دە باوترینترین جۆی پشکنینی خوێن

له‌لایه‌ن: - شارا نەوزاد شارا نەوزاد - به‌روار: 2024-01-13-12:23:00 - کۆدی بابەت: 11852
دە باوترینترین جۆی پشکنینی خوێن

ناوه‌ڕۆك

ناساندن

دە لە باوترین جۆرەکانی پشکنینی خوێن (بە ئینگلیزی: Ten of the most common types of blood tests، بە عەرەبی: عشرة من أکثر أنواع اختبارات الدم) پشکنینی خوێن دەتوانرێت بەکاربهێنرێت بۆ یارمەتیدانی پزیشک بۆ دۆزینەوەی نەخۆشی جۆراوجۆری تەندروستی، لەوانە هەوکردن، کەمخوێنی، بەرزی کۆلیسترۆڵ، کەمی ڤیتامین، شکستی ئەندامەکان، ئایدز، نەخۆشی شەکرە، شێرپەنجە و تەنانەت زیاتریش.

پشکنینی خوێن چییە؟

پشکنینی خوێن یەکێکە لە گرنگترین ڕێگاکان بۆ چاودێریکردنی تەندروستی جەستەیی بە شێوەیەکی گشتی. پشکنین لە ماوەی ڕۆتیندا ڕێگەت پێدەدات چۆن جەستە بگۆڕیت بە تێپەڕبوونی کات و توانات دەدات بۆ بڕیاردانێکی ئاگادار دەربارەی تەندروستیت.

پشکنینی خوێن چی نیشان دەدات؟

هەندێک پشکنینی خوێن دەتوانێت یارمەتی پزیشک بدات بۆ دیاریکردنی چۆنیەتی کارکردنی ئەندامە جیاوازەکانی جەستە. نموونەی ئەو ئەندامانەی کە لەوانەیە لە پشکنینی خوێندا کێشەیان هەبێت بریتین لە دڵ، ڕژێنی غودە، جگەر یان گورچیلە.

هەروەها پزیشک دەتوانێت پشکنینی خوێن بەکاربهێنێت بۆ گەڕان بەدوای نیشانەکانی نەخۆشی و نەخۆشییە تەندروستییەکانی وەک:

  • نەخۆشی شەکرە
  • ئایدز
  • کەمخوێنی
  • شێرپەنجە
  • نەخۆشی دڵی کۆرۆنەری

تەنانەت ئەگەر کەسێک نەخۆشی دڵی نەبێت، پشکنینی خوێن دەتوانێت ئەوە نیشان بدات کە ئایا دەکرێت مەترسی گەشەکردنی نەخۆشییەکەی هەبێت یاخود نا.

پشکنینەکانی تری خوێن دەتوانن نیشانی ئەوە بکەن کە ئایا ئەو دەرمانانەی کە وەریاندەگریت بە شێوەیەکی دروست کاردەکەن، یان هەڵسەنگاندنی ئەوە دەکەن کە خوێن چەند بەباشی کاردەکات.

دە پشکنینی باوی خوێن

پشکنینی تێکڕای پێکهاتەکانی خوێن

پشکنینی ڕۆتینی بۆ تێکڕای پێکهاتەکانی خوێن (CBC) پشکنینی ئاستی حەوت خانەی جیاواز لە هەموو خانە سەرەکییەکانی خوێن دەکات لەوانە خڕۆکە سپییەکان، خڕۆکە سوورەکانی خوێن و پەڕەکانی خوێن.

پێکهاتە گرنگەکانی ئەم پشکنینە بریتین لە ژماردنی خڕۆکە سوورەکانی خوێن، هیمۆگلۆبین و ڕێژەی خوێن. ئەمەی خوارەوە کۆمەڵێک ئەنجامی سەرچاوەی باوەڕپێکراوە، هەرچەندە هەموو تاقیگەیەک لەوانەیە مەودای تایبەتی خۆی هەبێت کە کەمێک جیاوازە:

