ناوه‌ڕۆك
ناساندن
ئایا نەمانی سوڕی مانگانە پێویستی بە چارەسەر هەیە (بە ئینگلیزی: Does the menopause need to be treated، بە عەرەبی: هل يحتاج انقطاع الطمث إلى العلاج) گفتوگۆ بکە لەگەڵ چاودێری تەندروستی دەربارەی ئەو نیشانانەی کە ئەزموونی دەکەیت لە ماوەی نەمانی سوڕی مانگانەدا و چۆن کاریگەرییان لەسەر جۆری ژیانت هەیە. پزیشکان دەتوانن پێشنیاری چارەسەر بکەن بۆ چارەسەرکردنی نیشانەکانت بۆ ئەوەی ئاسوودەیت لەدەست نەدەیت لە دوای وەستانی سوڕی مانگانە. هەروەها دەکرێت پزیشکان پێشنیاری بەکارهێنانی دەرمان بکەن بۆ ڕێگریکردن لە ئەو مەترسییە تەندروستییانەی پەیوەستییان بە سوڕی مانگانەوە هەیە و دەکرێت ڕووبدەن.
وەستانی سوڕی مانگانە چییە؟
وەستانی سوڕی مانگانە بەشێکی سروشتی و ئاساییە لە پرۆسەی بەتەمەنبوون. وەستانی سوڕی مانگانەدا ئەژمار دەکرێت دوای ئەوەی دوانزە مانگ بەبێ سوڕی مانگانە تێپەڕبوویت. لە ماوەی وەستانی سوڕی مانگانە ئەوە باوە کە نیشانەکانی وەک وشکبوونەوەی زێ و بروسکەی گەرم ئەزموون بکەیت.
مەترسییە پەیوەست بە وەستانی سوڕی مانگانەوە چین؟
چەند حاڵەتێک هەیە کە لەوانەیە لە دوای وەستانی سوڕی مانگانە مەترسی زیاتری هەبێت. مەترسی بۆ هەر حاڵەتێک پشت دەبەستێت بە زۆر شت وەک مێژووی خێزان، تەندروستی پێش وەستانی سوڕی مانگانە و هۆکارەکانی شێوازی ژیانکردن. دوو حاڵەت کە کاریگەری لەسەر تەندروستی هەیە دوای وەستانی سوڕی مانگانە بریتین لە نەخۆشییەکانی ئێسک و پوکانەوەی ئێسک لەگەڵ خوێنبەری کۆرۆنەری.
نەخۆشی پوکانەوەی ئێسک
نەخۆشی پوکانەوەی ئێسک نەخۆشییەکی "ئێسکە نەرمە"یە، کاتێک ڕوودەدات کە ناوەوەی ئێسکەکان کەمتر چڕ دەبن، وایان لێدەکات زیاتر لاواز بن و ئەگەری شکانیان هەبێت. ئیسترۆجین ڕۆڵێکی گرنگی هەیە لە پاراستنی بارستایی ئێسک. ئیسترۆجین ئاماژە بۆ خانەکانی ناو ئێسکەکان دەنێرێت بۆ ئەوەی لە شکاندن بوەستن. خەڵک بە تێکڕا ٢٥٪ی بارستایی ئێسکیان لەدەست دەدەن لە کاتی وەستانی سوڕی مانگانەوە تا تەمەنی ٦٠ ساڵی. ئەمەش بە زۆری بەهۆی لەدەستدانی ئیسترۆجینەوەیە. بە تێپەڕبوونی کات، لەدەستدانی ئێسک دەبێتە هۆی شکانی ئێسک. چاودێری تەندروستی لەوانەیە بیەوێت بەهێزی ئێسکەکان تاقی بکاتەوە بە تێپەڕبوونی کات. پشکنینی چڕی کانزای ئێسک کە پێشی دەوترێت پێوانی چڕی ئێسک ڕێگایەکی خێرایە بۆ ئەوەی بزانیت چەند کالسیۆمت هەیە لە بەشێکی دیاریکراوی ئێسکەکاندا. ئەم پشکنینە بەکاردێت بۆ دۆزینەوەی فشەڵبوونی ئێسک و کەمبوونەوەی چڕی ئێسکەکان. کەمبوونەوەی چڕی ئێسک یان لاوازبوونی ئێسک نەخۆشییەک کە چڕی ئێسک کەم دەبێتەوە و دەکرێت ببێتە پێشەکییەک بۆ دواتر ڕوودانی پوکانەوەی ئێسک.
