ناوه‌ڕۆك
سەرەتا
ئاوسانی سک (بە ئینگلیزی: Abdominal Distension یان Abdominal Swelling، بە عەرەبی: انتفاخ البطن) ڕوودەدات کاتێک ماددەکان، وەک هەوا (گاز) یان شلە لە سکدا کەڵەکە دەبن و دەبنە هۆی فراوانبوونی. ئەمە بە شێوەیەکی ئاسایی نیشانەی نەخۆشییەکی بنچینەییە یان تێکچوونی کارە لە جەستەدا، کەسانی تووشبوو زۆرجار هەست بە پڕبوون، فشاری سک، و هەندێک جار هەستکردن بە دڵتێکهەڵهاتن، ئازار یان گرژبوون دەکەن. لە زۆربەی حاڵەتەکاندا، بەرزبوونەوەی پەستان لەسەر ناوپەنچک و سییەکان ڕوودەدات و دەتوانێت ببێتە هۆی کورتبوونەوەی هەناسە. لە ڕێگەی هۆکارە جۆراوجۆرەکانەوە، هەڵئاوسان بە زۆری بەهۆی کۆبوونەوەی گاز لە گەدە، ڕیخۆڵەی بچووک یان کۆلۆنەوەیە. هەستی پەستان زۆرجار کەم دەکرێتەوە، بە قڕقێنەدان یان باوبژە. هەروەها ئەو دەرمانانەی کە غازات لە گەدە و ڕیخۆڵەکاندا جێگیر دەکەن بە شێوەیەکی گشتی بەکاردێن بۆ چارەسەرکردنی نائارامی و کەمکردنەوەی ئاوسانی سک.
ئاوسانی سک چی دەگەیەنێت؟
کێشەی سک یان ئۆرگانیکی (ئەندامی) یان کردارییە. کێشەیەکی ئەندامی دەتوانرێت بە بەڵگەی فیزیکی ڕوون بکرێتەوە، وەک نەخۆشی. کێشە کردارییەکان تێبینی دەکرێن بەڵام ڕوون نەکراونەتەوە.
هۆکاری ئەندامی
هۆکارەکانی ئاوسانی سک لەوانەیە بریتیبن لە:
- دووگیانی.
- سوڕی مانگانە: دەبێتە هۆی هێشتنەوەی ئاو.
- بەرزبوونەوەیەکی بەرچاوی کێش، کە بە شێوەیەکی بەرچاو وەک چەوری ناو سک هەڵدەگیرێت و لەوانەیە هەرسکردن سنووردار بکات.
- گیران لە ڕیخۆڵەی بچووک یان گەورە، کە دەبێتە هۆی کۆبوونەوەی گاز و ماددەی پاشەڕۆ.
- ئیفلیجی بەشێک لە گەدە (gastroparesis) دەبێتە هۆی کۆبوونەوەی ناوەڕۆکی هەرس.
- هەندێک لە نەخۆشییەکانی گەدە و ڕیخۆڵە دەبنە هۆی غازات و ئاوسان، لەوانە زیادبوونی گەشەی بەکتریای ڕیخۆڵە (SIBO)، نەخۆشی گەنم، بێتوانایی پەنکریاس (EPI) و نەخۆشییەکانی هەوکردنی ڕیخۆڵە (IBD).
- هەوکردنی ناوپۆشی سک (پێریتۆنایتس Peritonitis).
- هەوکردنی مشەخۆری وەک جیاردیا و ژەهراویبوونی خۆراک (بەکتریا)
- کۆبوونەوەی شلە لە سکدا کە بەهۆی نەخۆشی جگەر (ascites) دروست دەبێت.
- شێرپەنجەی هێلکەدان.
- گەورەبوونی ئەندامەکان لە هەوکردنەوە یان گەشەکردن.
- خوێنبەربوونی ناوەکی (خوێنبەربوونی ناوەوەی سک).