پێکهاتەی مەودای ئاسایی

  • خڕۆکە سوورەکانی خوێن (ئەو خانانەی بەرپرسن لە هەڵگرتنی ئۆکسجین لە تەواوی جەستەدا) نێر: ٤.٣ - ٥.٩ ملیۆن/ملم سێجا؛ مێ: ٣.٥ - ٥.٥ ملیۆن/ملم سێجا.
  • خڕۆکە سپییەکانی خوێن (خانەکانی سیستەمی بەرگری لە خوێندا) ٤.٥٠٠ - ١١.٠٠٠ خانە /ملم سێجا.
  • پەڕەکانی خوێن (ئەو خانانەی کە کۆنترۆڵی خوێن مەیین دەکەن) ١٥٠.٠٠٠ - ٤٠٠.٠٠٠ خانە /ملم سێجا.
  • هیمۆگلۆبین (پڕۆتینی ناو خڕۆکە سوورەکانی خوێن کە ئۆکسجین دەگوازێتەوە بۆ ئەندامەکان و شانەکان و دوانەئۆکسیدی کاربۆن دەگەڕێتەوە بۆ سییەکان) نێر: ١٣.٥ - ١٧.٥ گرام/دێسیلیتەر (g/dL)؛ مێ: ١٢.٠ - ١٦.٠ گرام/دێسیلیتەر
  • ڕێژەی خوێن یان هێماتۆکریت کە لە خڕۆکە سوورەکان وەردەگیرێت: ٤١ - ٥٣ ٪؛ ژن: ٣٦ - ٤٦ ٪

ئاستی نائاسایی ئەم پێکهاتانە لەوانەیە ئاماژە بێت بە:

لەسەر بنەمای ئەنجامەکان، پزیشک داوای پشکنینی بەدواداچوون دەکات بۆ دڵنیابوون لە ئاستی نائاسایی و ئەگەری دەستنیشانکردن.

پانێڵی زیندەپاڵی بنەڕەتی

پانێڵی زیندەپاڵی بنەڕەتی یاخود زیندەچالاکی بنەڕەتی (BMP) بە شێوەیەکی گشتی پشکنینی ئاستی هەشت ئاوێتەی خوێن دەکات:

ئەم تاقیکردنەوەیە لەوانەیە پێویست بەوە بکات کە بە لایەنی کەمەوە هەشت کاتژمێر پێش وەرگرتنی خوێن بەڕۆژوو بیت، بەپێی ڕێنماییەکانی پزیشک و ئەوەی پشکنینەکە پێوانە دەکات. ئەنجامە نائاساییەکان لەوانەیە نیشانی ئەمانە بدەن:

  • نەخۆشی گورچیلە
  • نەخۆشی شەکرە
  • ناهاوسەنگی ئەلیکترۆلایت

پزیشک پشکنینی بەدواداچوون ئەنجام دەدات بۆ پشتڕاستکردنەوەی دەستنیشانکردنی نەخۆشیەکە.

پانێڵی زیندەپاڵی گشتگیر

پانێڵێکی زیندەپاڵی گشتگیر (CMP) هەموو پێوانەکانی BMP لەخۆ دەگرێت، هەروەها پڕۆتین و ماددە زیادەکانی پەیوەست بە کرداری جگەر وەک:

  • ئەلبومین
  • کۆی پڕۆتین
  • ئەلکالین فۆسفەیتەیز (ALP)، ئەنزیمێکە بەزۆری لە ئێسک و جگەردا دەدۆزرێتەوە کە لە چەندین پرۆسەی جەستەییدا بەشدارە.
  • ئەلانین ئەمینۆترانسفێریز (ALT)، ئەنزیمێک لە جگەر دۆزرایەوە.
  • ئاسپارتەیت ئەمینۆترانسفێرێز (AST)، ئەنزیمێکە کە لە جگەر و شانەکانی دیکەی لەش دەدۆزرێتەوە.
  • بیلیروبین، کە پاشماوەیەکە لە ئەنجامی شکاندنی خڕۆکە سوورەکانی خوێنەوە درەستدەبێت کاتێک جگەر پاڵاوتەی دەکات.

هەمان ئەنجام دەتوانرێت لە CMP وەربگیرێت وەک لە BMP بۆ هەمان ئەو ماددانەی کە BMP پشکنیویەتی. هەروەها ئاستە نائاساییەکانی تر دەتوانن ئاماژە بە بارودۆخی بنچینەیی بکەن، وەک:

زیاد و کەمی ALP

  • گیرانی جۆگەی زراو
  • بەڕیشاڵبوونی جگەر (سیرۆسیس)
  • هەوکردنی تورەکەی زراو
  • بەردی زراو
  • هەوکردنی جگەر
  • تۆپەڵبوونی خڕۆکە سپییەکانی خوێن (خانە تاک ناوکییەکان) مۆنۆنۆکلیۆسس
  • نەخۆشی پاگێت (Paget’s disease) - نەخۆشییەکانی زیندەچالاکی ئێسک
  • نەشتەرکاری دڵ
  • بەدخۆراکی
  • کەمی زینک