نەخۆشی خوێنبەری کۆرۆنەری
نەخۆشی خوێنبەری کۆرۆنەری بریتییە لە تەسکبوونەوە یان گیرانی ئەو خوێنبەرانەی کە خوێن بۆ ماسولکەکانی دڵ دابین دەکات. ئەمە کاتێک ڕوودەدات کە پەپکە چەورییەکان لە دیوارەکانی خوێنبەرەکاندا دروست دەبێت (ناسراو بە ڕەقبوونی خوێنبەرەکان). ئەم کۆبوونەوەیە پەیوەندی هەیە بە بەرزی ئاستی کۆلیسترۆڵ لە خوێندا. دوای وەستانی سوڕی مانگانە، مەترسی تووشبوون بە نەخۆشی خوێنبەری کۆرۆنەری زیاد دەکات بەهۆی چەند شتێکەوە، لەوانە:
- کەمبوونەوەی ئیسترۆجین
- بەرزبوونەوەی پەستانی خوێن
- کەمبوونەوەی چالاکی جەستەیی
- هەندێک لە نەریتەکانی شێوازی ژیان لە ڕابردووەوە دەکرێت هۆکار بن (وەک جگەرەکێشان یان خواردنەوە کحولییەکان).
ئایا دەتوانرێت چارەسەر بکرێت؟
سوڕی مانگانە پرۆسەیەکی سروشتییە کە جەستە بەسەریدا دێت. لە هەندێک حاڵەتدا، لەوانەیە پێویستت بە هیچ چارەسەرێک نەبێت بۆ وەستانی سوڕی مانگانە. کاتێک باس لە چارەسەری وەستانی سوڕی مانگانە دەکەیت لەگەڵ دابینکەرەکەت، ئەوە دەربارەی چارەسەرکردنی نیشانەکانی وەستانی سوڕی مانگانەیە کە دەستوەردان لە ژیانت دەکات. چەندین جۆری جیاوازی چارەسەر هەیە بۆ نیشانەکانی وەستانی سوڕی مانگانە. گرنگترین جۆرەکانی چارەسەری وەستانی سوڕی مانگانە بریتین لە:
- چارەسەری هۆرمۆنی
- چارەسەری ناهۆرمۆنی
ئەوە گرنگە کە قسە لەگەڵ دابینکەری چاودێری تەندروستی بکەیت کاتێک لە ماوەی وەستانی سوڕی مانگانەیت بۆ دروستکردنی پلانێکی چارەسەری تایبەت بە خۆت، چونکە هەر کەسێک جیاوازە و پێویستییەکی تایبەتی هەیە.
چارەسەری هۆرمۆنی چییە؟
لە ماوەی سوڕی مانگانەدا، جەستە بە گۆڕانکاری هۆڕمۆنی گەورەدا تێدەپەڕێت، بڕی هۆرمۆنەکان کەم دەبنەوە. هێلکەدانەکان سەرەتا ئیسترۆجین و پرۆجێسترۆن بەرهەم دەهێنن کاتێک هێلکەدانەکان چیتر ئیسترۆجین و پرۆجێسترۆن دروست ناکەن، چارەسەری هۆرمۆنی دەتوانێت هۆرمۆنە ونبووەکان قەرەبوو بکاتەوە. چارەسەری هۆرمۆنی ئاستی هۆرمۆنەکان بەرز دەکاتەوە و دەتوانێت یارمەتی نیشانەکانی وەک بروسکەی گەرم و وشکبوونەوەی زێ بدات هەروەها دەتوانێت ڕێگری لە ئێسکە نەرمە بکات.
دوو جۆر چارەسەری هۆرمۆنی هەیە:
چارەسەری ئیسترۆجین (ET): لەم چارەسەرەدا ئیسترۆجین بە تەنها دەدرێت، کە دابینکەری تەندروستی لە ژەمێکی کەمدا دەینووسێت. ئیسترۆجین بە چەندین شێوە وەردەگیرێت، وەک حەب، کرێم، ئەڵقەی زێ، جێل یان سپرای. چارەسەری ئیسترۆجین چارەسەرێکی باش نییە بۆ کەسێک کە ڕەحمی مابێت.
