ناوه‌ڕۆك
ناساندن
چارەسەری ئازاری ناو سک (بە ئینگلیزی: Treatment of abdominal pain، بە عەرەبی: علاج آلام البطن) ئازاری سک بریتییە لەو ئازارەی کە لە هەستی پێدەکرێت لە ژێر کۆڵەی سنگ و پەراسووەکانەوە بۆ ناوچەی حەوز. هەروەها بە ئازاری ناوچەی کەمەر یان ئازاری گەدە ناسراوە. سک چەندین ئەندامی تێدایە، لەوانە گەدە، جگەر، پەنکریاس، ڕیخۆڵە باریکە و ڕیخۆڵە ئەستوورە و ئەندامەکانی زاوزێ. هەروەها چەندین لوولەی خوێنی گرنگ لە سکدا هەن.
هۆکارە سەرەکییەکانی ئازاری سک بریتیین لە هەوکردنی دوانزەگرێ و کێشەکانی کاتی دووگیانی. لەگەڵ ئەوەشدا، زۆربەی ئازاری سک بێ زیانە و بەبێ نەشتەرکاری نامێنێت. زۆربەی خەڵک تەنها پێویستیان بە کەمکردنەوەی نیشانەکانیان هەیە. هەندێک جار ئازاری سک دەتوانێت بوەستێت تەنانەت بەبێ هیچ چارەسەرێک.
چی کاتێک سەردانی پزیشک بکەین بۆ ئازاری سک؟
سەردانی پزیشک یان بەشی فریاکەوتنی نزیکترین نەخۆشخانە بکە ئەگەر یەکێک لەم نیشانانەی خوارەوەت هەبوو:
- ئازاری توند
- ئازاری بەردەوام بۆ ماوەی چەند کاتژمێرێک
- ئازار یان خوێنبەربوونی زێ ئەگەر دووگیان بیت
- ئازاری تورەگەی گون لە پیاواندا
- ئازار و ڕشانەوە یان تەنگە نەفەسی
- ئازار و خوێن ڕشتن
- خوێن لە جووڵەی ڕیخۆڵە یان میزدا
- ئەو ئازارەی کە بڵاو دەبێتەوە بۆ سنگ یان شانەکان
- تا و ئارەقە کردنەوە
- زەرد هەڵگەڕان یان کاڵبوونەوەی ڕەنگی پێست
- بێتوانایی لە کرداری میزکردن
- ناتوانێت ڕیخۆڵەکانی بجوڵێنێت یان گاز تێپەڕێنێت
- هەر کێشەیەکی تر
نیشانەکانی ئازاری سک
جۆری ئازارەکە لەوانەیە زۆر بگۆڕێت. کاتێک ئازاری سک ڕوودەدات، دەکرێت:
- ئازارێکی تیژ، بێزارکەر، لەناکاو، ئازاری هاوشێوەی گرژبوونی ماسولکەکان، جوڵەی ناوسک و ئازاری دووبارەبووەوە تەنانەت لەگەڵ زۆر وەسفی تر بگونجێت.
- کورت ماوە بێت، بێت و بڕوات وەک شەپۆل، یان تەنانەت لەوانەیە بەردەوام و درێژ ماوە بێت.
- ببێتە هۆی هێناوەوەی خۆراک و ڕشانەوە.
- ئەکرێت ئازاری ناوسک وات لێ بکات بتەوێت لە شوێنێک بوەستیت یان دابنیشیت و نەجوڵێت. هەروەها دەشکرێت ئازاری ناو سک بە جۆرێک بێت نەتوانیت لە شوێنی خۆت ئارامبکریت و بەردەوام بەدەوری خۆتدا بسووڕێیتەوە.
- ئازاری ناو سک دەکرێت ببێتە هۆی کێشەیەکی بچووک یان ببێتە هۆی دۆخێک کە کەسەکە پێویستی بە نەشتەرکارییەکی بەپەلە هەبێت.
هۆکارەکانی ئازاری سک
چەند هۆکارێک هەن بۆ ئەوەی ئازاری سکت هەبێ. خەڵک زۆرجار نیگەرانن دەربارەی هەوکردنی دوانزەگرێیان، بەردی زراو، برینەکان، هەوکردن، کێشەی دووگیانی. هەروەها پزیشکەکان نیگەرانن لەو حاڵەتانە و چەندین حاڵەتی تریش.
