ناوه‌ڕۆك
ناساندن
نیشانە و هۆکارەکانی هەوکردنی کەڕوویی (بە ئینگلیزی: Symptoms and causes of fungal infection، بە عەرەبی: أعراض وأسباب العدوى الفطرية) نیشانەکانی هەوکردنی کەڕوویی پشت دەبەستێت بەوەی چی جۆرە هەوکردنێکی کەڕوو هەیە و لە کوێی جەستەدایە. نیشانەکان زۆر باون لەسەر پێست، نینۆکەکان یان پەردە شێدارەکان (وەک دەم، قوڕگ یان زێ). هەندێک جار لەوانەیە نیشانەی هەوکردن هەبێت لە سییەکان، مێشک، چاو، ڕێڕەوی هەرس یان جیوبەکان.
کەڕوو هەموو کاتێک لە دەوروبەرماندایە، لە ڕاستیدا هەندێک جۆری کەڕوو بە شێوەیەکی سروشتی لەسەر جەستەمان دەژین بەبێ ئەوەی تەنانەت بیریان لێ بکەینەوە. بۆیە جێی سەرسوڕمان نییە کە زۆربەمان تووشی هەوکردنەکانی کەڕوو دەبین لە قۆناغێک لە ژیانماندا.
نیشانەکان
نیشانەکانی هەوکردنە ڕووکەشییەکان یان ژێر پێست
- ئێش و ئازار، سووربوونەوە یان ڕەشبوون لە ناوچە زیانلێکەوتووەکان.
- نەمانی ڕەنگ، ئەستووربوون یان شکانی نینۆک.
- ئازار لە کاتی خواردن، لەدەستدانی تام یان پەڵەی سپی لە دەم و قوڕگ.
- گرێی بێ ئازار لە ژێر پێست.
نیشانەکانی هەوکردنی کەڕوو لە سییەکاندا
- کۆکە، هەندێک جار خوێن لە کۆکەدایە.
- ماندوویی.
- تا.
- هەناسە کورتی.
- ئازاری ماسولکە.
- ئازاری جومگە.
- سەرئێشە.
- ئارەقی شەوانە.
نیشانەکانی تری هەوکردنی کەڕوو
نیشانەکانی هەوکردنی کەڕوو لە بەشەکانی تری لەش بریتین لە:
- هەوکردنی کەڕوو لە ناو یان دەوروبەری مێشک: سەرئێشە، تا، ئازاری مل، هەستیاری بە ڕووناکی، سەرلێشێواوی.
- هەوکردنی کەڕوو لە چاوەکان: ئازار، سووربوونەوە، دەردراوی چاو، تێکچوونی بینین، فرمێسک، هەستیاری بۆ ڕووناکی.
- هەوکردنی کەڕوو لە ڕێڕەوی هەرس: ئازاری سک، هەستکردن بە نەخۆشی و هێڵنجدان، ڕشانەوە.
- هەوکردنی کەڕوو لە جیوبەکان: تا، گیرانی لووت، سەرئێشە، هەوکردنی یەک لایەنی دەموچاو، ئازاری دەموچاو.
هۆکارەکان
هەویرترش و جۆرەکانی دیکەی کەڕوو دەبنە هۆی هەوکردنی کەڕوویی. زۆربەی کەڕووەکان نەخۆشی لە خەڵکدا دروست ناکەن، بەڵام هەندێکیان وا دەکەن. هەندێک لە کەڕووەکان دەرفەتخوازن، واتا بەزۆری نابنە هۆی هەوکردن، بەڵام دەتوانن سوود لە هەندێک بارودۆخی دیاریکراو وەربگرن، وەک لاوازبوونی کۆئەندامی بەرگری.
هەندێک لە کەڕووە باوەکان کە دەتوانن ببنە هۆکاری تووشبوونی نەخۆشی بریتین لە:
کەڕووی پێست (Dermatophytes): کۆمەڵێک کەڕوو کە لە کێراتینی پێستدا دەژین، ماددەیەکە لە قژ، نینۆکەکان و چینە دەرەکییەکانی پێست. ئەم کەڕووانە لە شانەی زیندوو ناژین.
کاندیدا (Candida): کاندیدا ئەلبیکان (Candida albicans) هەویرترشێکە کە بە شێوەیەکی سروشتی لەسەر جەستە دەژی بەبێ ئەوەی کێشە دروست بکات. لە ژێر هەلومەرجی دیاریکراودا، لەوانەیە زۆر گەشە بکات و ببێتە هۆی خوران و سووربوونەوە. بە دەگمەن دەبێتە هۆی هەوکردنی گەورە.
ئەو کەڕووە ژینگەییانەی کە لە خاک و ئاودا دەژین: نموونەکان بریتین لە Histoplasma، Coccidioides، Blastomyces و Aspergillus.
