ناوه‌ڕۆك
ناساندن
کۆمەڵکوژی نانجینگ یان دەستدرێژیکردنە سەر نانکینگ (بە ئینگلیزی: Nanjing Massacre، بە عەرەبی: مذبحة نانجنغ) کوشتنی بەکۆمەڵی خەڵکی سیڤیلی چینی بوو لە نانجینگی پایتەختی کۆماری چین لە دوای شەڕی نانجینگ لە جەنگی دووەمی چین و ژاپۆن، لەلایەن سوپای ئیمپڕاتۆری ژاپۆنەوە. کۆمەڵکوژییەکە لە ١٣ی کانوونی دووەمی ١٩٣٧ دەستی پێکرد و بۆ ماوەی شەش هەفتە بەردەوام بوو. لەگەڵیدا ئەنجامدەران دڕندەیی تریان وەک دەستدرێژیکردنە سەری بەکۆمەڵ، تاڵانکردن و ئاگرتێبەردان ئەنجام دا. ئەو کۆمەڵکوژییە یەکێکە لە خراپترین ئەو دڕندەکاریانەی کە لە ماوەکانی جەنگی جیهانیی دووەمدا ئەنجامدرا.
ڕووداوەکە بە هەردوو کۆمەڵکوژی نانجینگ یان دەستدرێژیکردنە سەر نانجینگ ناسراون، چونکە لە نێوان ٢٠ بۆ ٨٠ هەزار ژن دەستدرێژی سێکسیان کرایە سەر. نانجینگ کە ئەوکات پایتەختی چینی ناسیۆنالیست بوو، بە وێرانە بەجێهێڵدرا و دەیان ساڵی دەویست تا شارەکە و هاوڵاتیانی لە هێرشە دڕندەکان چاک ببنەوە.
ئامادەکاری بۆ داگیرکاری
دوای سەرکەوتنێکی خوێناوی لە شەنگەهای لە کاتی جەنگی چین و ژاپۆن، ژاپۆنییەکان سەرنجیان کەوتە سەر نانجینگ. لە ترسی دۆڕاندنی جەنگەکە و لەدەستدانی تەواوی سوپا، سەرکردەی ناسیۆنالیستەکانی چین (چیانگ کای شێک) فەرمانی دا نزیکەی هەموو سەربازە فەرمییەکانی چین لە شارەکە دووربخرێنەوە و لەلایەن سەربازە یارمەتیدەرە مەشقپێنەکراوەکانەوە بەرگری لێ بکرێت. چیانگ فەرمانی دا بە هەر نرخێک بێت شارەکە ڕابگیرێت و چۆڵکردنی فەرمی هاوڵاتیانی قەدەغە کرد. زۆرێک ئەم فەرمانەیان پشتگوێ خست و هەڵاتن، بەڵام ئەوانی تر نەیانتوانی هەڵبێن و مانەوە.
گرووپێکی بچووک لە بازرگان و میسیۆنەرە ڕۆژئاواییەکان، کۆمیتەی نێودەوڵەتی بۆ ناوچەی سەلامەتیی نانجینگ، هەوڵیان دا ناوچەیەکی بێلایەن لە شارەکەدا دابنێن کە ببێتە پەناگە بۆ هاوڵاتیانی نانجینگ. ناوچەی سەلامەتی کە لە تشرینی دووەمی ١٩٣٧ کرایەوە، بە نزیکەیی قەبارەی پارکە ناوەندییەکەی نیویۆرک بوو و لە زیاتر لە دەیان کەمپی بچووکی پەنابەران پێکهاتبوو. لە یەکی کانوونی دووەمدا، حکوومەتی چین وازی لە نانجینگ هێنا و لیژنەی نێودەوڵەتییشی بە بەرپرسیار هێشتەوە. هەموو ئەو هاوڵاتیانەی کە مابوونەوە فەرمانیان پێکرا بچنە ناوچەی سەلامەتی بۆ پاراستنیان.
