ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
شۆڕشی کوبا یەکێک بوو لە گرنگترین ڕووداوە سیاسی و کۆمەڵایەتییەکانی سەدەی بیستەم لە ئەمریکای لاتین. ئەم شۆڕشە کە لە ساڵی ١٩٥٣ دەستی پێکرد و لە ساڵی ١٩٥٩ سەرکەوتنی بەدەست هێنا، گۆڕانکارییەکی قووڵی لە سیستەمی سیاسی و ئابووری کوبادا دروست کرد. هەروەها کاریگەرییەکی بەرچاوی لەسەر سیاسەتی نێودەوڵەتی و پەیوەندییەکانی نێوان وڵاتانی ئەمریکای لاتین و ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا هەبوو.
پێشینەی مێژوویی
پێش شۆڕش، کوبا لەژێر دەسەڵاتی دیکتاتۆر فولخێنسیۆ باتیستا دابوو. باتیستا لە ساڵی ١٩٥٢ لە ڕێگەی کودەتایەکەوە دەسەڵاتی گرتە دەست و حکومەتێکی سەرکوتکەر و گەندەڵی دامەزراند. لەو سەردەمەدا، زۆربەی سامان و سەرچاوەکانی کوبا لە دەستی کەمینەیەکی دەوڵەمەند و کۆمپانیا ئەمریکییەکاندا بوو، لە کاتێکدا زۆرینەی خەڵک لە هەژاری و نەداریدا دەژیان. ئەم دۆخە نایەکسانە بووە هۆی دروستبوونی ناڕەزایەتی بەرفراوان لە نێو خەڵکدا.
سەرهەڵدانی شۆڕش
شۆڕشی کوبا بە هێرشێکی چەکداری لەسەر سەربازگەی مۆنکادا لە ٢٦ی جولای ١٩٥٣ دەستی پێکرد. ئەم هێرشە کە لەلایەن گرووپێکی بچووکی شۆڕشگێڕەوە بە سەرکردایەتی فیدێل کاسترۆ ئەنجام درا، سەرکەوتوو نەبوو و زۆربەی بەشداربووان دەستگیر کران یان کوژران. لەگەڵ ئەوەشدا، ئەم ڕووداوە بووە سەرەتای بزووتنەوەیەکی شۆڕشگێڕی کە بەرەبەرە گەشەی کرد و پشتیوانی زیاتری لە نێو خەڵکدا بەدەست هێنا.
دوای ئازادبوونی لە زیندان لە ساڵی ١٩٥٥، کاسترۆ بۆ مەکسیک هەڵات و لەوێ دەستی کرد بە ڕێکخستنی هێزێکی شۆڕشگێڕ. لە ٢ی دیسەمبەری ١٩٥٦، کاسترۆ لەگەڵ ٨١ شۆڕشگێڕی تردا بە کەشتییەک بە ناوی گرانما گەڕایەوە بۆ کوبا. ئەگەرچی زۆربەی ئەم گرووپە لە هێرشی سەرەتایی هێزەکانی حکومەتدا کوژران یان دەستگیر کران، بەڵام کاسترۆ و چەند کەسێکی تر توانیان ڕزگاریان ببێت و خۆیان بگەیەننە چیاکانی سیێرا مائێسترا.
سەرکردەکانی شۆڕش
فیدێل کاسترۆ سەرکردەی سەرەکی شۆڕشی کوبا بوو، بەڵام چەندین کەسایەتی گرنگی تریش ڕۆڵی بەرچاویان هەبوو. لەوانە:
- چی گیڤارا: پزیشکی ئەرجەنتینی کە بوو بە یەکێک لە گرنگترین ستراتیژیستە سەربازییەکانی شۆڕش.
- ڕاوڵ کاسترۆ: برای فیدێل کە ڕۆڵێکی گرنگی لە ڕێکخستنی هێزە چەکدارەکاندا هەبوو.
- کامیلۆ سیێنفوێگۆس: یەکێک لە سەرکردە سەربازییە بەتواناکانی شۆڕش.
- سێلیا سانچێز: ژنە شۆڕشگێڕێک کە ڕۆڵێکی گرنگی لە ڕێکخستن و پشتیوانی لۆجیستی شۆڕشدا هەبوو.
ئەم سەرکردانە توانییان بە هاوکاری یەکتر و بە بەکارهێنانی ستراتیژ و تاکتیکی جیاواز، شۆڕشەکە بەرەو سەرکەوتن ببەن.
ستراتیژ و تاکتیکەکانی شۆڕش
شۆڕشگێڕەکان چەند ستراتیژ و تاکتیکێکی سەرەکییان بەکارهێنا بۆ بەدەستهێنانی سەرکەوتن:
- شەڕی پارتیزانی: بەکارهێنانی تاکتیکی شەڕی نایاسایی لە ناوچە شاخاوییەکاندا.
- ڕاگەیاندن و پڕوپاگەندە: بەکارهێنانی ڕادیۆ و بڵاوکراوە بۆ بڵاوکردنەوەی پەیامی شۆڕش.