چۆن بڵاو دەبنەوە؟
ڕێگا باوەکان بۆ تووشبوون بە نەخۆشی کەڕوو بریتین لە:
- شوێنە گشتییە شێدارەکانەوە، وەک دووش و ژووری خۆلادان.
- بەهۆی برینێکەوە لە پێست یان هەر برینێکی جەستە.
- هەڵمژینی کەڕوو لە ژینگەوە (وەک خاک یان تۆز).
- بەکارهێنانی دژە بەکتریا، کە دەتوانێت ڕێگە بە هەندێک کەڕوو بدات کە بە شێوەیەکی سروشتی لەسەر جەستە دەدۆزرێنەوە بۆ ئەوەی لە کۆنترۆڵ بەدەر گەشە بکەن.
- دەکرێت هەندێک هەوکردنی کەڕووی پێست لە ڕێی بەرکەوتنی ڕاستەوخۆ لەگەڵ کەسێکی تووشبوو یان ئاژەڵێک وەربگیرێت.
ئایا هەوکردنی کەڕوو گوازراوەیە؟
هەندێک لە نەخۆشییە ڕووکەشییەکانی کەڕوو، وەک کرمی ئەڵقە، دەتوانن لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر بڵاوببنەوە لە ڕێگەی بەرکەوتنی ڕاستەوخۆوە. توێژینەوەکان ئاماژە بەوە دەکەن کە دەردە کەڕووی سییەکانیش دەکرێت لە کەسێکەوە بۆ کەسێکی تر بگوێزرێتەوە. هەوکردنە قووڵەکانی تر، وەک کەڕوو کە لە ژینگەوە هەڵیدەمژێت بۆ ناو سییەکان، بە شێوەیەکی ئاسایی گوازراوە نییە.
دەستنیشانکردن و پشکنین
هەوکردنی کەڕوویی چۆن دەستنیشان دەکرێت؟
چۆنیەتی دەستنیشانکردنی نەخۆشی کەڕوو پشت دەبەستێت بەوەی کە لە کوێی جەستەدایە. تەکنیککارانی تاقیگەی پزیشکی بە دوای نیشانەکانی کەڕوودا دەگەڕێن هەروەها لەوانەیە نموونەی کەڕوو بنێرن بۆ چاندن بۆ ئەوەی گەشەی زیاتر بە کەڕووەکان بکەن. ئەو نموونانەی وەردەگیرێن بۆ چاندن لەوانەیە:
- پێست یان شانەیەکی دیکەی تووشبوو بێت
- نینۆکەکان
- خوێن
- بەڵغەم
- شلەی دەوری مێشک و دڕکەپەتک
- میز
- ئاوی ناو چاو
- دەردراوی زێ
ئەگەر پزیشکان پێیان وابێت کە هەوکردنی کەڕووت هەیە لە سییەکان، مێشک یان ئەندامەکانی تری ناوەکی، لەوانەیە تیشکی ئێکس، وێنەی زرنگەی موگناتیسی یان تۆمۆگرافیای کۆمپیوتەری وەربگرن بۆ گەڕان بەدوای نیشانەکانی هەوکردن.
بەڕێوەبردن و چارەسەر
چۆن چارەسەری هەوکردنی کەڕوو دەکرێت؟
زۆرێک لە هەوکردنەکانی کەڕوو دەتوانرێت چارەسەر بکرێن بە دەرمانی دژە کەڕوو، کە کەڕوو دەکوژێت لەناو و لەسەر جەستە. ئەو جۆرە دەرمانەی دابینکەری چاودێری تەندروستی دەینووسێت پشت دەبەستێت بەوەی کە کەڕووەکە لە کوێی جەستەیە.
هەندێک لە چارەسەرەکان لەوانەیە بەردەست بن بەبێ ڕەچەتە (over-the-counter، یان OTC)، بەڵام بیرۆکەیەکی باشە کە لەگەڵ دابینکەر پشکنین بکەیت پێش چارەسەرکردنی هەوکردنی کەڕوویی.
چ دەرمانێک بەکاردێت بۆ چارەسەرکردنی؟
بۆ چارەسەرکردنی هەوکردنی کەڕوویی، پزیشک لەوانەیە چارەسەری دژە کەڕوو بنووسێت بە شێوەی:
- دەرمانی دەم (حەب)
- دەرمان لە ڕێی خوێنهێنەرەوە کە ڕاستەوخۆ لە نوسینگەی پزیشک یان نەخۆشخانە پێت دەدرێت.
