ناوه‌ڕۆك
ناساندن
ڤایرۆسی هێرپس، ڤایرۆسی هێرپسی سادە یان هێرپس سمپڵێکس یانیش ڤایرۆسی ئێچ ئێس ڤی (بە ئینگلیزی: herpis smplex virus یان genital herpis، بە عەرەبی: فيروس هيربيس سمبلكس یان هيربيس التناسلي) ڤایرۆسێکی گوازراوەیە دەبێتە هۆی تووشبوون بە تامێسکە، هەروەها دەتوانرێت لە ڕێگەی بەرکەوتنی ڕاستەوخۆ لەگەڵ برین بگوازرێتەوە.
هەروەها ئاماژە بەوەشکراوە، لەبەر ئەوەی ڤایرۆسەکە لە ڕێژەیەکی کەم لە ڕۆژەکاندا "دەڕژێت"، دەکرێت بیگوازرێتەوە یان تووشی ڤایرۆسی هێرپس بێت تەنانەت ئەگەر نیشانەکانیشیت تێدا نەبێت. لە ڕاستیدا، زۆرێک لە خەڵک تووشی ڤایرۆسی هێرپس دەبن لەو کەسانەوە کە نازانن ڤایرۆسەکەیان هەیە.
ڤایرۆسی هێرپس چییە؟
ئەگەر ڤایرۆسی هێرپسی سادە گەشە بکات، جەستە تەنۆلکەی ڤایرۆس بەرهەم دەهێنێت کە دەتوانیت بگوازرێتەوە بۆ کەسانی تر. ڤایرۆسەکە لە کاتی ئەڵقەیەکدا لە برینەکان دەڕژێت، بەڵام لەگەڵیشیدا لە کاتەکانی تردا دەڕژێت کاتێک هیچ نیشانەیەکی ئاشکرا یان برینت نییە. تەنانەت لەوانەیە نەتزانیبێت کە ڤایرۆسی هێرپسی سادەت هەیە.
هەندێک لێکۆڵینەوە پێشنیاری ئەوە دەکەن کە ڕژان ڕوودەدات:
- نزیکەی لە سەدا ١٠ی ڕۆژەکان ئەگەر نیشانەی ڤایرۆسی هێرپسی سادەت هەبێت.
- نزیکەی ٢٠ لە سەدی ڕۆژەکان ئەگەر نیشانەی ڤایرۆسی هێرپسی سادەت هەبێت.
بەڵام هۆکاری جۆراوجۆر دەتوانێت کاریگەری لەسەر ڕژانی ڤایرۆس هەبێت، لەوانە:
- جۆری ڤایرۆسی هێرپسی سادە و ئەو شوێنەی کە نیشانەکانی تێدا دەبینیت. ڤایرۆسی هێرپسی سادە جۆری یەک کە کاریگەری هەیە لەسەر ئەندامی زاوزێ کەمترە لە ڕژان بەراورد بە کاریگەری ڤایرۆسی هێرپسی سادەی جۆری دوو لەسەر ئەندامی زاوزێ.
- ئەوەی بۆ ماوەی چەند ساڵە ڤایرۆسی هێرپسی سادە هەبووە. ڕژان بە تێپەڕبوونی کات کەم دەبێتەوە. ئەگەر بۆ ماوەی نزیکەی دە ساڵ ڤایرۆسی ڤایرۆسی هێرپسی سادەت هەبێت، بۆ نموونە، لەوانەیە ڤایرۆسەکە کەمتر فڕێ بدەیت بە بەراورد بەو کەسانەی کە بەم دواییانە تووشی ڤایرۆسەکە بوون.
- تەندروستیت. ئەگەر بەرگریت لاوازە، دەکرێت زیاتر ڤایرۆسەکە فڕێ بدەیت.
کێ مەترسی تووشبوون بە هەوکردنەکانی هێرپسی سادە هەیە؟
هەموو کەسێک دەتوانێت تووشی ڤایرۆسی هێرپسی سادە ببێت بەبێ گوێدانە تەمەن. ئەگەر بەرکەوتنی ڤایرۆسی هێرپس هەبوو، ئەگەری تووشبوونت بە ڤایرۆسەکە هەیە. لەبیرت بێت، ڤایرۆسی هێرپسی سادە زۆر باوە. بەڵام لەبەر ئەوەی زۆر جار نیشانەی نییە، زۆرێک لەو کەسانەی کە لەگەڵ ڤایرۆسەکەدا دەژین هەرگیز ئەڵقەیەکیان نییە یان نازانن کە تووشی ڤایرۆسی هێرپس بوون.
