ناوه‌ڕۆك
پێشەکی
بزوتنەوەی چواری ئایار یەکێکە لە گرنگترین ڕووداوە مێژووییەکانی چین لە سەدەی بیستەم. ئەم بزوتنەوەیە کە لە ساڵی ١٩١٩ ڕوویدا، کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر کۆمەڵگای چینی و ڕەوتی سیاسی و کولتووری وڵاتەکە هەبوو.
پاشخانی مێژوویی
لە کۆتاییەکانی سەدەی نۆزدەهەم و سەرەتای سەدەی بیستەم، چین لە قەیرانێکی قووڵی سیاسی و کۆمەڵایەتیدا بوو. بنەماڵەی قینگ کە فەرمانڕەوایی وڵاتەکەیان دەکرد، لاواز ببوون و نەیاندەتوانی بەرەنگاری دەستێوەردانی هێزە بیانییەکان ببنەوە. لە ساڵی ١٩١١، شۆڕشێک ڕوویدا کە کۆتایی بە فەرمانڕەوایی ئیمپراتۆری هێنا و کۆماری چین دامەزرا. بەڵام ئەم گۆڕانکارییە نەیتوانی کێشە بنەڕەتییەکانی وڵات چارەسەر بکات و چین هەر لە دۆخێکی ناسەقامگیردا مایەوە.
هۆکارەکانی سەرهەڵدانی بزوتنەوەکە
چەندین هۆکار بوونە هۆی سەرهەڵدانی بزوتنەوەی چواری ئایار. یەکەم، نائومێدی و تووڕەیی بەرامبەر بە لاوازی حکومەتی چین لە بەرامبەر دەستێوەردانی هێزە بیانییەکان. دووەم، هەستی نیشتیمانپەروەری و خواستی گۆڕانکاری لە نێو خوێندکاران و ڕۆشنبیراندا. سێیەم، کاریگەری بیرۆکە نوێیەکان وەک دیموکراسی و زانست کە لە ڕۆژئاواوە گەیشتبوونە چین. چوارەم، ناڕەزایەتی بەرامبەر بە بڕیارەکانی کۆنفرانسی ئاشتی پاریس کە مافەکانی چینی پشتگوێ خستبوو.
ڕووداوەکانی چواری ئایار
لە ڕۆژی چواری ئایاری ١٩١٩، زیاتر لە ٣٠٠٠ خوێندکار لە پەیمانگای زانکۆی پەکین کۆبوونەوە و خۆپیشاندانیان ئەنجامدا. ئەوان بەرەو گۆڕەپانی تیانانمێن ڕۆیشتن و دروشمی دژ بە ئیمپریالیزم و داوای سەربەخۆیی و دیموکراسییان بەرز کردەوە. خۆپیشاندانەکە بە خێرایی بڵاو بووەوە و گەیشتە شارەکانی تری چین. کرێکاران و بازرگانان پشتگیرییان لە خوێندکاران کرد و مانگرتنیان ڕاگەیاند. ئەمە بووە هۆی فشارێکی گەورە لەسەر حکومەت.
داواکارییەکانی خۆپیشاندەران
خۆپیشاندەران چەند داواکارییەکی سەرەکییان هەبوو. یەکەم، ڕەتکردنەوەی بڕیارەکانی کۆنفرانسی ئاشتی پاریس کە مافی چینی پێشێل کردبوو. دووەم، دوورخستنەوەی ئەو بەرپرسانەی کە بە لایەنگری ژاپۆن تۆمەتبار کرابوون. سێیەم، داوای گۆڕانکاری لە سیستەمی سیاسی و پەروەردەیی چین. چوارەم، بەرزکردنەوەی هۆشیاری نیشتیمانی و بەرەنگاربوونەوەی دەستێوەردانی بیانی. پێنجەم، داوای ئازادی ڕادەربڕین و چاپەمەنی.
کاردانەوەی حکومەت
لە سەرەتادا، حکومەت هەوڵی دا بە توندوتیژی خۆپیشاندانەکان سەرکوت بکات. چەندین خوێندکار دەستگیر کران و هەندێک لە ڕۆژنامەکان داخران. بەڵام کاتێک بزوتنەوەکە بەرفراوانتر بوو و پشتگیری زیاتری بەدەست هێنا، حکومەت ناچار بوو هەندێک لە داواکارییەکان قبووڵ بکات. وەزیرە چینییەکان کە بە لایەنگری ژاپۆن تۆمەتبار کرابوون، لە پۆستەکانیان دوور خرانەوە و حکومەت ڕایگەیاند کە پەیماننامەی ڤێرسای واژۆ ناکات.
دەرەنجامەکان و کاریگەرییەکانی
بزوتنەوەی چواری ئایار کاریگەرییەکی قووڵی لەسەر کۆمەڵگای چینی هەبوو. یەکەم، بووە هۆی بەهێزبوونی هەستی نیشتیمانپەروەری و دژایەتی ئیمپریالیزم لە نێو گەنجان و ڕۆشنبیراندا. دووەم، دەرگای بۆ بڵاوبوونەوەی بیرۆکە نوێیەکان وەک دیموکراسی و زانست کردەوە. سێیەم، کاریگەری لەسەر گەشەی بزوتنەوەی کۆمۆنیستی لە چین هەبوو. چوارەم، بووە هۆی گۆڕانکاری لە سیستەمی پەروەردە و زمانی نووسین لە چین.
میراتی بزوتنەوەکە
بزوتنەوەی چواری ئایار وەک خاڵێکی وەرچەرخان لە مێژووی نوێی چین دادەنرێت. ئەم بزوتنەوەیە کاریگەری لەسەر شێوازی بیرکردنەوە و هەڵسوکەوتی نەوەی نوێی چینییەکان هەبوو. هەروەها، بووە سەرچاوەی ئیلهام بۆ بزوتنەوە سیاسی و کولتوورییەکانی دواتر لە چین. تەنانەت ئەمڕۆش، یادی چواری ئایار لە چین بەرز ڕادەگیرێت و وەک نموونەیەک بۆ خەباتی نیشتیمانی و ڕۆشنگەری سەیر دەکرێت.
کۆتایی
بزوتنەوەی چواری ئایار تەنها خۆپیشاندانێکی کاتی نەبوو، بەڵکو سەرەتای قۆناغێکی نوێ بوو لە مێژووی هاوچەرخی چین. ئەم بزوتنەوەیە ڕۆڵێکی گرنگی هەبوو لە بەرزکردنەوەی هۆشیاری نیشتیمانی، بڵاوکردنەوەی بیرۆکە نوێیەکان و هاندانی گۆڕانکاری کۆمەڵایەتی و سیاسی لە چین. کاریگەرییەکانی ئەم بزوتنەوەیە تا ئەمڕۆش لە کولتوور و سیاسەتی چیندا بەردەوامن. بزوتنەوەی چواری ئایار نموونەیەکە بۆ ئەوەی کە چۆن بزوتنەوەیەکی خوێندکاری دەتوانێت ببێتە هۆی گۆڕانکاری گەورە لە کۆمەڵگادا.