- نەرمکەرەوەی پێست و قژ، کرێم یان پاودەر
- شۆردنی دەم
- دڵۆپی چاو
- شامپۆ
خۆپاراستن
چۆن دەتوانم مەترسی تووشبوون بە هەوکردنی کەڕوو کەم بکەمەوە؟
ڕێگاکانی کەمکردنەوەی مەترسی تووشبوون بە هەوکردنە کەڕووە جۆراوجۆرەکان بریتین لە ڕاهێنانی پاکوخاوێنی کەسی باش و پاراستنی خۆت لەو کەڕووانەی کە لە ژینگەدا دەدۆزرێنەوە. چەند ئامۆژگاریەک بۆ خۆپاراستن لە هەوکردنی کەڕوو بریتین لە:
- دوای ئەوەی کە پیس دەبێت یان ئارەق دەکەیت. مەهێڵە پێستت شێدار بێت.
- بە پێی ڕووت مەڕۆ لە تەوالێتە گشتییەکان، ژوورەکانی خەوتن یان ژووری خۆگۆڕین.
- جلی ژێرەوەی پاک و وشک لەبەر بکە.
- ئاگات لە دەم و ددانەکانت بێت.
- پاککردنەوە و بەکارهێنانی هاوێنەی بەردەنگ کە لەلایەن دابینکەری چاودێری چاوەوە ئاڕاستە کراوە.
- نینۆکەکانت بە کورت و خاوێنی بهێڵەوە.
- تەنها بەکارهێنانی دژە بەکتریا بەو شێوەیەی کە پێشنیارکراوە. ئەگەر بۆ ماوەیەکی زۆر دژە بەکتریاکان وەربگریت، ئەوا هەویریترش دەتوانێت لە جەستەدا گەشە بکات و ببێتە هۆی هەوکردن.
- کەلوپەلی وەرزشی هاوبەش مەکە، خاولی یان کەلوپەلی کەسی تر هەرگیز هاوبەش مەکە لەگەڵ کەسانی تر.
- جلوبەرگی پارێزراو لەبەر بکە، وەک دەستکێش، پێڵاو، پانتۆڵی درێژ و کراسێکی قۆڵ درێژ لە کاتی کارکردن لەگەڵ خاک. بەکارهێنانی دەمامکی N95 بۆ ئەوەی خۆت بەدووربگریت لە هەڵمژینی کەڕووە زیانبەخشەکاندا ئەگەر لە شوێنێکدا دەژیت کە بە شێوەیەکی گشتی کەڕووی لێ بڵاوە.
- ئەگەر لە شوێنێک دەژیت کە کەڕووی زیانبەخشی تێدایە لە خاکەکەیدا، دەمامکێک بەکاربهێنە یان لە ماڵەوە بمێنەوە بە داخستنی پەنجەرەکان لە کاتی زریانی خۆڵدا خۆت بپارێزە.
ژیانکردن لەگەڵیدا
چی چاوەڕێ بکەم ئەگەر نەخۆشی کەڕووم هەبێت؟
ئەوەی پێویستە چاوەڕوان بکرێت کاتێک هەوکردنی کەڕووت هەیە پشت دەبەستێت بەوەی کە ئایا نەخۆشییەکی بنچینەییت هەیە و هەوکردنەکە لە کوێدایە. هەوکردنی کەڕوو لە قژ و پێست و نینۆکەکان بە گشتی مەترسیدار نین.
بەڵام لەوانەیە ماوەیەک بخایەنێت بۆ ئەوەی بە تەواوی چارەسەر بکرێت. هەوکردنی کەڕووە قووڵەکان، وەک ئەوانەی لە سییەکان یان ئەندامەکانی ترن، لەوانەیە مەترسیدار بن بۆ ژیان، بەتایبەتی ئەگەر لەگەڵ لاوازبوونی کۆئەندامی بەرگریدا دەژیت.
کەی پێویستە چاودێری تەندروستیەکەم ببینم؟
ئەگەر نیشانەکانی هەوکردنی کەڕووت هەیە، بەتایبەتی لە سییەکان یان ئەندامەکانی تری ناوەکی، پەیوەندی بکە بە دابینکەری چاودێری تەندروستی. دڵنیابە لەوەی کە بەدواداچوونیان بۆ بکەیت ئەگەر چارەسەری هەوکردنی کەڕووت کردووە و باشتر نابێت.
پێویستە چی پرسیارێک لە پزیشکەکەم بکەم؟
ئەو پرسیارانەی دەبێت لە پزیشکیان بپرسیت:
- هۆکاری ئەم نەخۆشییە چییە و چۆن دەتوانم لە داهاتوودا خۆمی لێ دووربگرم؟
- چۆن ڕێگری لە بڵاوبوونەوەی کەڕووەکە بکەم بۆ کەسانی تر؟
- چۆن دەرمانەکان بەکاربهینم؟
- چەند کاتی دەوێت تا هەست بە باشتر بوون دەکەم؟