هۆکارە کردارییەکان
هۆکارە کردارییەکان بۆ ئاوسانی سک کێشەی هەرس لەخۆدەگرێت کە دەبێتە هۆی کۆبوونەوەی غاز یان ناوەڕۆکی هەرس. هۆکارەکان لەوانەیە بریتیبن لە:
- دروست بوونی غازات لە کرداری هەرسکردن، هەڵمژینی هەوا (هەوا قوتدان)، بێتوانای هەرسکردنی لاکتۆز، گرژبوون یان سەرلێشێواوی کۆڵۆن (IBS).
- قەبزی کە بەهۆیەوە ڕێژەییەکی زۆر بەکتریا کەڵەکە دەبێت لەناو ڕیخۆڵەکاندا.
- هێشتنەوەی میز.
- ناڕێکی گرژبوونی ماسولکەکان کە بەشدارن لە هەرسکردن، کە دەبێتە هۆی گەڕانەوەی ناوەڕۆکی هەرس.
- لاوازی ماسولکەکانی سک کە دەبێتە هۆی ئەوەی کە ناوەڕۆکی سک بەرەو دەرەوە و بەرەو خوارەوە بڕوات (داخزانی ڕیخۆڵە enteroptosis).
پزیشک چۆن چارەسەر و دەستنیشای هۆکاری ئاوسانی سک دەکات؟
سەرەتا پزیشک کار دەکات بۆ جیاکردنەوەی هۆکارەکە. دەست دەکات بە پرسیارکردن دەربارەی نیشانەکانت و پشکنینی سکت بۆ ئەوەی بزانیت ئاوساوییەکە لەکوێیە. شوێنی هێڵی چەماوەی دەرەوە، جا لە بۆشایی سکتدا یەکسان بێت یان لە ناوچەیەکی دیاریکراودا زیاتر دەربکەوێت، یارمەتییان دەدات بۆ دیاریکردنی ئەوەی کام ئەندام تێوەگلاون و لیستی هۆکارە شیاوەکان کەمتر بکەنەوە. هەروەها لەوانەیە هەست بە ناوچەکە بکەن بە دەستی خۆیان یان دەستی لێبدەن و گوێ لەو دەنگە بگرن کە دروستی دەکات بۆ دیاریکردنی بوونی شلەکان، گازەکان یان ڕەقەکان.
ئەندامەکانی ناوەوەی سک دەتوانرێت پۆلێن بکرێن بە ڕەق (ناوپڕ) یان بەتاڵ. ئەندامە ڕەقەکان بریتین لە جگەر، سپڵ، گورچیلە، ئەدریناڵ، پەنکریاس، هێلکەدان و مناڵدان. ئەمانە لەوانەیە گەورە ببن بەهۆی هەوکردنەوە یان گەشەکردن وەک لوو، دوومەڵ یان کیس. لەوانەیە پزیشک بتوانێت هەست بەوە بکات کە ئەوان گەورە بوون، یان لەوانەیە پێویست بکات سەیری وێنەی ئەندامە ناوەکییەکان بکەن بۆ ئەوەی درکی پێبکەن. لەوانەیە گەشەیەکی گەورە لە ڕێگەی پێستەوە هەستی پێبکرێت، دابینکەری چاودێری تەندروستیت بارودۆخەکەت پشتڕاست دەکاتەوە لەگەڵ پشکنینی وێنەگرتن.
ئەندامە بەتاڵەکانی سک بریتییە لە گەدە، ڕیخۆڵەی بچووک، کۆلۆن، زراو، جۆگەی زراو، جۆگەی فالوپ، مناڵدان و میزڵدان. ئەم ئەندامانە تەنها لە کاتی ئاوساندا دابینکەری چاودێری تەندروستیت دەتوانێت هەست بە هەر یەکێکیان بکات، ئەوا دەستبەجێ دەزانێت کێشەکە لە کوێیە. وەک ئەندامە ڕەقەکان، ئەندامە بەتاڵەکان دەتوانن بە هەوکردن یان گەشەکردن گەورە ببن.