لە ١٣ـی کانوونی دووەمدا یەکەم سەربازانی سوپای ژاپۆن لە بەرەی ناوەڕاست بە فەرماندەیی جەنەڕاڵ ماتسوی ئیوانێ چوونە ناو شارەکە. تەنانەت پێش گەیشتنیان چەندین هەواڵی کوشتن و بڕین و تاڵانکردنی دڕندانەیان لە ڕێگا بڵاوبووبوویەوە، وەک پێشبڕکێی کوشتن و تاڵانکردن لەگەڵ یەکتری. سەربازە چینییەکان لەلایەن هەزاران کەسەوە ڕاو کران و کوژران و لە گۆڕی بەکۆمەڵدا بەجێهێڵران. تەواوی خێزانەکان کۆمەڵکوژ کران و تەنانەت بەساڵاچووان و کۆرپەکانیش کرانە ئامانج و لەسێدارە دران. دەیان هەزار ژن دەستدرێژی کرایە سەریان. بەشێوەیەک کە دوای هێرشەکە تاوەکوو چەند مانگێک تەرمەکان لە شەقامەکاندا ڕژابوون. ژاپۆنییەکان بە بڕیاری وێرانکردنی شارەکە، لانیکەم یەک لەسەر سێی بیناکانی نانجینگیان تاڵان کرد و سووتاندیان.
هەرچەندە سەرەتا ژاپۆنییەکان لەسەر ڕێزگرتن لە ناوچەی سەلامەتی نانجینگ ڕێککەوتن، بەڵام لە کۆتاییدا تەنانەت ئەم پەنابەرانەش لە هێرشە خراپەکان سەلامەت نەبوون. لە کانوونی دووەمی ١٩٣٨دا، ژاپۆنییەکان ڕایانگەیاند کە ڕێکخستن لە شارەکەدا گەڕاوەتەوە و ناوچەی سەلامەتیان هەڵوەشاندەوە؛ کوشتنەکان تا هەفتەی یەکەمی مانگی شوبات بەردەوام بوون. لەگەڵیدا حکوومەتێکی ناوچەیی دامەزرا کە تا کۆتایی جەنگی جیهانیی دووەم فەرمانڕەوایی نانجینگی کرد.
پاشهاتەکانی کۆمەڵکوژییەکە
هیچ ژمارەیەکی فەرمی بۆ ژمارەی کوژراوان لە کۆمەڵکوژی نانجینگدا نییە، هەرچەندە خەمڵاندنەکان لە نێوان ٢٠٠ هەزار بۆ ٣٠٠ هەزار کەسدایە. هەر زوو دوای کۆتایی هاتنی جەنگ، ماتسوی و پێشەنگ تانی هیساو، لەلایەن دادگای سەربازی نێودەوڵەتیی ڕۆژهەڵاتی دوور دادگایی کران و بە تاوانی جەنگ لەسێدارە دران. لەلایەکی ترەوە، سروشتی ڕاستەقینەی ئەو کۆمەڵکوژییە لەلایەن پێداچوونەوەخوازانی مێژوویی و داوای لێبوردنخواز و ناسیۆنالیستە ژاپۆنییەکانەوە بۆ مەبەستی پڕوپاگەندە و دروستکردنی مشتومڕ دانراوە. هەندێك بانگەشەی ئەوە دەكەن كە ژمارەی كوژراوەكان هەڵئاوسێنراوە، هەندێكی تریش هەر ڕەتی دەكەنەوە هیچ كۆمەڵكوژییەك ڕوویدابێت.
کارەساتەکە لە هونەردا
فیلمەکان
- Nanking (1938)
- The Battle of China (1944)
- Black Sun: The Nanking Massacre (1995)
- Don't Cry, Nanking (aka Nanjing 1937) (1995)
- Horror in the East (2000)
- The Tokyo Trial (2006)
- The Children of Huang Shi (film) (2008)
- Nanking (2007)
- The Truth about Nanjing (2007)
- City of Life and Death (2009)
- John Rabe (2009)
- Torn Memories of Nanjing (2009)
- The Flowers of War (2011)
زنجیرە
- War and Destiny (2007)
چیرۆکی خەیاڵی
- باک، پیرل س. (١٩٤٢). تۆوی ئەژدیها. جۆن دەی.
- چاند، مێیرا (١٩٩٦). هەڵبژاردەیەک لە خراپەکان. لەندەن: کۆمپانیای بڵاوکردنەوەی ئۆریۆن.
- حەیدەر، مۆ (٢٠٠٥). "شەیتانەکەی نانجینگ". تۆکیۆ (چاپکردنی یەکەم). بەریتانیا: چاپخانەی بانتام/بڵاوکەرەوەی ترانس وۆرلد.