زیاد و کەمی ALT

زیاد و کەمی AST

  • بەڕیشاڵبوونی جگەر (cirrhosis)
  • نەخۆشی دڵ
  • هەوکردنی جگەر
  • تۆپەڵبوونی خڕۆکە سپییەکانی خوێن (خانە تاک ناوکییەکان) مۆنۆنۆکلیۆسس
  • هەوکردنی پەنکریاس کە بە ئاسایی دەردەکەوێت

زیاد و کەمی بیلیروبین

  • لەناوبردنی نائاسایی خڕۆکە سوورەکانی خوێن (شیبوونەوەی خڕۆکە سوورەکاڽی خوین)
  • کاردانەوەی خراپ بۆ دەرمان
  • گیرانی جۆگەی زراو
  • کۆنیشانەی گیلبێرت (Gilbert’s syndrome)
  • هەوکردنی جگەر

پانێڵی چەوری

ئەم پشکنینە ئاستی دوو جۆری سەرچاوەی کۆلیسترۆڵ دەپشکنێت:

  • چڕی بەرزی لیپۆپڕۆتین (HDL)، یان کۆلیسترۆڵی باش
  • چڕی نزمی لیپۆپڕۆتین (LDL)، یان کۆلیسترۆڵی خراپ

HDL "باشە" چونکە ماددە زیانبەخشەکان لە خوێنت لادەبات و یارمەتی جگەر دەدات بۆ ئەوەی ببێتە پاشماوە. LDL "، تۆپەڵی خوێن خراپە" چونکە لەوانەیە ببێتە هۆی گەشەکردنی تۆپەڵە خوێنەکان لە خوێنبەرەکاندا، مەترسی تووشبوون بە نەخۆشی دڵ زیاد دەکات. پێویستە بەلایەنی کەمەوە ٨ کاتژمێر پێش ئەم پشکنینەکە بەڕۆژوو بیت (واتا جگە لە ئاو دووربیت لە خواردن و خواردنەوە)

بۆ کۆلیسترۆڵی HDL: ٦٠ ملیگرام لە دیسیلترێک (mg/dL) یان سەرووتر بە تەندروستی دڵ دادەنرێت، لە کاتێکدا کەمتر لە ٤٠ ملیگرام لە دیسیلترێک هۆکارێکی سەرەکی مەترسییە بۆ نەخۆشی دڵ.

بۆ کۆلیسترۆڵی LDL: ١٠٠ mg/dL یان خوارەوە باشترینە بۆ تەندروستییەکی باش، لە کاتێکدا ١٦٠ mg/dL یان زیاتر بە شێوەیەکی مەترسیدار بەرزە. ئاستی ئاساییش دەتوانێت بەپێی تەمەن بگۆڕێت.

پانێڵی سایرۆید

پانێڵی سایرۆید یان پشکنینی فرمانەکانی سایرۆید، پشکنینی ئەوە دەکات کە چەند بە باشی ڕژێنی غودە یاخود سایرۆید هۆرمۆنەکانی بەرهەم دەهێنێت وەک:

  • تراییۆدۆسایرۆنین (T3). لەگەڵ T4، ئەمە لێدانی دڵ و پلەی گەرمی جەستە ڕێکدەخات.
  • سایرۆکسین (T4). لەگەڵ T3، ئەمە ڕێکخستنی میتابۆلیزم و چۆنیەتی گەشەکردن دەکات.
  • هۆرمۆنی هاندەری سایرۆید (TSH). ئەمە یارمەتی ڕێکخستنی ئاستی هۆڕمۆنەکان دەدات لە دەردانی سایرۆید.

سایرۆید ڕژێنێکی بچووکه لە مل یارمەتی ڕێکخستنی کردارەکانی جەستە دەدات وەک ئاستی وزە و زیندەچالاکی بە گشتی. ئەمەی خوارەوە ئەنجامە ئاساییەکانن:

  • T3: ٨٠ - ١٨٠ نانۆگرام بۆ هەر دێسیلیتەری خوێن (ng/dL)
  • T4: ٠.٨ - ١.٨ ng/dL لە گەورەکاندا.
  • TSH: ٠.٥ - ٤ میلی یەکەی نێودەوڵەتی بۆ هەر لیترێک خوێن (mIU/L)

ئاستی نائاسایی ئەم هۆڕمۆنانە دەتوانن ئاماژە بە چەندین حاڵەت بکەن، وەک:

  • نزمی ئاستی پڕۆتین.
  • تێکچوونی گەشەی سایرۆید.
  • ئاستی نائاسایی تێستێسترۆن یان ئیسترۆجین.