ئەگەری تووشبوونت بە ڤایرۆسەکە زیاترە ئەگەر:
- هاوبەشێکی سێکسیت هەبێت کە تووشبووی ڤایرۆسی هێرپسی سادە بێت.
- توێژینەوەیەک دەڵێت ئافرەتان زیاتر لە پیاوان ئەگری تووشبوونیان هەیە.
- ئەوانەی بەرگرییان لاوازە.
هەندێک لە توێژینەوە کۆنەکان پێشنیاری ئەوە دەکەن کە دژەتەنەکانی ڤایرۆسی هێرپسی سادەی جۆری یەک دەتوانن هەندێک پاراستن پێشکەش بە مێینەکان بکەن دژی تووشبوون بە ڤایرۆسی هێرپسی سادەی جۆری یەک. هێشتا زۆرێک لەو کەسانەی کە لەگەڵ جۆرێک لە ڤایرۆسەکە دەژین دواتر تووشی جۆری تر دەبنەوە.
لەوانەیە ئەگەرێکی کەمی تووشبوون بە ڤایرۆسی هێرپسی سادەی زاوزێت هەبێت ئەگەر سێکست کرد بەبێ بەکارهێنانی کۆندۆم یان ڕێگاکانی تری بەربەست. لەبیرت بێت ئەو کۆندۆم و ڕێگاکانی تری بەربەست هەمیشە شوێنی هەوکردن ناگرێتەوە، لەبەر ئەوەی برینەکان لەوانەیە لەسەر پشت یان سمتی ناوەوە دەرکەون.
ئایا ڤایرۆسەکە دەتوانرێت لە کاتی منداڵبووندا بگوازرێتەوە؟
بەپێی توێژینەوەیەکی ساڵی ٢٠٢١، نزیکەی یەک لە هەر هەزار منداڵێک کە لە ئەمریکا لەدایک دەبن، تووشی ڤایرۆسی هێرپسی سادە دەبن. ئەگەر پێش دووگیانی تووشی ڤایرۆسی هێرپسی سادەی زاوزێ بوویت و دووبارە هەوکردنت هەبوو، ئەگەری ئەوە نییە ڤایرۆسەکە بگوێزیتەوە بۆ منداڵ لە کاتی منداڵبووندا. بەڵام ئەگەر لە کاتی دووگیانیدا تووشی ڤایرۆسەکە بوویت ئەم مەترسییە زیاد دەکات.
لەبەرئەوەی ڤایرۆسەکە لەوانەیە ببێتە هۆی ئاڵۆزییەکی گەورە، لەوانە منداڵبوونی پێشوەختە، گرنگە کە تیمی چاودێریت ئاگادار بکەیتەوە ئەگەر پێتوایە دەکرێت ڤایرۆسی هێرپسی سادەت هەبێت.
ڤایرۆسی هێرپسی سادە چۆن دەستنیشان دەکرێت؟
لە هەندێک حاڵەتدا، پزیشک دەتوانێت ڤایرۆسی هێرپسی سادە دەستنیشان بکات بە پشکنینی بڵقەکان. هەروەها لەوانەیە پرسیار بکەن دەربارەی نیشانەکانی تر، لەوانە نیشانەکانی ئەنفلۆنزا و نیشانە سەرەتاییەکان، وەک لێدان یان سوتانەوە.
لەوانەیە داوای چاندنی بکەن بۆ پشتڕاستکردنەوەی دەستنیشانکردنەکە. چاندن بریتییە لە شلکردنەوەی شلە لە ئازارەکە و ناردنی بۆ تاقیگە بۆ ئەنجامدانی پشکنین. ئەگەر پێتوایە تووشی ڤایرۆسی هێرپسی سادە بوویت بەڵام هیچ نیشانەیەکی نییە، پشکنینی خوێن دەتوانێت ئەوە دیاری بکات کە ئایا دژەتەنی ڤایرۆسی هێرپسی سادەت هەیە. تەنها بزانە کە پشکنینەکانی خوێن دەکرێت بە وردی ڤایرۆسی هێرپسی سادە نەدۆزنەوە هەتا ١٢ هەفتە دوای ئەوەی تووشی نەخۆشییەکە بوویت.
پشکنینی گشتی هەوکردنە سێکسییە گوازراوەکان بە شێوەیەکی ئاسایی پشکنینی ڤایرۆسی هێرپسی سادە لەخۆ ناگرێت، بۆیە دەتەوێت پرسیار لە پزیشک یان کارمەندی تاقیگە بکەیت دەربارەی پشکنین بۆ ڤایرۆسی هێرپسی سادە کاتێک پێت وایە ڤایرۆسەکەت هەیە.