ئازاری سک لەوانەیە لە سکەوە نەبێت. هەندێک لە هۆکارە سەرسوڕهێنەرەکان بریتین لە جەڵتەی دڵ و هەوکردنی سییەکان، بارودۆخی حەوز یان پەنا ڕان، هەندێک لە برینەکانی پێست وەک ئاڵۆش و خرۆش و کێشە لەگەڵ ماسولکەکانی گەدە وەک گرژبوون یان پچڕانی بەستەرەکانی. ئازارەکە لەوانەیە ڕووبدات لەگەڵ کێشەکانی تێپەڕبوونی میز یان لەگەڵ جووڵەی ڕیخۆڵە، یان لە ماوەی سووڕی مانگانەدا. دوانزەگرێیانلەگەڵ چەندین ئەندام و پێکهاتە لە سکدا، لەوانەیە قورس بێت بۆ پزیشک کە دڵنیا بێت لە هۆکاری کێشەکەت بە تەواوی.
پزیشکەکە چەند پرسیارێکت لێ دەکات و دواتر بە وردی گوێ لە وڵامەکانت دەگرێت. هەروەها چەن پشکنینێکی گرنگی تاقیگەیی بۆ نەخۆشەکە ئەنجامدەدرێن. پزیشک دەکرێت هیچ پشکنینێکی تر ئەنجام نەدات. هەروەها دەکرێت هۆکاری ئازارەکەت زۆر جدی نەبێت. هۆکارێکی دیکە لەوانەیە ئەوە بێت کە پزیشکەکە ناتوانێت هۆکارێک بدۆزێتەوە، بەڵام ئازارەکە لە ماوەی چەند کاتژمێرێک یان ڕۆژێکدا باشتر دەبێت. پزیشکەکە هەڵسەنگاندنی ئەوە دەکات کە ئایا ئازارەکە پێویستی بە نەشتەرکاری هەیە یان پێویستی بە مانەوە لە نەخۆشخانە هەیە.
دەستنیشانکردنی ئازاری سک
بۆ دەستنیشانکردنی ئازاری سک، پزیشکەکان و پسپۆڕانی تەندروستی لەوانەیە ئەم پرسیارانەت لێ بکەن:
ئازارەکە لە کوێیە؟
پزیشکەکان و پسپۆڕانی تەندروستی سەرەتا پرسیارت لێدەکەن کە هەست بە ئازارەکە دەکەیت. ئازار لە سەرەوەی ناوک (دوگمەی کەمەر) بەڵام لە خوارەوەی قەفەسەی سنگ لای ڕاستەوەی دەکرێت ئازاری بەردی زراو بێت. ئازاری بەردی زراو لەوانەیە بڵاوببێتەوە (یان تیشکدانەوە) بۆ شانی ڕاست یان پشت.
ئازاری بەردی گورچیلە لە لای ڕاست یان لای چەپ هەست پێدەکرێت، زیاتر لە پشتەوە وەک لە بەشی پێشەوەی سک. هەروەها بەرەو خوارەوەیە ئازارەکە لە پیاواندا بەرەو تورەکەی گون دەڕوات ئازارەکە.
ئازار لە ناوەڕاستی سکدا بە زۆری ئەگەری ئەوەی هەیە لە ڕیخۆڵەکانەوە بێت، بەڵام لە نێرەکاندا ئازاری گونەکان لە ناوەڕاستی سکدا هەستی پێدەکرێت.
ئازارەکە کەی دەستی پێکردووە؟
بە ئازاری ناو سک دەوترێت "تیژە" ئەگەر بۆ کەمتر لە ڕۆژێک یان دوو ڕۆژ هەبێت، "بەردەوام" ئەگەر زیاتر لە ڕۆژێک یان دوو ڕۆژ بێت، و "درێژخایەن" ئەگەر بۆ ماوەی زیاتر لە دوو هەفتە هەبێت.
ئازارەکە چەند قورسە؟
پسپۆڕانی تەندروستی بە شێوەیەکی گشتی داوات لێدەکەن کە ئازارەکە هەڵسەنگێنیت یان نمرەی ئازارەکە لە ١٠ نمرە بدەیت. ئازاری سووک لەوانەیە ڕێژەی ٣ بۆ ٤ بێت، ئازاری هەستپێکراو و تاڕاددەیەک زۆر و ناخۆش بێت (وەک ئازاری ددان) بەڵام ئەوەندە توند نەبێت کە دەستێوەردان لە چالاکی ئاسایی بکات.
ئازارێکی زۆر و توندیش ئەو ئازارەیە کە هەموو چالاکییەکانی تر ڕادەگرێت (وەک ئازاری منداڵبوونە). ئازاری بەردی زراو یان بەردی گورچیلە زۆرجار لە جۆری ئازاری توند و قورسایە.