چارەسەری هۆرمۆنی ئیسترۆجین و پرۆجێسترۆن (EPT): ئەم چارەسەرە هەروەها کە پێشیدەوترێت چارەسەری تێکەڵ چونکە ژەمی ئیسترۆجین و پرۆجێسترۆن بەیەکەوە بەکاردەهێنێت. پرۆجێسترۆن لە شێوە سروشتییەکەیدا بەردەستە، یان وەک پرۆجێستینیش (شێوەیەکی دەستکردی پرۆجێسترۆن) بەردەستە. ئەم جۆرە هۆرمۆنە بۆ ئەو کەسانە بەکاردێت کە ڕەحمیان ماوە.
ئایا هیچ مەترسییەک هەیە بۆ چارەسەری هۆرمۆنی؟
مەترسییەکانی چارەسەری هۆرمۆنی بریتین لە:
- مەترسی شێرپەنجەی ناوپۆشی منداڵدان (تەنها ئەگەر چارەسەری ئیسترۆجین بەکاربهێنرێت و هێشتا ئافرەتەکە سکی هەبێت) زیاد دەکات.
- کێشەی گەدە و ڕیخۆڵەکان دروستدەکات
- دەکرێت ببێتە هۆی تۆپەڵبوونی خوێن
- خوێنمەیینی قووڵی ناو خوێنهێنەرەکان
- گیرانی سییەکان
- جەڵتە
ئەم مەترسییانە کەمترن ئەگەر لە ماوەی دە ساڵدا دەست بکەیت بە چارەسەری هۆرمۆنی. دوای ئەو مەترسییانە، مەترسی تووشبوون بە نەخۆشییەکانی دڵ زیاترە.
پەیوەندییەک هەیە لە نێوان گەرمبوونی توند و ئارەقی شەوان و مەترسی نەخۆشییەکانی دڵ. لەوانەیە دابینکەرانی چاودێری تەندروستی پێشنیاری دەستپێکردنی چارەسەری هۆرمۆنی بکەن ئەگەر ئەم نیشانە سەختانەت هەبێت چونکە نیشانەیەکە بۆ مەترسی داهاتووی نەخۆشییەکانی دڵ.
ئەنجامدانی چارەسەری هۆرمۆنی بڕیارێکی کەسییە. باس لەسەر هەموو حاڵەتە پزیشکیەکانی ڕابردوو و مێژووی خێزانەکەت بکە لەگەڵ دابینکەری چاودێری تەندروستی بۆ تێگەیشتن لە مەترسیەکان بەرامبەر سوودەکانی چارەسەری هۆرمۆنی.
ئایا چارەسەری هۆرمۆنی یارمەتیدەرە بۆ ڕێگریکردن لە مەترسییە درێژخایەنەکان؟
سوود و مەترسییەکانی چارەسەری هۆرمۆنی دەگۆڕێت بەپێی تەمەن و مێژووی تەندروستی. بە شێوەیەکی گشتی ئەو کەسانەی کە تەمەنیان لە ٥٠ ساڵیدایە زیاتر سوود لە چارەسەری هۆرمۆنی وەردەگرن بە بەراورد بەو کەسانەی کە لە تەمەنی ٦٠ ساڵیدان. ئەو کەسانەی کە زوو وەستانی سوڕی مانگانەیان هەیە زۆرجار چارەسەری هۆرمۆنی وەردەگرن تا تەمەنی ٥٠ ساڵی بۆ ئەوەی ئەو ساڵە زیادانەی لەدەستدانی ئیسترۆجین قەرەبوو بکەوە.