ئەو پشکنینانەی کە دەکرێت ئەنجام بدرێن بریتین لە:
- پشکنینی سی تی سکان
- پشکنینی سۆنەر
- پشکنینی خوێن
- ئی جی دی
- پشکنینی هایدرۆجینی هەناسە
- پشکنینی پیسایی
- پشکنینی میز
- پشکنینی X-ray سنگ یان سک
چارەسەرکردن
ئاوسانی سک لەزۆربەی حاڵەتەکاندا مەترسی لەسەر ژیان نییە، دەتوانرێت بە چارەسەری سادەی ماڵەوە و گۆڕانکاری لە شێوازی ژیان چارەسەر بکرێت.
- خۆراک
هەندێک خۆراک بەوە ناسراون کە دەبنە هۆی زۆر ئاوسانی سک. پێکهاتەی زۆربەی ئەو خۆراکانەی بە کەمی هەرسکراون دەردەکرێن بۆ ڕیخۆڵەی گەورە کە بەهۆی بەکتریاوە تێکدەشکێنرێن و گازی زیادە بەرهەم دەهێنن. بە پشت بەستن بە پێکهاتەی هەرس نەکراو، ئەمە لەوانەیە کاریگەری لەسەر بۆن و قەبارەی گاز دروست بکات. زیادەڕەوی لە خواردنی ڕیشاڵی خۆراک هۆکارێکی ناسراوە بۆ قڕقێنەدانەوە، غازات و ئاوسان. زۆرێک لە سەوزەکان ناسراون کە دەبنە هۆی هەڵئاوسان بەهۆی ڕێژەیەکی بەرزی ڕیشاڵ و شەکری هەرس نەکراو وەک ڕافینۆز (بۆ نموونە پاقلەمەنێکان، کەلەرم و بڕۆکلی).
زۆر کەس هەن کە ناتوانن بەرگەی بەرهەمە شیرییەکان بگرن بەهۆی بەرگەنەگرتنی لاکتۆز. ئەم جۆرە خۆراکانە دەبێت لە خۆراکەکە لاببرێن ئەگەر نیشانەکان دەردەکەون. هەروەها دوورکەوتنەوە لە خواردنەوە گازییەکان و لەسەرخۆ خواردن لەکاتی نان خواردندا.
- دەرمان
بۆ هەندێک کەس، دووبارەبوونەوەی نیشانەکانی ئاوسان بەهای ژیانیان خراپتر دەکەن و بەم شێوەیە زۆربەیان پشت بە تەواوکەری تەندروستی یان دەرمان دەبەستن. تەواوکەری خۆراک کە ئەنزیمی جۆراوجۆری تێدایە، بۆ نموونە بینۆ، داڕێژراون بۆ یارمەتیدان لە شکاندنی کاربۆهیدراتە ئاڵۆزەکان و سەوزەکان بۆ کەمکردنەوەی ئەو ماددانەی لە ڕیخۆڵەدا هەیە کە دەبێتە هۆی زۆر گەشەکردنی بەکتریا و هەڵئاوسانی پاشکۆ. هەرچەندە ئەم ئەنزیمانە دەتوانن یارمەتی کەمکردنەوەی غازات و قرقێنەدان بدەن، بەڵام لەوانەیە هەمیشە هەڵئاوسان کەم نەکەنەوە.
هاوکێشەکانی تر کە پێشنیارکراون بۆ ئاوسان بریتین لە سیمیثیکۆن و خەڵوزی چالاککراو. هەروەها پرۆبایۆتیکەکان (بەکتریا سوودبەخشەکان) بەکاردێن بۆ چارەسەرکردنی ئاوسان لەسەر بنەمای ئەو بیردۆزەی کە باشترکردنی زیندەوەری وردەی ڕیخۆڵە دەبێتە هۆی باشترکردنی هەرسکردن و کەمکردنەوەی بەرهەمهێنانی غازات.