- جین، ها (٢٠١١). نانجینگ ریکویم. نیویۆرک: پانتێۆن. ISBN 9780307379764.
- چی، شوهوا (٢٠٠٥). کاتێک شاخی وەنەوشەیی دەسوتێت: ڕۆمانێک. سان فرانسیسکۆ: چاپخانەی لۆنگ ڕیڤەر. ISBN 9781592650415.
- چی، شوهوا (٢٠٠٩). شاخی وەنەوشەیی: چیرۆکێک لە دەستدرێژیکردنە سەر نانجینگ (ئینگلیزی چینی دوو زمانە چاپ).
- چی، شوهوا (٢٠١٠). شاخی وەنەوشەیی: چیرۆکێک لە دەستدرێژیکردنە سەر نانجینگ (Paperback ed.).
- بڕوانە، لیزا (٢٠١٠). کچانی شەنگەهای: ڕۆمانێک. گروپی بڵاوکردنەوەی ماڵی هەڕەمەکی. ISBN 9781400067114.
- وێست، پاوڵ (١٩٩٥). چادرەکەی تەمی پرتەقاڵ. ویلێر پاب. ISBN 9781568952796.
- ژێنگ، هۆنگ (٢٠١٦). نانجینگ هەرگیز ناگری. کامبریج، ماساشوستس: چاپخانەی کیلیان.
چیرۆکی ناخەیاڵی
- چانگ، ئایریس (١٩٩٧). دەستدرێژیکردنە سەر نانجینگ.
- هۆندا، کاتسویچی (١٩٩٨). کۆمەڵکوژی نانجینگ. ڕۆژنامەنووسێکی ژاپۆنی ڕووبەڕووی شەرمەزاری نیشتمانی ژاپۆن دەبێتەوە.
- ڤۆترین، مینی؛ تسن شوی-فانگ (٢٠١٠) [ڕۆژنامە ڕاستییەکان کە لە ساڵانی ١٩٣٧-١٩٤٠ نووسراون]. هو هوا-لینگ؛ ژانگ لیان-هۆنگ (وەرگێڕان). ژنانی بێ ترسی نانجینگ: رۆژنامەکانی کاتی جەنگی مینی ڤۆترین و تسن شوی-فانگ. وەرگێڕانی لەلایەن هو هوا-لینگ؛ ژانگ لیان هۆنگ. کاربۆندەیڵ، ئێدواردسڤیل: چاپخانەی زانکۆی باشووری ئیلینۆیس. ISBN 978-0-8093-2963-2.
- ویکەرت، ئێروین (١٩٩٨). ئەڵمانی باشی نانجینگ – رۆژنامەکانی جۆن رابێ. ISBN 0-349-11141-3.
چیرۆكەكان
هێرشی ژاپۆنییەكان بۆ سەر خەڵكی مەدەنی چیرۆكی زۆری لەگەڵە وەك:
- كوشتنی پیاوێك لەبەرچاو ژنەكەی و کڕنوشبردنی خێزانەكەی بۆ پاڕانەوە بۆ ئەوەی كەسی تر نەكوژرێت، بەڵام ژنەكەشی دەكوژن.
- دەستدرێژی بۆ سەر دایكێك لەبەرچاو كوڕەكەی لەلایەن چەند سەربازێك پێكەوە و دواتریش كوشتنی بە لێدان لە سنگی.
- دەرهێنانی منداڵ بە زیندوویی لە سكی دایكیدا بە ڕاكێشان و دەستبردن بۆ ناوەوەی جەستەی دایكەكە.
- كێبڕكێی دوو فەرماندە بۆ نیشانەگرتنەوە لە چینییەكان بۆ ئەوەی بزانن كێ خێراتر و زیاتر دەكوژێت، لەمەشدا ٢٠٠ كەس دەكوژرێن و سەریان لێدەكرێتەوە بۆ بەڵگەی كوشتنەكان.
- دروستكردنی خەندەقێك بە ڕووبەری ٣٠٠ بە ٥ مەتر بۆ ١٢ هەزار جەستە، هەروەها ناردنی چینییەكان بەسەر كێڵگەی میندا و تەقینەوەیان و كوشتنیان بە گاز و سووتاندنیان بە زیندوویی، كە یەك لەسەر سێی شارەكە بە سوتاندن بە زیندوویی كوژراون.