چارەسەری ناهۆرمۆنی چییە؟
هەرچەندە چارەسەری هۆرمۆنی ڕێگایەکی زۆر کاریگەرە بۆ کەمکردنەوەی نیشانەکانی سوڕی مانگانە، بەڵام چارەسەرێکی تەواو نییە بۆ هەمووان. چارەسەری ناهۆرمۆنی گۆڕانکاری لە شێوازی خۆراک و شێوازی ژیان دەگرێتەوە. ئەم چارەسەرانە زۆرجار بژاردەیەکی باشن بۆ ئەو کەسانەی کە نەخۆشییەکی دیکەی پزیشکییان هەیە یان بەم دواییانە تووشی شێرپەنجەی مەمک بوون. چارەسەرە سەرەکییەکانی ناهۆرمۆنی کە پزیشک پێشنیاری دەکات ئەمانە لەخۆ دەگرێت:
- گۆڕینی شێوازی خۆراک
- دوورکەوتنەوە لەو هۆکارانەی هاندەری بروسکەی گەرمن
- ڕاهێنان و وەرزش کردن
- گروپەکانی پشتیوانی
- دەرمانی ڕەچەتە
خواردن
هەندێک جار گۆڕینی ژەمە خۆراک یارمەتی کەمکردنەوەی نیشانەکانی وەستانی سوڕی مانگانە دەدات. سنووردارکردنی بڕی ئەو کافایینەی کە ڕۆژانە دەیخۆیتەوە و کەمکردنەوەی خواردنە تیژەکان دەتوانێت ببێتە هۆی ئەوەی کە بروسکە گەرمەکانت کەمتر توند بن. هەروەها دەتوانیت ئەو خۆراکانە زیاد بکەیت کە ئیسترۆجینی ڕووەکیان تێدایە بۆ ناو ژەمە خۆراکەکەت. هەرچەندە ئیسترۆجینی ڕووەک (isoflavones) جێگرەوەی ئەو ئیسترۆجینە نییە کە جەستە پێش وەستانی سوڕی مانگانە دروستی دەکات. ئەو خواردنانەی کە باشە بیانخەیتە ناو ژەمە خۆراکییەکەت بریتین لە:
- پاقلەی سۆیا
- پۆڵکە
- نیسک
- تۆوی کەتان
- دەنکە دانەوێڵە
- فاسۆلیا
- میوەکان
- سەوزەکان
دوورکەوتنەوە لەو هۆکارانەی دەبنە هاندەری بروسکەی گەرم
هەندێک شت لە ژیانی ڕۆژانەدا لەوانەیە ببێتە هۆی گەرم بوون. بۆ ئەوەی یارمەتی کەمکردنەوەی نیشانەکان بدەیت، هەوڵبدە ئەم هۆکارانە دیاری بکەیت و کاریان لەسەر بکەیت. ئەمە لەوانەیە ئەوە بگرێتەوە کە ژوورەکەت سارد بکەیتەوە لە شەودا، بەکارهێنانی چینە تەنکترەکانی جلوبەرگ یان وازهێنان لە جگەرەکێشان. هەروەها دابەزاندنی کێش دەتوانێت یارمەتی سوککردنی بروسکە گەرمەکان بدات.
وەرزش کردن
وەرزشکردن لەوانەیە قورس بێت ئەگەر تووشی بروسکەی گەرم ببیت، بەڵام وەرزشکردن دەتوانێت یارمەتی کەمکردنەوەی چەند نیشانەیەکی دیکەی وەستانی سوڕی مانگانە بدات. وەرزش دەتوانێت یارمەتیت بدات بۆ خەوتن بە درێژایی شەو و پێشنیار دەکرێت ئەگەر کەمخەویت هەبێت. وەرزشکردنی ئارامی وەک یۆگا دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە میزاج و کەمکردنەوەی هەستی ترس و دڵەڕاوکێ.
بەشداریکردن لە گروپەکانی پشتگیری
هەروەها قسەکردن لەگەڵ کەسانی دیکە کە لە ماوەی پێش وەستانی سوڕی مانگانەدان دەتوانن یارمەتیدەرێکی گەورە بن بۆ زۆر کەس. بەشداریکردن لە گروپێکی پشتیوانی نەک تەنها دەتوانێت دەروازەیەکت بداتێ بۆ ئەو هەستە زۆرانەی کە بە مێشکتدا دێن و دەڕۆن، بەڵکو یارمەتیت دەدات لە وەڵامدانەوەی ئەو پرسیارانەی کە لەوانەیە تەنانەت تۆش نەیانزانیت.
دەرمانی ڕەچەتەدار
دەرمانی ڕەچەتەدار وەک چارەسەری ئیسترۆجین (ئیسترۆجین لە کرێم، جێل یان حەب)، حەبی کۆنترۆڵی لەدایکبوون و دەرمانی دژە خەمۆکی (SSRIs و SNRIs) دەتوانێت یارمەتیدەر بێت لە بەڕێوەبردنی نیشانەکانی وەستانی سوڕی مانگانە وەک جوڵەی دەروونی و بروسکەی گەرم. کرێمی ڕەچەتەی ناو زێ دەتوانێت یارمەتی کەمکردنەوەی وشکبوونەوەی زێ بدات. دەرمانێکی بورانەوە بە ناوی گاباپێنتین (gabapentin) نیشاندراوە بۆ کەمکردنەوەی بروسکەی گەرم. قسە لەگەڵ دابینکەری چاودێری تەندروستی خۆت بکە بۆ ئەوەی بزانیت ئایا دەرمانە ناهۆرمۆنییەکان دەتوانن کار بکەن بۆ بەڕێوەبردنی نیشانەکانت.