- پشتیوانی جەماوەری: هاندانی خەڵک بۆ پشتیوانی لە شۆڕش و دابینکردنی یارمەتی.
- دیپلۆماسی: هەوڵدان بۆ بەدەستهێنانی پشتیوانی نێودەوڵەتی.
ئەم ستراتیژ و تاکتیکانە یارمەتیدەر بوون بۆ بەرەوپێشبردنی شۆڕش و لاوازکردنی دەسەڵاتی حکومەتی باتیستا.
سەرکەوتنی شۆڕش و دامەزراندنی حکومەتی نوێ
لە کۆتایی ساڵی ١٩٥٨، شۆڕشگێڕەکان توانییان کۆنترۆڵی بەشێکی زۆری وڵات بگرنە دەست. لە ١ی ژانویەی ١٩٥٩، باتیستا هەڵات و شۆڕشگێڕەکان چوونە ناو هاڤانا. فیدێل کاسترۆ بوو بە سەرۆک وەزیران و دەستی کرد بە جێبەجێکردنی گۆڕانکاریی بنەڕەتی لە سیستەمی سیاسی و ئابووری کوبادا.
حکومەتی نوێ چەندین هەنگاوی گرنگی نا، لەوانە
- ناسیۆنالیزەکردنی کۆمپانیا بیانییەکان و زەوییە گەورەکان.
- دابینکردنی خزمەتگوزاری تەندروستی و پەروەردەی بێبەرامبەر بۆ هەموو هاوڵاتیان.
- چاکسازی لە سیستەمی دادوەری و یاسادانان.
- گۆڕینی سیستەمی ئابووری بۆ مۆدێلێکی سۆشیالیستی.
کاریگەرییەکانی شۆڕش لەسەر کوبا
شۆڕشی کوبا کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر ژیانی خەڵکی کوبا هەبوو. لەلایەکەوە، دەستکەوتە کۆمەڵایەتییەکان وەک باشترکردنی سیستەمی تەندروستی و پەروەردە، کەمکردنەوەی نەخوێندەواری و هەژاری، و زیادکردنی مافی ژنان بەدی هاتن. لەلایەکی ترەوە، سنووردارکردنی ئازادییە سیاسییەکان، قەدەغەکردنی ئۆپۆزیسیۆن و کۆنترۆڵی توندی دەوڵەت بەسەر ئابووریدا بوونە هۆی ناڕەزایەتی بەشێک لە خەڵک.
کاردانەوەی نێودەوڵەتی
سەرکەوتنی شۆڕشی کوبا کاردانەوەی جیاوازی لە ئاستی نێودەوڵەتیدا لێکەوتەوە. ویلایەتە یەکگرتووەکانی ئەمریکا کە پێشتر پشتیوانی لە حکومەتی باتیستا دەکرد، دژایەتی توندی حکومەتی نوێی کوبای کرد و گەمارۆی ئابووری خستە سەر وڵات. لەبەرامبەردا، یەکێتی سۆڤیەت پشتیوانی لە کوبا کرد و هاوپەیمانێتییەکی بەهێزی لەگەڵ دروست کرد.
شۆڕشی کوبا بووە سەرچاوەی ئیلهام بۆ بزووتنەوە چەپگەرا و شۆڕشگێڕەکان لە سەرانسەری ئەمریکای لاتین و ئەفریقا. هەروەها بووە هۆی گۆڕانکاری لە هاوکێشەی هێزی جیهانی لە سەردەمی جەنگی سارددا.
میراتی شۆڕشی کوبا
میراتی شۆڕشی کوبا تا ئەمڕۆش جێگەی مشتومڕە. لەلایەکەوە، شۆڕش توانی کۆتایی بە دەسەڵاتی دیکتاتۆری و نایەکسانی کۆمەڵایەتی بهێنێت و سیستەمێکی کۆمەڵایەتی دابمەزرێنێت کە گرنگی بە خزمەتگوزارییە گشتییەکان دەدات. لەلایەکی ترەوە، سنووردارکردنی ئازادییەکان و کێشە ئابوورییەکان بوونەتە هۆی ڕەخنەی بەردەوام لە سیستەمی سیاسی کوبا.
شۆڕشی کوبا هەروەها کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر سیاسەتی نێودەوڵەتی هەبوو. ئەم شۆڕشە بووە هۆی گۆڕانی هاوسەنگی هێز لە ناوچەی کاریبی و ئەمریکای لاتین، و بووە فاکتەرێکی گرنگ لە ململانێی نێوان بلۆکی ڕۆژئاوا و بلۆکی ڕۆژهەڵات لە سەردەمی جەنگی سارددا. هەروەها، ئەزموونی کوبا بووە نموونەیەک بۆ وڵاتانی تری جیهانی سێیەم کە بەدوای ڕێگایەکی جیاواز لە کاپیتالیزمی ڕۆژئاوایی و کۆمۆنیزمی سۆڤیەتیدا دەگەڕان.