نیشانە بایۆلۆجیەکانی دڵ

ئەنزیمەکان پڕۆتینن کە یارمەتی جەستەت دەدەن بۆ ئەنجامدانی هەندێک پرۆسەی کیمیایی، وەک شکاندنی خۆراک و مەیینی خوێن. لە هەموو جەستەدا بەکاردێت بۆ چەندین کاری گرنگ. ئاستی ئەنزیمی نائاسایی دەتوانێت چەندین مەرج نیشان بدات.

ئەو ئەنزیمانەی کە پشکنینیان بۆ دەکرێت بریتین لە:

  • ترۆپۆنینی دڵی هەستیاری بەرز (hs-cTn): ئەمە ئەنزیمی دڵە کە دەتوانێت دزە بکات بۆ ناو خوێن و ببێتە هۆی برینداری دڵ.
  • جۆری B-Natriuretic peptide (BNP) و N-terminal pro-type b-natriuretic peptide (NT-proBNP): ئەم ماددانە لە دڵدا دروست دەکرێن. ئاستی بەرز لەوانەیە نیشانەی شکستی دڵ بێت.
  • کریاتین کاینەیس (CK): ئەمە ئەنزیمێکە بە شێوەیەکی سەرەکی دەکەوێتە ناو دەماغ و دڵ و پەیکەرە ماسولکە. کاتێک زیانی ماسولکەکان ڕوودەدات، CK بە ڕێژەیەکی زۆر دەچێتە ناو خوێنەوە.
  • کریاتین کیناسی - مب (CK-MB): ئەم ئەنزیمانه له دڵدا دەدۆزرێته و زۆرجار لە خوێندا زیاد دەکەن دوای جەڵتەی دڵ یان هەر برینێکی تری دڵ.

ئەمانەی خوارەوە چەند تایبەتمەندییەکی ئاسایین بۆ ئەو ئەنزیمانەی کە لە سەرەوە ئاماژەمان پێ کردووە:

  • hs-cTn: < ١ ng/mL
  • BNP: < ١٠٠ pg/mL
  • NT-proBNP: ≤ ٣٠٠ pg/mL
  • CK: ٣٠ – ٢٠٠ U/L
  • CK-MB: سفر – ١٢ IU/L

پشکنینی هەوکردنە گوازراوە سێکسییەکان

زۆرێک لە هەوکردنە گوازراوە سێکسییەکان (STIs) دەتوانرێت بە بەکارهێنانی نموونەی خوێن دەستنیشان بکرێن. ئەم پشکنینانە زۆرجار لەگەڵ نموونەی میز یان سوابی شانەی تووشبوو تێکەڵ دەکرێن بۆ دەستنیشانکردنێکی وردتر. ئەم نموونانەی هەوکردنە سێکسییە گوازراوەییەکان دەکرێت بە پشکنینی خوێن دەستنیشان بکرێن:

پشکنینی خوێن هەمیشە ڕاست نییە دوای تووشبوون بە نەخۆشی. بۆ نەخۆشی ئایدز، بۆ نموونە، لەوانەیە پێویست بکات بەلایەنی کەمەوە مانگێک چاوەڕێ بکەیت پێش ئەوەی پشکنینی خوێن ڤایرۆسەکە بدۆزێتەوە.

پانێڵی مەیینی خوێن (کۆئەگیولەیشن)

پشکنینەکانی مەیینی خوێن پێوانەی ئەوە دەکەن کە چەند بە باشی خوێن دەمەیەت و چەند کاتی دەوێت بۆ ئەوەی خوێنەکە بمەیەت. نموونەکان بریتین لە پشکنینی کاتی پرۆسرۆمبین (PT) و پشکنینی چالاکی فایبرینۆجین.

