ناوه‌ڕۆك
ناساندن
ڕووەکخۆری (بە ئینگلیزی: Vegetarianism) بریتییە لە کرداری دوورکەوتنەوە لە بەکارهێنانی گۆشت (گۆشتی سوور، پەلەوەر، خواردنی دەریایی، مێروو و گۆشتی هەر ئاژەڵێکی تر). هەروەها لەوانەیە لە خواردنی هەموو بەرهەمەکانی سەربڕینی گیانەوەر لەخۆ بگرێت. ڕووەکخۆری لەوانەیە هۆی جۆراوجۆری زۆر هەڵبگرێت. زۆر کەس بۆ خواردنی گۆشت ناڕەزاییان هەیە و پێیان وایە نەخواردنی گۆشت وە ڕێزێکە لە ژیانی هەستیاری ئاژەڵەکان. ئەم جۆرە پاڵنەرە ئەخلاقیانە لە ژێر بیروباوەڕە ئاینییە جۆراوجۆرەکان و هەروەها داکۆکی لە مافەکانی ئاژەڵان کۆکراوەتەوە. هاندانەکانی تر بۆ ڕووەکخۆری پەیوەندی بە تەندروستیەوە، سیاسی، ژینگەیی، کولتووری، جوانکاری، ئابووری، پەیوەست بە تام، یان پەیوەندی بە بژاردەی کەسی ترەوە هەیە.
چەند جۆرێک ڕێجیمی ڕووەکیمان هەیە
ڕێجیمی ڕووەکی ئۆڤۆ لاکتۆ (Ovo-lacto) هەردوو هێلکە و بەرهەمی شیرەمەنی لەخۆ دەگرێت، ڕێجیمی ڕووەکی ئۆڤۆ (Ovo) هێلکەی تێدایە بەڵام بەرهەمی شیرەمەنی نیە، وە ڕێجیمی ڕووەکخۆری لاکتۆ (lacto) بەرهەمی شیرەمەنی دەگرێتەوە بەڵام هێلکە نا. توندترین سیستمی ڕووەکخۆر ئەوەیە کە بەتەواوی خۆیان لە خواردنی هەموو جۆرە گۆشتێک دوور دەخەنەوە. وە دەکرێت لە بەکارهێنانی بەرهەمە ئاژەڵییەکان، وەک پێڵاوی چەرم و جانتاو، هتد خۆیان بەدوور بگرن.
پاراستنی رێجیمێکی ڕووەکی دەتوانێت بەرەنگاری بێت. لە کاتێکدا خۆدزینەوە لە بەرهەمی ئاژەڵان لەوانەیە پشتگیری تەندروستی و خەمە ئەخلاقییەکان بکات، لەوانەیە پێویستی بە پاشکۆی خۆراکی هەبێت بۆ ڕێگەگرتن لە کەم و کوڕی خۆراکی ئەگەر هەموو ئەو بەرهەمانە کەم بکرێنەوە، بەتایبەتی بۆ ڤیتامین B12. خواردنی قتوو و ئامادەکراو لەوانەیە بڕێکی کەم لە پێکهاتەی ئاژەڵی تێدا بێت. لە کاتێکدا هەندێک لە ڕووەکخۆران پێناسەی بەرهەمەکان بۆ ئەم جۆرە پێکهاتانە دەپشکنن، هەندێکی تر هیچ ناڕەزاییەکیان نییە بۆ بەکارهێنانیان، یان بێ ئاگان لە ئامادەبوونیان.
لە وڵاتانی ڕۆژئاوادا، باوترین هاندەر بۆ ئەو کەسانەی کە ڕووەکخۆرن وشیاری تەندروستییە. کۆمەڵەی خۆراکی ئەمریکی ڕایگەیاندووە کە لە هەموو قۆناغەکانی ژیاندا، ڕێجیمێکی ڕووەکیی کە بە شێوەیەکی گونجاوو پلان بۆ داڕێژراوە دەتوانێت "تەندروست بێت، وە لەوانەیە لە ڕێگەگرتن و چارەسەری نەخۆشییە دیاریکراوەکان سوودبەخش بێت". سیستمی خۆراکی ڕووەکخۆری ئاستی کەمتر لە چەوریی، کۆلیسترۆڵ، پرۆتینی ئاژەڵ و ئاستی بەرزی کاربۆهیدراتەکان، ڕیشاڵ، مەگنیزیۆم، پۆتاسیۆم، فۆلیت، ڤیتامین C و ڤیتامین E دابین دەکەن.
ئێسکەکان
توێژینەوەکان دەریان خستووە کە خۆراکی ڕووەکی لەوانەیە مەترسی کەمبوونەوەی کالسیۆم و کەمی چڕی کانزاکانی ئێسک زیاد بکات. پێداچوونەوەیەکی ساڵی ٢٠١٩ بۆی دەرکەوت کە ڕووەکخۆرەکان چڕیی کانزای ئێسکی کەمتریان لە بنی ڕان و بەشی خوارەوەی بڕبڕە بە بەراورد بە هەمەچەشنەخۆر هەیە. ساڵی ٢٠٢٠ دوای شیکردنەوە دەرکەوت کە ساواکانی ئەو کەسانەی ڕووەکین و خواردنەکانیان شیر و بەرهەمە شیرییەکانیان تێدایە گەشەسەندنی ئاسایی پیشان دەدات. پێداچوونەوەیەکی ساڵی ٢٠٢١ هیچ جیاوازییەکی لە گەشەکردندا لە نێوان منداڵانی ڕووەکخۆر و گۆشتخۆردا نەدۆزیەوە.