ئایا ئازار دێت و دەڕوات؟
ئازاری سک کە وەک شەپۆل دێت و دەڕوات پێی دەوترێت ژانە سک. هەروەها لە گرژبوونەوە و چوونەوەیەکی ئەندامێکی بەتاڵەوە دێت وەک ڕیخۆڵە، زراو یان ڕێڕەوی میز. ئازاری ئەندامەکانی تر لەوانەیە بەردەوام و جێگیر بێت، بۆ نموونە برینەکانی گەدە، هەوکردنی پەنکریاس یان ئازاری هەوکردنی سک.
پێشتر ئەم ئازارەت هەبووە؟
ئازاری بەردی زراو و ئازاری بەردی گورچیلە زۆرجار هەموو چەند مانگێک دووبارە دەبێتەوە.
ئازاری ماوەی سوڕی مانگانە لەوانەیە توند بێت و لەوانەیە ئاماژە بێت بۆ کێشەیەکی بنچینەیی وەک هەوکردنی ناوپۆشی منداڵدان یان نەخۆشی هەوکردنی حەوز لە کاتێکدا ئازار لە ناوەڕاستی سووڕی مانگانەدایە بەهۆی کێشەی هێلکەدانەکانەوە بێت.
چی ڕووداوێک بووەتە هۆی ئازار؟
ئەمە پرسیارێکی گرنگە، چونکە لەوانەیە ئاماژە بە هۆکاری ئازارەکە بکات. نموونەکان برینێکی وەرزشی یان ڕووداوێکی ئۆتۆمبێلن، دەرمانی ئەم دواییانە وەک دژە هەوکردن یان دژە بەکتریا، یان خواردنەوەی خواردنەوە کحولییە، کە لەوانەیە بووبنە هۆی هەوکردنی پەنکریاس.
تایبەتمەندی پەیوەندیدار هەیە؟
خوێن لە میزدا لەگەڵ ئازاری لاکان (ئازاری نێوان حەوز و پەراسووەکان) ئاماژە بە بەردی گورچیلە دەکات. ڕشانەوە لەگەڵ ئازار لە ناوەڕاستی سکدا دەتوانێت ئاماژە بە بەربەستی ڕیخۆڵە باریکە بکات. قەبزی توند لەگەڵ ئازار لە لایەکەوە لەوانەیە ئاماژە بێت بۆ بەربەست و گیرانی ڕیخۆڵە گەورە.
ئایا پێشتر نەشتەرکاری یان چارەسەری تیشکدانەوەت کردووە بۆ سک؟
نەشتەرکاری ئەم دواییانە بۆ ڕیخۆڵە یان ئەندامەکانی تری سک لەوانەیە ببێتە هۆی ئاڵۆزی، وەک هەوکردن، کە لەوانەیە ببێتە هۆی ئازاری سک.
برین بۆ شانەکانی دەوروبەری ڕیخۆڵە یان چەسپاندنی ڕیخۆڵە لەوانەیە بەهۆی نەشتەرکاری یان چارەسەری تیشکدانەوە یان هاندەرەکانی بەربەستی ڕیخۆڵەوە بێت
تاقیکردنەوە و پشکنینەکان
ئەگەر پشکنین و تاقیکردنەوە پێویست بێت، ئەوە بریتیدەبن لە:
- پشکنینی ڕێکە بۆ پشکنینی خوێنی شاراوە یان کێشەی تر
- پشکنینی چووک و تورەکەی گون
- پشکنینی حەوز بۆ پشکنینی کێشەکانی سک و میزڵدان و جۆگەی ڤاڵوپ و هێلکەدان و پشکنینی دووگیانی
- پشکنینی خوێن بۆ گەڕان بەدوای هەوکردن (کە دەبێتە هۆی بەرزبوونەوەی ژمارەی خڕۆکە سپییەکانی خوێن) یان خوێنبەربوون (کە دەبێتە هۆی کەمی ژماردنی خوێن یان هیمۆگلۆبین)
- پشکنینی تری خوێن لەوانەیە سەیری ئەنزیمەکانی جگەر و پەنکریاس و دڵ بکات بۆ جیاکردنەوەی ئەو ئەندامانەی کە دەکرێت بەشدار بن
- پشکنینی میز بۆ گەڕان بەدوای هەوکردنی میز یان بوونی خوێن لە میزدا (ئەگەر بەردی گورچیلە هەبێت)
- هێڵکاری لێدانی دڵ بە دەرکردنی ئەگەری بوونی جەڵتەی دڵ
- پشکنینەکانی تر، لەوانە تیشکی ئێکس، سۆنەر یان سی تی سکان
- ناوبینی پشکنینێکە کە تێیدا بۆرییەکی نەرم بە کامێرای ڕووناکی و ڤیدیۆ لە لوتکەیە بەکاردێت بۆ پشکنینی هەندێک ئەندامی ناوەکی بەبێ پێویستی بە نەشتەرکاری. جۆری جیاوازی ناوبین بەکاردێت بەپێی ئەوەی کە چ ئەندامێک سەیری دەکرێت
هەندێک جار دەتوانیت سەردانی پزیشکێکی تر بکەیت بۆ ئەوەی هۆکاری کێشەکە بدۆزیتەوە و دڵنیابیتەوە. ئەگەر پشکنینت هەبووبێت، پزیشکەکە ئەنجامەکانت بۆ ڕوون دەکاتەوە. هەندێک لە ئەنجامەکان لەوانەیە چەند ڕۆژێکی پێبچێت بۆ گەڕانەوە و ئەمانە دەنێردرێنەوە بۆ پزیشکە ناوخۆییەکەت.