خوێنبەربوون پرۆسەیەکی گرنگە کە یارمەتیت دەدات خوێنبەربوون بوەستێت دوای برین یان برینداربوون. بەڵام مەیینەکان لە خوێهێبنەرەکان یان خوێنبەرەکاندا لەوانەیە کوشندە بێت چونکە دەتوانێت ڕێگری لە ڕۆیشتنی خوێن بۆ مێشک، دڵ یان سییەکان بکات. لەوانەیە ببێتە هۆی جەڵتەی دڵ یان جەڵتەی مێشک. ئەنجامەکانی پشکنینی مەیینی خوێن دەگۆڕێت لەسەر بنەمای تەندروستی و هەر نەخۆشییەکی بنچینەیی کە لەوانەیە کاریگەری لەسەر خوێنبەربوون هەبێت.

ئەنجامەکانی ئەم پشکنینە دەتوانرێت بەکاربهێنرێت بۆ دەستنیشانکردنی:

  • خوێنبەربوونی زیاد لە پێویست (هیمۆفیلیا)
  • مەیینی خوێن
  • مەرجەکانی جگەر
  • کەمی ڤیتامین K

پشکنینی DHEA-sulfate serum

هۆرمۆنی دێهایدرۆپیاندرۆستێرۆن (DHEA) لە ڕژێنەکانی ئەدریناڵەوە دێت. ئەم پشکنینە ئەوە دەپێوێت کە ئایا هۆرمۆنەکە زۆر بەرزە یان زۆر نزمە. لە پیاواندا، DHEA یارمەتی گەشەپێدانی تایبەتمەندییەکان دەدات وەک گەشەی مووی لەش، بۆیە ئاستی نزم بە نائاسایی دادەنرێت. لە ئافرەتاندا، ئاستی بەرز دەتوانێت ببێتە هۆی ئەوەی کە تایبەتمەندییەکانی پیاوان، وەک مووی زیادەی جەستە، گەشە بکەن، بۆیە ئاستی نزم ئاساییە

نزمی ئاستەکان لەوانەیە ببێتە هۆی:

  • نەخۆشی ئەدیسۆن
  • کارنەکردنی ئەدرینال
  • ناتەواوی پلی پێشەوەی ژێر مێشکە ڕژێن (hypopituitarism)
  • باڵغبوونێکی ناڕێک لە ئافرەتاندا
  • بەکارهێنانی دەرمانی ستیرۆید

ئاستی بەرز لە پیاوان و ئافرەتاندا دەکرێت ببێتە هۆی:

  • گەشەکردنی زگماکی ئەدرینال
  • لووێکی باش یان خراپ لەسەر ڕژێنی ئەدرینال
  • کۆنیشانەی فرەکیسی هێلکەدان (PCOS)
  • لوولەی هێلکەدان

پشکنینی پڕۆتینی پەرچەپێدانەوەی C

پڕۆتینی پەرچەپێدانەوەی_C (CRP) لەلایەن جگەرەوە دروست دەکرێت کاتێک شانەکانی جەستە هەودەکەن. بەرزبوونەوەی ئاستی CRP ئاماژە بە هەوکردن دەکات لە چەندین هۆکارەوە، لەوانە:

ئەو ڕێژەیەی کە باوەڕپێکراوە، مەترسی تووشبوون بە نەخۆشی دڵ زیاتر دەبێت:

  • <٠.٣ mg/dL: ئاسایی
  •  ٠.٣ بۆ ١.٠ mg/dL: بەرزبوونەوەی بچووک

دەکرێت پەیوەندی هەبێت بە ڕەگەزی کەسێکەوە، پێوەری بارستایی جەستە (BMI)، یان لەگەڵ حاڵەتەکانی وەک خەمۆکی یان کەمخەوی.

  •  ١.٠ بۆ ١٠.٠ mg/dL: بەرزبوونەوەی مامناوەند

بە زۆری بەهۆی هەوکردنی بڵاوەبووی جەستەوە دروست دەبێت، وەک نەخۆشی بەرگری خۆیی، هەوکردنی بۆری سییەکان، جەڵتەی دڵ، یان شێرپەنجە.

  •  > ١٠.٠ mg/dL: بەرزبوونەوەی بەرچاو

بە شێوەیەکی ئاسایی بەهۆی بەکتریایەکی گەورە یان هەوکردنێکی ڤایرۆسییەوە دروست دەبێت، تراومای گەورە، یان هەوکردنی کۆئەندامی خوێنبەرەکان.

  • > ٥٠.٠ mg/dL: بەرزبوونەوەیەکی زۆری قورس

 بە شێوەیەکی گشتی بەهۆی هەوکردنی بەکتریای سوکەوە.


سەرچاوەکان



909 بینین