ڤایرۆسی هێرپسی سادە چۆن چارەسەر دەکرێت؟
پسپۆڕان هێشتا چارەسەرێکیان بۆ هێرپس نەدۆزیوەتەوە. بەڵام چارەسەری جۆراوجۆر دەتوانێت یارمەتی کەمکردنەوەی نیشانەکان بدات. چارەسەری ڤایرۆسی هێرپس ئەمانەی خوارەوە دەگرێتەوە:
دەرمان
بڵقەکان بە شێوەیەکی ئاسایی بەبێ چارەسەری پزیشکی باشتر دەبن. بەڵام ئەگەر تووشی نەخۆشییەکی سەخت یان بەردەوام بوویت، پزیشک یان دەرمانساز دەتوانێت دەرمانی دژە ڤایرۆس بنووسێت. دژە ڤایرۆسەکان دەتوانن یارمەتی کەمکردنەوەی ژمارەی ئەو ڕووداوانە بدەن کە ئەزموونیان دەکەیت و توندی نیشانەکان کەم دەکاتەوە. هەڵبژاردنەکان بریتین لە:
- ئەسایکلۆڤیر
- فامیکلۆڤیر
- ڤالاسیکلۆڤیر
- فۆسکارۆنێت یان سیدۆفۆڤیر بۆ هەوکردنی هێرپس کە بەرگری لە دەرمانەکانی تر دەکات.
هەروەها دەرمانی دژە ڤایرۆس دەتوانێت یارمەتیت بدات بۆ کەمکردنەوەی ئەگەری گواستنەوەی ڤایرۆسەکە لە کاتی ئەڵقەیەکدا یان ڕژاندنی کاتێک نیشانەکانت نییە. هیچ بەڵگەیەک نییە کە پێشنیاری ئەوە بکات کە بەکارهێنانی دژە ڤایرۆس ئەگەری تووشبوونت بە ڤایرۆسەکە کەم دەکاتەوە ئەگەر تووشبووی نەبیت. ئەم دەرمانانە بە شێوەیەکی گشتی لە شێوەی حەب و کرێمدا دێن. پزیشک دەکرێت پێشنیاری دەرزی دەرمان بکات بۆ چارەسەرکردنی نیشانە سەختەکان.
چارەسەرەکانی ماڵەوە
زۆرێک لە چارەسەرەکانی ماڵەوە دەتوانن یارمەتی کەمکردنەوەی ئازار و ناڕەحەتی پەیوەست بە بڵێسەی هێرپس بدەن. بۆ ئەوەی یارمەتی وەربگریت، هەوڵبدە ئەم خاڵانەی خوارەوە بەکاربهێنیت:
- پەستێنەرێکی گەرم یان سارد
- تێکەڵەیەک لە سۆدای برژاندن یان گەنمەشامی و ئاو
- ئەڵۆڤێرا
- تێکەڵەیەک لە سەرچاوەی سیری تێکشکاو و زەیتی زەیتوون
- درەختی چا، ئیکالیپتوس، یان ڕۆنی بیبەر
هەندێک لە توێژینەوەکان پێشنیاری ئەوە دەکەن کە بەکارهێنانی تەواوکەری ڕۆژانەی لایسین دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە ڕێگریکردن لە ڕووداوەکانی هێرپس. خەمڵاندنەکانی ژەمەکە جیاوازن، بەڵام بەکارهێنانی ڕۆژانە لە نێوان یەک بۆ سێ گرام لە لایسین سوودی هەیە بۆ چارەسەرکردنی نیشانەکان و کەمکردنەوەی دووبارەبوونەوەی ڕووداوەکان.
ئاڵۆزییەکان
کاتێک تووشی ڤایرۆسی هێرپس دەبیت، ڤایرۆسەکە بە هەمیشەیی لە خانە دەمارییەکاندا دەژی. بەزۆری بە ناچالاکی دەمێنێتەوە، بەڵام لەوانەیە جار جار چالاک بێت و نیشانەکانی دروست بکات. بۆ هەندێک کەس، هەندێک هۆکار دەتوانن ببنە هۆی ڕووداو، وەک:
- فشار
- سوڕی مانگانە
- تا یان نەخۆشی
- بەرکەوتنی خۆر یان سووتانی خۆر
لە کاتێکدا زۆربەی ئەو کەسانەی لەگەڵ ڤایرۆسی هێرپس دەژین تەنها یەک ئەڵقەی سەرەکییان هەیە، یان هیچیان نییە، هەندێکی تر هەموو چەند مانگێک نیشانەکانیان ئەزموون دەکەن. لەوانەیە ئەڵقەی زیاتر هەبێت لە ماوەی یەکەم ساڵی ژیان لەگەڵ ڤایرسی هێرپسی سادە، بەڵام ڕێژەکە بە تێپەڕبوونی کات کەم دەبێتەوە.
