جینۆسایدی کەمبۆدیا

پێشەکی

کۆمەڵکوژی کەمبۆدیا، کە بە "کێڵگەکانی کوشتن" یش ناسراوە، یەکێکە لە تاریکترین بەشەکانی مێژووی مرۆڤایەتی لە سەدەی بیستەم. لە ماوەی چوار ساڵدا (1975-1979)، ڕژێمی خمێرە سوورەکان بە سەرۆکایەتی پۆڵ پۆت، نزیکەی دوو ملیۆن کەسی لە دانیشتوانی کەمبۆدیا کوشت، کە نزیکەی چارەکی دانیشتوانی وڵاتەکە پێکدەهێنا.

پێشینەی مێژوویی کەمبۆدیا

کەمبۆدیا وڵاتێکە لە باشووری ڕۆژهەڵاتی ئاسیا کە خاوەن مێژوویەکی دێرین و شارستانیەتێکی گەورەیە. لە سەدەکانی ناوەڕاستدا، ئیمپراتۆریەتی خمێر یەکێک بوو لە گەورەترین و بەهێزترین دەوڵەتەکانی ناوچەکە. بەڵام لە سەدەکانی دواتردا، وڵاتەکە کەوتە ژێر کاریگەری و داگیرکاری وڵاتانی دراوسێ و دواتر فەڕەنسا. 

لە ساڵی 1953دا، کەمبۆدیا سەربەخۆیی خۆی لە فەڕەنسا وەرگرت و شا نۆرۆدۆم سیهانۆک بوو بە سەرۆکی وڵات. بەڵام سەقامگیری سیاسی زۆری نەخایاند. لە ساڵی 1970دا، کودەتایەکی سەربازی ڕوویدا و ژەنەراڵ لۆن نۆل دەسەڵاتی گرتە دەست. ئەم گۆڕانکارییە سیاسییە و هەروەها کاریگەری شەڕی ڤێتنام لەسەر کەمبۆدیا، زەمینەی خۆشکرد بۆ گەشەکردنی بزووتنەوەی خمێرە سوورەکان.

هاتنە سەر دەسەڵاتی خمێرە سوورەکان

خمێرە سوورەکان گرووپێکی کۆمۆنیستی توندڕەو بوون کە لە سەرەتای شەستەکانی سەدەی بیستەمدا دامەزران. سەرکردەی سەرەکییان سالۆت سار بوو کە دواتر بە ناوی پۆڵ پۆت ناسرا. لە ساڵی 1975دا، دوای پێنج ساڵ شەڕی ناوخۆ، خمێرە سوورەکان توانییان پایتەختی وڵات، پنۆم پێن، داگیر بکەن و دەسەڵات بگرنە دەست.

لەگەڵ هاتنە سەر دەسەڵاتیان، خمێرە سوورەکان دەستیان کرد بە جێبەجێکردنی بەرنامەیەکی ڕادیکاڵ بۆ گۆڕینی کۆمەڵگای کەمبۆدیا. ئەوان ویستیان "کەمبۆدیایەکی نوێ" دروست بکەن کە لەسەر بنەمای کشتوکاڵی و دژە ڕۆشنبیری بێت. ئەم بەرنامەیە بووە هۆی کۆمەڵکوژی و کارەساتێکی مرۆیی گەورە.

ئایدۆلۆژیای خمێرە سوورەکان

ئایدۆلۆژیای خمێرە سوورەکان تێکەڵەیەک بوو لە کۆمۆنیزمی مائۆیستی، ناسیۆنالیزمی توندڕەوی خمێر و دژایەتی کردنی هەموو شێوازەکانی مۆدێرنیتە. ئەوان باوەڕیان وابوو کە دەبێت کۆمەڵگای کەمبۆدیا بگەڕێتەوە بۆ "سفر" و لەوێوە دەست بە بنیاتنانەوە بکرێتەوە. ئەمەش مانای وابوو کە هەموو دامەزراوە کۆمەڵایەتی و کەلتوورییەکان، لە خێزانەوە بۆ ئایین و پەروەردە، دەبێت لەناو ببرێن.

خمێرە سوورەکان هەوڵیان دەدا کۆمەڵگایەکی بێ چین دروست بکەن کە تێیدا هەموو کەس وەک جوتیار کار بکات. ئەوان دژی هەر شێوازێکی ژیانی شارستانی بوون و بە تایبەت دژی ڕۆشنبیران، پسپۆڕان و خوێندەواران بوون. هەر کەسێک کە پێشتر لە شارەکاندا ژیابوو یان خوێندەوار بوو، بە دوژمنی شۆڕش دادەنرا.

جۆر و شێوازەکانی کۆمەڵکوژی

کۆمەڵکوژی لە کەمبۆدیا بە چەندین شێواز ئەنجام درا

چۆڵکردنی شارەکان

یەکەم هەنگاوی خمێرە سوورەکان چۆڵکردنی شارەکان بوو. ملیۆنەها کەس بە زۆر لە ماڵەکانیان دەرکران و ناچار کران بۆ گوندەکان بڕۆن.