چارەسەرکردنی ئازاری سک
چارەسەرەکەت پشت دەبەستێت بەوەی کە دەبێتە هۆی ئازاری ناو سک، بەڵام بەگشتی دەکرێت ئەمانە بگرێتەوە:
دەرمانی کەمکردنەوەی ئازار: لەوانەیە ئازارەکەت بە تەواوی لەگەڵ ئازار لابەرەکان لەناونەچێت، بەڵام دەبێت کەمببێتەوە.
شلگاز: لەوانەیە شلەت هەبێت کە دەدرێت بە خوێنبەرەکان بۆ ڕاستکردنەوەی لەدەستدانی شلە و پشوودانی ڕیخۆڵەکەت.
دەرمان: بۆ نموونە، دەکرێت شتێکت پێبدرێت بۆ ئەوەی ڕێگری لە ڕشانەوە بکەیت.
ڕۆژوو گرتن: لەوانەیە پزیشکەکەت داوات لێ بکات کە هیچ شتێک نەخۆیت و نەخۆیتەوە هەتا هۆکاری ئازارەکەت بزانرێت.
ئاگاداری خۆت بە لە ماڵەوە
زۆربەی جار ئازاری سک بەبێ چارەسەری تایبەت نامێنێت. ڕێنمایی پزیشکەکەت جێبەجێ بکە، هەروەها چەند شتێک هەیە کە دەتوانیت بیکەیت بۆ کەمکردنەوەی ئازارەکە، لەوانە:
- بوتڵێکی ئاوی گەرم یان جانتایەکی گەنمی گەرم لەسەر سکت دابنێ.
- لە گەرماوێکی گەرمدا خۆت بشۆ و لە ناو ئاوە گەرمەکەدا بمێنەوە بەڵام کەمتر لەوەی ببێتە هۆی داپڵۆخینی پێستت.
- زۆر خواردنەوەی شلەی ڕوون وەک ئاو.
- خواردنەوەی قاوە و چا و کحول کەم بکەرەوە چونکە ئازارەکەت خراپتر دەکات.
- کاتێک ڕێگەت پێدەدرێت دووبارە نان بخۆیتەوە، بە شلەی ڕوون دەست پێبکە. پاشان بەرەوپێش دەچێت بۆ خۆراکی نەرمی وەک پسکیتی وشک، برنج، مۆز یان نان.
- هەروەها پزیشکەکەت دەکرێت ئامۆژگاریت بکات کە خۆت بەدووربگریت لە هەندێک خۆراک.
- زۆر پشوودان
- بەکارهێنانی دەرمانی بێ ڕەچەتە، بۆ کەمکردنەوەی هەندێک جۆری ئازار.
- بەکارهێنانی دەرمانی ئازارکێشی سووک وەک پاراسیتامۆل. بەڵام پێویستە پاکەتەکە بپشکنیت بۆ وەرگرتنی ژەمی ڕاست. دووربکەوەرەوە لە دەرمانی ئەسپرین یان دژە هەوکردن مەگەر ئامۆژگاری بکرێت لەلایەن پزیشکەوە بۆ ئەوەی وەریبگریت. چونکە ئەم جۆرانە لە دەرمانان دەتوانن هەندێک جۆری ئازاری سک خراپتر بکەن.