زۆربەی کات، ڤایرۆسی هێرپس هۆکارێکی سەرەکی نیگەرانی دروست ناکات و نیشانەکان بەبێ چارەسەری پزیشکی باشتر دەبن. ئەم ڤایرۆسە لەوانەیە ببێتە هۆی ئاڵۆزی بۆ هەندێک گروپی خەڵک، لەوانە:
- تازە لەدایکبووان
- ئەو کەسانەی کە بەرگرییان کەمە
- ئەو کەسانەی کە نەخۆشی درێژخایەنیان هەیە وەک شێرپەنجە یان ئایدز
هەروەها دەتوانرێت لە چاوەکاندا هێرپس دروست بکرێت. ئەم حاڵەتە، کە بە هێرپس کێراتیتیس ناسراوە، دەکرێت گەشە بکات ئەگەر دەست لە برینی هێرپس بدەیت و پاشان دەست لە چاوت بدەیت. نیشانەکانی نەخۆشی هێرپس کێراتیتیس بریتین لە:
- ئازاری چاو و سووربوونەوەی چاو
- دەردراوی چاو یان گریانی زیاد لە پێویستی چاو
- بینایی لێڵ
- هەستیاری بۆ ڕووناکی
- هەستێک لە چاودا
ئەگەر لەگەڵ ڤایرسی هێرپس دەژیت و تێبینی ئەم نیشانانە دەکەیت، بە زووترین کات پەیوەندی بکە بە پزیشک. چارەسەری خێرا دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە ڕێگریکردن لە ئاڵۆزییەکان، لەوانە برینەکانی کۆرنیال و لەدەستدانی بینین.
ژیان لەگەڵ ڤایرسی هێرپس
بە شێوەیەکی گشتی، ڤایرسی هێرپس بە نیگەرانییەکی تەندروستی گەورە دادەنرێت، هەرچەندە بارودۆخێکی هەمیشەییە. هەوکردنی هێرپس دەتوانێت ببێتە هۆی هەندێک ئازار و ناڕەحەتی، بەڵام چارەسەرەکانی ماڵەوە دەتوانن یارمەتی کەمکردنەوەی ئەم نیشانانە بدەن و لەوانەیە یارمەتی چاکبوونەوەی برینەکان بدات بە خێراتر.
هەروەها دەرمانی دژە ڤایرۆس دەتوانێت ئەگەری ئەزموونی دووبارەبوونەوەت کەم بکاتەوە و مەترسی گواستنەوەی ڤایرۆسەکە بۆ کەسانی تر کەم بکاتەوە. لە کاتێکدا خودی ڤایرسی هێرپس ناتوانرێت چارەسەر بکرێت، بەڵام زۆربەی ئەو کەسانەی لەگەڵ ڤایرۆسەکەدا دەژین چەندین ساڵ بەبێ ئەوەن هیچ ئەڵقەیەکیان هەبێت. بە واتایەکی تر، ڤایرۆسەکە لەوانەیە ئەوەندە کاریگەری لەسەر ژیانی ڕۆژانە نەبێت. هەروەها چەند هەنگاوێکی خۆپاراستن دەتوانێت یارمەتیدەر بێت بۆ کەمکردنەوەی ئەگەری گواستنەوەی ڤایرسی هێرپس:
- خۆت بەدوور بگرە لە بەکارهێنانی فڵچە یان فڵچەی ددان.
- ئەگەر لەگەڵ ڤایرسی هێرپسی دەم دەژیت، خۆت بەدووربگرە لە سێکسی زارەکی و ماچکردن لەو کاتەوەی نیشانەکانی زووت تێبینی کرد تا ئەو کاتەی برینەکان بەتەواوی چاک دەبنەوە.
- ئەگەر لەگەڵ ڤایرسی هێرپسی ئەندامی زاوزێدا دەژیت، خۆت بەدووربگرە لە هەموو بەرکەوتنی پێست بۆ ئەندامی زاوزێ لەو کاتەوەی نیشانەکانی زوو تێبینی دەکەیت هەتا ئەو کاتەی برینەکان بەتەواوی چاک دەبنەوە.
- دەستەکانت بە تەواوی بشۆ دوای دەست لێدان لە برینەکان یان بەکارهێنانی دەرمان بۆیان.
- دەرمان جێبەجێ بکە لەگەڵ سوابی لەکە بۆ کەمکردنەوەی پەیوەندی لەگەڵ برینەکان.