کاری زۆرەملێ

خەڵک ناچار کران لە کێڵگەکاندا کاری قورس بکەن بە کەمترین خۆراک و پشوودان. زۆرێک لە برسان و ماندووبوون گیانیان لەدەستدا.

لەناوبردنی ڕۆشنبیران

هەر کەسێک خوێندەوار بوایە یان زمانی بیانی بزانیایە، بە گومانی ئەوەی کە دەکرێت دژی ڕژێم بێت، دەکوژرا.

ئەشکەنجە و کوشتن

سەدان هەزار کەس لە ناوەندەکانی ئەشکەنجە و زیندانەکاندا کوژران. ناسراوترینیان زیندانی S-21 بوو کە ئێستا کراوەتە مۆزەخانە.

برسیکردن

بە هۆی سیاسەتی هەڵەی کشتوکاڵی و دابەشکردنی خۆراک، زۆرێک لە خەڵک لە برسان مردن.

لەناوبردنی کەمینە ئیتنی و ئایینییەکان

گرووپە کەمینەکان وەک ڤێتنامییەکان، چامەکان و موسوڵمانەکان بە شێوەیەکی سیستماتیک کران بە ئامانج.

ژیان لەژێر دەسەڵاتی خمێرە سوورەکان

ژیان لە ماوەی دەسەڵاتی خمێرە سوورەکاندا زۆر سەخت و دژوار بوو. خەڵک ناچار کران لە کۆمۆنەکاندا بژین و کار بکەن. خێزانەکان لێک جیا کرانەوە و منداڵان لە دایک و باوکیان دوور خرانەوە. هەموو شێوازەکانی ئایین، کەلتوور و هونەر قەدەغە کران. تەنانەت جلوبەرگی تایبەت و ئارایشت کردن قەدەغە بوو و هەموو کەس دەبوایە جلی ڕەش بپۆشێت.

خۆراک بە شێوەیەکی زۆر کەم دابەش دەکرا و زۆربەی کات خەڵک برسی بوون. نەخۆشخانە و دەرمان نەبوو و زۆرێک بە هۆی نەخۆشی سادەوە دەمردن. ترس و گومان باڵی بەسەر کۆمەڵگادا کێشابوو و خەڵک لە یەکتر دەترسان، چونکە دەیانزانی ئەگەر گومانیان لێ بکرێت کە دژی ڕژێمن، دەکوژرێن.

کۆتایی هاتنی دەسەڵاتی خمێرە سوورەکان

لە کۆتایی ساڵی 1978دا، ڤێتنام هێرشی کردە سەر کەمبۆدیا. لە ژانویەی 1979دا، هێزەکانی ڤێتنام توانیان پنۆم پێن داگیر بکەن و خمێرە سوورەکان لە دەسەڵات دوور بخەنەوە. پۆڵ پۆت و سەرکردەکانی دیکەی خمێرە سوور هەڵاتن بۆ ناوچە شاخاوییەکانی سنووری تایلاند و لەوێ بۆ ماوەیەک بە شێوەی چەکداری درێژەیان بە خەباتیان دا.

دەرەنجامەکانی کۆمەڵکوژی

دەرەنجامەکانی کۆمەڵکوژی کەمبۆدیا قووڵ و درێژخایەن بوون:

مرۆیی

نزیکەی دوو ملیۆن کەس گیانیان لەدەستدا، کە زیاتر لە 25٪ی دانیشتوانی وڵات بوو. زۆرێک لەوانەی مانەوە دووچاری کێشەی دەروونی و جەستەیی بوون.

کۆمەڵایەتی

پەیوەندییە کۆمەڵایەتییەکان تێکشکان و متمانە لە نێوان خەڵکدا لەناوچوو. نەوەیەکی نوێ بێ باوان و بێ پەروەردە گەورە بوون.

ئابووری

ژێرخانی ئابووری وڵات بە تەواوی تێکشکا. کەرتی کشتوکاڵی و پیشەسازی زیانێکی

دوای کۆتایی هاتنی دەسەڵاتی خمێرە سوورەکان، هەوڵەکان بۆ دادگایی کردنی تاوانباران دەستی پێکرد. لە ساڵی 2006دا، دادگای تایبەت بە تاوانەکانی خمێرە سوورەکان دامەزرا. چەند سەرکردەیەکی باڵای خمێرە سوورەکان دادگایی کران و سزا دران، بەڵام زۆرێک لە تاوانباران بە سزای خۆیان نەگەیشتن.

ئەنجام

کۆمەڵکوژی کەمبۆدیا یەکێکە لە تاریکترین ڕووداوەکانی مێژووی مرۆڤایەتی لە سەدەی بیستەم. ئەم ڕووداوە نیشانی دا کە چۆن ئایدۆلۆژیای توندڕەو و دەسەڵاتی دیکتاتۆری دەتوانن ببنە هۆی کارەساتی گەورە. هەروەها گرنگی هۆشیاری و بەرەنگاربوونەوەی توندوتیژی و پێشێلکاری مافەکانی مرۆڤی دەرخست. ئەمڕۆ، کەمبۆدیا هێشتا خەریکە برینەکانی ئەو سەردەمە ساڕێژ دەکات و هەوڵ دەدات داهاتوویەکی باشتر بۆ خۆی دروست بکات.